Alþýðublaðið - 18.12.1990, Blaðsíða 4

4
Þriðjudagur 18. desember 1990
UHinUBD
Ármúli 36 Sími 681866
Útgefandi: Blað hf.
Framkvæmdastjóri: Hákon Hákonarson
Ritstjóri: Ingólfur Margeirsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Auglýsingastjóri: Hinrik Gunnar Hilmarsson
Dreifingarstjóri: Sigurður Jónsson
Setning og umbrot: Leturval, Ármúla 36
Prentun: Oddi hf.
Áskrifarsími er 681866
Áskriftargjald 1100 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 75 kr. eintakið
TVÖFELDNI -
TEKJUR 00 ÚTGJÖLD
Rétt einu sinni stendur fyrir dyrum að samþykkja
fjárlög íslenska ríkisins. Eins og fyrri daginn virðist erf-
itt að ná endum saman. Ríkið, líkt og einstaklingarnir,
hefurtilhneigingu til að eyða meiru en aflað er. Það er
svo ótal margt sem þarf að gera, er nauðsynlegt og
þolir enga bið. Skattahækkanir eru hins vegar aldrei
vinsælar og eðlilega vilja allir fá sem mest fyrir sem
minnst. Illa hefur þó reynst að stokka upp sjálfvirka
útgjaldaliði og reyndin hefur sýnt að erfiðlega gengur
að ná fram sparnaði með hagræðingu og aðhaldi,
Sparnaður ríkissjóðs hefur helst falist í niðurskurði
sem leiðir af sér minni og lakari þjónustu.
Talsverðrar tvöfeldni gætir meðal almennings og
stjórnmálaflokka þegar rætt er um tekjur og útgjöld
ríkisins. Það á sérstaklega við um stjórnarandstöðu-
flokka hverju sinni sem gjarnan boða minni skattlagn-
ingu samfara bættri þjónustu, meiri uppbyggingu og
meiri umsvifum. Sjálfstæðisflokkurinn er talandi
dæmi um þessa tvöfeldni; hefur ætíð boðað lægri
skatta þegar hann hefur verið í stjórnarandstöðu- en
gert hið gagnstæða þegar hann hefur verið í ríkis-
stjórn. Hann hefur, líkt og margir aðrir flokkar, ekki
verið tilbúinn að skera niður til að mæta minni tekjum
ríkissjóðs. Þeirra lausnarorð hefur oft á tíðum verið
aukin einkavæðing sem hefur hins vegar verið rekin
á kostnað ríkisins, leitt til aukinna ríkisútgjalda. Dæmi
um slíkt er að finna innan heilbrigðiskerfisins og
menntakerfisins. Einkavæðingin í heilbrigðisgeiran-
um hefurtil dæmis helst leitttil hærri þjónustugjalda
fyrir viðskipavininn og ríkinu er síðan sendur reikn-
ingur fyrir hverju viðviki.
Stærstu útgjaldaliðiríslenska ríkisins eru á sviði heil-
brigðisog menntamála. Þegar á reynir eru þeir fáir
sem eru tilbúnir að rýra þjónustuna, minnka magn
eða slá af gæðum, í þessum málaflokkum. Eflaust má
þarþó finna sparnaðarleiðiren það hefurveriðákveð-
in tilhneiging hjá ríkinu til að reyna slíkt með aukinni
miðstýringu. Dæmi um það er að finna í heilbrigðis-
kerfinu. Hins vegar er hætt við því að þegart.d. sjúkra-
stofnanir heyra beint undir ráðuneytin minnki vilji
stjórnenda þeirra til að hagræða og spara. Það verði
keppikefli þeirra að kría út sem mest fjármagn frá rík-
inu og sýna til þess fram á sem mestan tilkostnað.
Hugarfar íslendinga er þannig að þeim finnst ríkið
ekki of gott til að greiða fyrir jafnnauðsynlega þjón-
ustu og heilbrigðiskerfið veitir. Hvatinn hjá stjórnend-
um sjúkrastofnana til að spara er ekki til staðar þegar
viðkomandi stofnun nýtur ekki góðs af því. Ólíklegt er
að metnaður þeirra standi til að minnka útgjöld ís-
lenska ríkisins um einhverjar milljónir sem engin sér
eða verður var við í stórum tölum fjárlagafrumvarps-
ins. Vænlegra til að ná fram sparnaði og/eða betri
þjónustu er að auka sjálfsforræði slíkra stofnana og
færa yfirstjórn þeirra til viðkomandi héraða eða sveit-
arstjórna.
Oðru máli gegnirt.d. með með útgjöld eins og niður-
greiðslur. Þar eru skattgreiðendur að greiða niður
vöru ofan í sjálfa sig. Ber þar hæst landbúnaðarvörur.
í því felst ákveðin neyslustýring því það er sama
hversu mikið ríkið greiðir niður landbúnaðarvörur,
það hefur ekki áhrif á framleiðslukostnaðinn og skatt-
greiðendur borga brúsann. Menn borga ekki fyrir
nema hluta vörunnar úti í búð en hinn hlutann í gegn-
um ríkiskassann. Kolrangur verðlagsgrundvöllur á
landbúnaðarvörum er hins vegar ekki bundinn við ís-
land eitt og sér heldur er hér um alþjóðlegt vandamál
að ræða sem erfitt hefur reynst að eiga við á alþjóð-
legum vettvangi. Þetta vandamál á sér rætur í því að
hinar ríkari þjóðir þola ekki frjálsa verslun sem yrði til
hagsbóta fyrir hin fátækari ríki veraldar. Þær hafa sett
eigin hagsmuni ofar hugsjónum um viðskiptafrelsi.
IVIenn hafa deilt og munu deila um hvert eigi að vera
hlutverk ríkisins og hversu víðtæk afskipti það eigi að
hafa í hinum ýmsu málaflokkum. Eins deila menn um
hvað sé eðlilegt að ríkið fari með af opinberri þjónustu
og hvað sé betur sett í höndum sveitarstjórna. En öll
opinber þjónusta kostar sitt hvort sem mönnum líkar
betur eða verr. Ef menn vilja minnka umsvif ríkisins
verða menn að vera reiðubúnir að skera niður og þá
er raunhæft að tala um minni skattheimtu. Hins vegar
er það alveg Ijóst að ekkert er fengið með því að færa
opinbera þjónustu í hendur einstaklinga meðan þeir
geta sent reikninginn sjálfvirkt á ríkissjóð. í því felst
engin sparnaður.
ÖNNUR SJÓNARMIÐ
að er vont að vera fátækur,
það væri gott að fá hærra
kaup og borga minni
skatta. Þetta eru nokkuð algild
sannindi sem flestir geta verið
sammála um. Hins vegar ber að
taka niðurstöðum úr skoðana-
könnunum um þessi efni með fyr-
irvara. Það er einfeldningslegt að
slá því fram einu og sér að flestir
vilji lægri skatt, minni skatt-
heimtu, líkt og Hannes Hólm-
steinn Gissurarson gerir í DV í gær.
Hann segir:
Fyrir skömmu birti Félagsvís-
indastofnun könnun á viðhorfi ís-
lendinga til skattheimtu. Taldi
mikill meirihluti aöspurðra, rúm
65% þeirra, skattbyrðina allt of
þunga. Þetta gengur þvert á yfirlýs-
ingar Ólafs Grímssonar fjármála-
ráðherra og Steingríms Hermanns-
sonar forsætisráðherra um það, að
skattar mættu að ósekju hækka hér
á landi, enda séu þeir talsvert lægri
en með grannþjóðunum.
Nú er þaö alkunna, aö meiri hlut-
inn hefur ekki alltaf rétt fyrir sér,
og Ibsen segir raunar í Þjóðníð-
ingnum, að hann hafi alltaf rangt
fyrir sér. En ég hygg, að í þetta
skipti aö minnsta kosti hafi meiri-
hlutinn rétt fyrir sér og þeir Ólafur
og Steingrímur ekki. Skal ég hér
rökstyðja þaö nokkuð og nota þá
meðal annars útreikninga hag-
fræðinganna Yngva Harðarsonar,
Ásgeirs Daníelssonar og Þorvaldar
Gylfasonar.
KjáUarinn
Dr. Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
*
lektor í stjórnmálafræði
Félagsvísindastofnun hefur áð-
ur gert könnun um viðhorf íslend-
inga til tekjuöflunar og útgjalda
ríkisins. Þar hefur komið í ljós að
þrátt fyrir að menn vilji lægri
skatta þá eru þeir síður en svo til-
búnir að skera niður að sama
skapi. Þorri þjóðarinnar er ekki til-
búinn að skera niður fjármagn til
heilbrigðismála. Þorri þjóðarinn-
ar er ekki tilbúinn að skera niður
fjármagn til menntamála. Ætli Ib-
sen hafi bara ekki haft rétt fyrir
sér.
DAGFINNUR
Af jólasveinum
Það er dýrt að vera jólasveinn í
dag. Kröfurnar eru orðnar svo
miklar. Ólafur Ragnar og hinir
jólasveinarnir hafa fengið að finna
fyrir því. Þá er nú betra að vera
platjólasveinn eins Steini og félag-
ar. Það er nefnilega eitt að lofa
jólagjöfum og annað að kaupa
þær.
✓
Eg er jólasveinninn á mínu heim-
ili. Konan er búin að lofa hinu og
þessu í jólagjöf en ég verð að
borga brúsann. Svo vill hún sjálf
nýjan bíl í jólagjöf. Ég hef nú ekki
hingað til talið mig of góðan til að
veita fjölskyldu minni allt það sem
ég get. En nú keyrir úr hófi fram.
Fjölskyldan tekur ekkert mark á
þjóðarsáttinni frekar en Steini og
félagar. Já, það er sannarlega dýrt
að vera jólasveinn nú á þessum
síðustu og verstu tímum.
*
Eg hef nú ekki verið einn af þeim
sem sífellt eru nöldrandi út af hinu
og þessu. Ég hef látið kommúnist-
ana um það. Nú eru þeir ekki tii
lengur — því miður, segi ég því illt
er að eiga engan almennilegan
andstæðing. En sem sagt, ég hef
ekki verið að kvarta yfir því að jól-
in séu orðin hátíð I ípmannanna
og þar fram eftir götunum. Ég tel
mig hins vegar sannkristinn og
þjóðrækinn Islending. Við erum
nú einu sinn bókaþjóð, vel mennt-
uð, vel lesin og gáfur okkar langt
um fram það sem þekkist meðal
annarra þjóða. Því má maður þá
ekki geia bækur í jólagjöf. Nú
heimta allir í fjölskyldunni græjur,
tól og tæki upp á hundruð þús-
unda ef ekki milljónir. Nú lítur
engin við bók í jólagjöf nema ef
væri bankabók með stórri inni-
stæðu. Maður er farinn að sakna
kreppuáranna þegar maður fékk
kerti og spil í jólagjöf.
A sama tíma og maður þarf að
taka á sig óhemjuútgjöld vegna
jólanna er svo fyrirtækið lamað í
hálfan mánuð. Fyrst kemur helgi,
síðan jólin, þá heigi aftur og loks
áramót. Maður þarf að taka á sig
sem samsvarar hálfu sumarfríi
vegna jólanna. Svo halda menn að
það öfundsvert að standa í at-
vinnurekstri nú á dögum. Aðeins
eru unnir örfáir daga í mánuðin-
um en samt þarf að greiða jóla-
bónusinn ofan á allt of há laun.
Maður fer að hætta þessu og
stunda gráa markaðinn. Það gefur
betur af sér. Annars held ég að það
væri rétt að skoða hvort ekki sé
rétt að láta jólin alltaf bera upp á
helgi eða að unnið verði þá helgi-
daga sem næstir standa jólum.
Þjóðfélagið, atvinnulífið og ein-
staklingarnir fá ekki lengur staðið
undir öllum þeim kostnaði sem
jólunum fylgir. Já, það er dýrt að
vera jólasveinn á þessum síðustu
og verstu tímum.