Alþýðublaðið - 26.03.1991, Síða 5

Þriðjudagur 26. mars 1991
UMHM9A
Orkulindir
og almenningsheill
Fyrir hálfri öld voru landsmenn um 125 þúsund
talsins. Síðan hefur f jöldi þeirra tvöfaldast. Miklar
breytingar hafa orðið á búsetu þjóðarinnar og at-
vinnuháttum.
Ef reynt er að horfa hálfa öld fram i timann virðist
hugsanlegt að við lok þess timabils hafi mannf jöld-
inn nœr þrefaldast frá 1941.
má ekki standa og hér er um að
ræða eitt brýnasta úrlausnarefni
löggjafarvaldsins á næsta kjör-
tímabili. Ég gerði á nýliðnu þingi
tilraun til þess að fá Alþingi til þess
að taka afstöðu í þessu máli, en
það tókst ekki.
Skipulag orkumála
Hvernig ætlum við að skapa
þjóðinni góð lífsskilyrði árið 2041?
Hvernig ætlum við að viðhalda
hér lífskjörum og menningu á við
það, sem best gerist í álfunni?
Sagan sýnir svo ekki verður um
villst að íslensk menning og hag-
sæld hefur jivallt dafnað best í
nánu samspili við erlenda — ekki
síst aðra evrópska — menningu,
en hún hefur staðnað á tímum ein-
angrunar.
Menning er einfaldlega að gera
hlutina vel. Til þess að hún dafni
þarf hvatningu með samanburði.
Öflugust verður íslensk þjóð í
opnu landi — opnu samfélagi.
Með því að virkja vatnsföllin og
jarðhitann í þágu orkufrekrar stór-
iðju getum við á mikilvirkan hátt
aukið hér þjóðarframleiðslu og
eflt hagvöxt.
Jakob Gíslason, fv. orkumála-
stjóri, hafði oft orð á því, ,,að orku-
lind yrði ekki auðlind fyrr en hún
væri virkjuð". Orkulindir landsins
ber að nýta í þágu alþjóðar. En það
fólk finnst vissulega á landi hér,
sem telur að orkulindir landsins
séu auðlindir eins og þær eru og
þvi þurfi ekkert að virkja þær. Sín-
um augum lítur hver á silfrið.
Hverjir eiga___________________
orltulindimar?_________________
En hverjir eiga orkulindir lands-
ins? Þegar landnámsmenn komu
að landinu var það ónumið og við
höfum fyrir því sagnir, hvernig
þeir slógu eign sinni á stór land-
svæði. I augum landnámsmanna
var mikilvægast að slá eigin sinni
á land, sem hentaði til ræktunar
og þar sem hlunnindi, svo sem
veiði og reki, gátu létt mönnum
lífsbaráttuna. Stór landsvæði utan
landnámsjarða, svokallaðir al-
menningar og afréttir, voru ónum-
in, en nýtt til beitar og stundum sil-
ungsveiða. Orka fallvatna var að
sjálfsögðu ekki eftirsóknarverð
gæði á þessum tíma, hvað þá jarð-
hiti falinn í jörðu, sem var til lítilla
nytja við þáverandi tæknistig sam-
félagsins.
Þar sem margar orkulindanna
eru staðsettar í afréttum og al-
menningum og oft þarf að bora
djúpt í jörðu eftir jarðhitanum
hafa vaknað spurningar um eign-
arrétt að þessum auðlindum. í fjöl-
mörgum ríkjum hefur fyrir löngu
verið kveðið á um það að jarðefni
og orka í iðrum jarðar séu eign
hins opinbera.
Hér á landi hefur Alþingi hins
vegar veigrað sér við að skipa
þessum eignarrétti með lögum, en
málið hefur verið rætt á þingi allt
frá árinu 1927. Menn virðast þó
sammála um að einhver mörk beri
að setja fyrir því, hvað eignarrétt-
ur landeigenda nái langt niður. Ár-
ið 1940 voru loks sett lög um að
jarðhiti fylgdi jarðareign, en þá
munu menn fyrst og fremst hafa
átt við þann jarðhita, sem sýnileg-
ur er á yfirborði.
Árið 1945 flutti Bjarni Bene-
diktsson frumvarp til laga um við-
auka við lögin frá 1940 og er þar
m.a. kveðið svo á að jarðboranir
dýpra en 10 metra megi ekki fram-
kvæma án leyfis ráðherra. Virðist
það vera skoðun flutningsmanns
skv. frumvarpinu að eignarréttur
landeiganda að jarðhita sé tak-
Fyrri hluti
Jón Sigurðsson iðnaðarróðherra.
Að undanförnu hafa sprottið
umræður um kosti þess og galla
að breyta eignarhaldi ojg rekstrar-
formi orkufyrirtækja. Eg tel hug-
myndir um einkavæðingu orku-
fyrirtækja allrar athygli verðar.
Málið þarf að ræða í tengslum við
annað e.t.v. mikilvægara umhugs-
unarefni, en þar á ég við spurning-
una um hvernig koma má á sam-
keppni í raforkuvinnslu og raf-
orkusölu. Við þurfum að skapa að-
stæður til virkrar samkeppni í raf-
orkuvinnslu og raforkusölu — að-
stæður sem ekki eru fyrir hendi
nú. Þannig verður hagur neytenda
best tryggður. Á það ber að líta, að
raforkudreifing hlýtur að nokkru
leyti að búa við náttúrulega einka-
sölu, en eftir að lokið var við sam-
tengingu raforkukerfa landsins er
slík einokunaraðstaða ekki fyrir
hendi varðandi raforkuvinnslu.
Við þurfum jafnframt að tryggja
það, að samkeppnin leiði ekki til
lakari þjónustu við neytendur, t.d.
minna öryggis. í þessu efni tel ég
Raforka er fýsilegur kostur i orkuöflun þjóða, hreinleg og hagkvæm. Á
næstu árum og áratugum munu íslendingar nýta vatnsorkuna.
markaður við 10 metra dýpi.
Síðar hafa komð fram frumvörp
sem vilja miða við að eignarréttur
landeigenda að jarðhita sér tak-
markaður við tiltekið dýpi eða
hitastig. Engin niðurstaða hefur
fengist um þetta atriði.
Annað sem skiptir verulegu
máli varðandi orkulindir okkar er
eignarréttur á afréttum og al-
menningum. Hæstiréttur hefur
hafnað kröfu einstakra sveitarfé-
laga til fulls eignaréttar á slíkum
svæðum og í raun kallað eftir lög-
gjöf um málið. En Alþingi hefur
ennþá daufheyrst við kalli um
setningu slíkra laga. Á meðan Al-
þingi þverskallast þannig við að
gæta almannahagsmuna, heldur
landnám landeigenda áfram —
niður í jörðina.
Er þessi vanræksla af sinnu-
leysi? Svo tel ég ekki vera.
Ég tel að breytingin strandi á
andstöðu hagsmunagæslumanna
fyrir landeigendur. Við svo búið
að við getum lært mikið af ná-
grannaþjóðum okkar.
Hjá þeim eiga sér nú stað miklar
umbreytingar á skipulagi orku-
mála. Nefna má Bretland, en þar
hefur raforkukerfið verið einka-
vætt með það fyrir augum að auka
samkeppni um raforkusölu. Jafn-
framt vinnur Evrópubandalagið
að miklum breytingum á þessu
sviði eins og kunnugt er, þar sem
raforkuframleiðendum er opnað-
ur aðgangur að raforkulínum
keppinauta sinna og annarra aðila
og þannig skapaður grundvöllur á
samkeppni um raforkusölu til ein-
stakra fyrirtækja og dreifingarað-
ila.
í Noregi hafa orkulögin verið
endurskoðuð og tóku nýju lögin
gildi um sl. áramót. Með nýju lög-
unum er skýrt skilið á milli þeirra
þátta raforkumála, þar sem sam-
keppni á að geta ríkt og þeirra
þátta þar sem „náttúruleg" eða
óumflýjanleg einokun ríkir. Norð-
menn hyggjast ná þeim markmið-
um að auka samkeppni og láta
markaðinn um stýringu á þeim
þáttum, þar sem það er unnt.
Hér á landi er verðlagning á inn-
lendri orku til notenda að miklu
leyti í höndum kjörinna fulltrúa
þeirra, þ.e. sveitarstjórnarmanna.
Þó eru frávik frá þessu eins og
kunnugt er. Ekki er víst að aðhald
kjósenda í þessu tilviki jafnist á við
aðhald markaðarins í frjálsri sam-
keppni. Gjaldskrá Landsvirkjunar
er ákveðin af stjórn fyrirtækisins,
sem kjörin er af Alþingi og af
tveim sveitarstjórnum, þ.e. í
Reykjavík og á Akureyri. Stjórn-
inni eru settar ákveðnar viðmið-
unarreglur í lögum fyrirtækisins
um ákvörðun gjaldskrár.
VINNINGAR FJÖLDI VINNINGSHAFA UPPHÆÐ Á HVERN VINNINGSHAFA
1. 5af5 0 2.715.006
2. .’Stfj 3 156.852
3. 4af5 156 5.203
4. 3af 5 4.969 381
Heildarvinningsupphæð þessa viku:
UPPLÝSINGAR: SÍMSVARI 681511 - LUKKULINA 991002
Aðalfundur íslandsbanka hf. árið 1991
verður haldinn í Súlnasal Hótels Sögu mánu-
daginn 8. apríl 1991 og hefst kl. 16.30.
Dagskrá:
1. Aðalfundarstörf í samrœmi við 28. grein samþykkta
bankans.
2. Tillögur til breytinga á samþykktum bankans.
3. Tillaga um heimild til að undirbúa sameiningu
eignarhaldsfélaganna við bankann.
4. Tillaga um heimild til aukningar hlutafíár.
5. Önnur mál, löglega upp borin.
Hluthafar sem vilja fá ákveðið mál tekið til meðferð-
ar á aðalfundinum skuiu í samrœmi við ákvœði 25.
greinar samþykkta bankans gera skriflega kröfu um það
til bankaráðs, Kringiunni 7, Reykjavík, í síðasta lagi
27. mars 1991.
Aðgöngumiðar að fundinum og atkvœðaseðlar verða
afhentir hluthöfum eða umboðsmönnum þeirra í útibúi
íslatidsbanka, Kringlunni 7, Reykjavík, 4., 5. og 8. apríl
nœstkomandi kl. 9.15-16.00 og á fundardag við inn-
ganginn.
Ársreikningur félagsins fyrir árið 1990, ásamt tillög-
um þeitn sem fyrir fundinum liggja, verða hluthöfum til
sýnis á sama stað.
Reykjavík, 21. mars 1991
Bankaráð íslandsbanka hf.
ÍSLANDSBANKI