Alþýðublaðið - 03.12.1992, Blaðsíða 3

Fimmtudaqur 3. desember 1992
3
Jón Sæmundur Sigurjónsson
Velferðarriki i vörn
Þegar þetta er ritað eru rúm 100
ár frá því að Bismarck kom á fyrsta
almenna lífeyriskerfinu í veröldinni,
rúm 55 ár frá því að íslensku alþýðu-
tryggingarnar voru lögfestar og rúm
50 ár frá því að Lord Beveridge lagði
grundvöllinn að breska almanna-
tryggingakerfinu, sem hafði mikil
áhrif á íslensku almannatrygginga-
löggjöfma 1946. Það er því nokkuð
um liðið, að grundvöllur var lagður
að velferðarríkjum nútímans.
Þjóðfélagsbreytingar
Á öldinni sem leið höfðu atvinnu-
hættir breyst með afgerandi hætti í Evr-
ópu, en sú þróun hefur verið kennd við
iðnbyltinguna miklu. Á þeim tíma átti
sér stað mikil gerjun í þjóðfélagslegu
og stjómmálalegu tilliti. Iðnbyltingin
krafðist samþjöppunar fólks, þannig að
borgir stækkuðu og sveitir tæmdust af
fólki. Um leið hvarf öryggið sem fyrri
sambýlishættir höfðu veitt. Þriggja-
kynslóða-fjölskyldan, sem var algeng-
ust til sveita, leystist upp og kjamafjöl-
skyldan bjó nú ein og sér. Stór-fjöl-
skyldan var áður og fyrr í senn elli-
heimili, bamaheimili, sjúkrahús og
skóli. Þegar hún leystist upp sem al-
gengasta sambýliseining urðu stofnan-
ir þjóðfélagsins að taka við ýmsum
hlutverkum hennar til að vel mætti
vera.
Þessar þjóðfélagsbreytingar gengu
ekki átakalaust fyrir sig. Stjómmála-
hreyfingar mynduðust, þar sem menn
greindi á um það, hvemig tekjuskipt-
ingu þjóðfélagsins væri skynsamlegast
fyrir komið, þannig að hægt væri að
standa undir þeim kröfum sem gerðar
vom til hinnar nýju þjóðfélagsskipun-
ar. Mismunandi róttæk öfl deildu um
réttlætið, í hverju það væri fólgið og
hvað væri réttlátt þjóðfélag og með
tímanum eignuðust menn félagsleg
réttindi í stað stöðu sinnar innan stór-
fjölskyldunnar í hinni gömlu þjóðfé-
lagsskipan.
Bændaþjóðfélagið íslenska tók mjög
svipuðum breytingum, þótt síðar væri.
Efnahags- og stjómmálabylgjumar
gengu yfir hér á Islandi á svipaðan hátt,
nema hvað að við gátum leyft okkur að
taka þróunina, sem orðið hafði annars
staðar, í stærri stökkum og á styttri
tíma.
Velferð háð efnahag
Félagsleg réttindi em ekki ókeypis
af guði geftn. Þau em annars vegar til
komin vegna baráttu á stjómmála- og
félagssviðinu og hins vegar valda þau
vemlegum kostnaði. Stærstum hluta
þjóðartekna er víðast hvar varið til
varðveislu félagslegra réttinda.
Tryggingakerfið, heilbrigðiskerfið
og menntakerfið em hinir þrír hom-
steinar þess, sem við köllum velferðar-
þjóðfélagið, þ.e.a.s. sú aðferð sem við
beitum við fjármögnun þess og sú að-
ferð sem við beitum við að veita al-
menningi aðgang að þjónustu þess.
Lengi vel hefur sú regla gilt að kerfin
em fjármögnuð með sköttum og al-
menningur fær þjónustuna ókeypis.
I stór-fjölskyldunni hér áður fyrr
urðu eldri og yngri kynslóðin að sæta
því sem fjölskyidan hafði úr að spila.
Ekki mátti eyða um efhi fram, því þá
komst fjölskyldan á vonarvöl . Kjörin
vom misjöfn eftir mismunandi eíftahag
fjölskyldnanna. í velferðarþjóðfélagi
nútímans eiga allir að fá sömu þjónustu
miðað við sömu skilyrði, þótt greitt sé
eftir efnum og ástæðum í sameiginleg-
an sjóð. En eins og hjá stór-fjölskyld-
unni gömlu stöndum við nú frammi
fyrir því að hin skilgreindu félagslegu
réttindi, sem þjóðin veitir sjálfri sér, em
háð efnahagslegri afkomu þjóðarinnar
sjálfrar.
Vörn í þrengingum
Við lækkandi þjóðartekjur eigum
við um þrjár leiðir að velja: 1. Hækka
skatta á fyrirtækjum og á almenningi
þar til nægilegt fjármagn fæst til að
viðhalda öllum félagslegum réttindum
eins og áður, án halla á ríkissjóði; 2.
Hafa óbreytta almenna skatta, en taka
upp eða hækka þjónustugjöld á þeim
sem njóta þjónustunnar og viðhalda
sama þjónustumagni og áður, án halla
á ríkissjóði; 3. Veita einungis ákveðnu
hlutfalli þjóðartekna til félagslegra rétt-
inda alla tíð, sem þýðir skerðingu
þeirra, þegar þjóðartekjur lækka og
komast þannig hjá halla á ríkissjóði.
Þetta em leiðir hreinna ákvarðana
við lækkandi þjóðartekjur. Fjórða leið-
in er auðvitað til. Hún er blanda af öllu:
1. einhver hækkun skatta; 2. nokkur
hækkun þjónustugjalda; 3. valin skerð-
ing félagslegra réttinda; 4. minni halli á
ríkissjóði. Þetta er hin vandrataða
milda leið, því þama em oftast margir
kokkar að elda sömu súpuna og hætta á
að misst verði sjónar á markmiðinu,
sem er að standa vörð um velferðarrík-
ið.
Ekki benda á mig
Enginn vill borga hærri skatta, aðrir
eiga að gera það. Enginn vill greiða
hærri gjöld fyrir þá þjónustu, sem hann
þarf á að halda. í því sérstaka tilviki á
að sjálfsögðu að gera undantekningu.
Allir hrópa og kalla, ef þjónusta er
skert á þeirra sviði. Það verður að gera
annars staðar. Halli á rfkissjóði er
nokkuð sem stjómmálamenn eiga að
fást við, en kemur almenningi ekki við.
Allir vilja þó standa vörð um velferðar-
ríkið. Ef enginn vill líta á sig sem hluta
af heild nema svo að hún sé skilgreind
sem hagsmunahópur, þá er varla von á
góðu. Sú leið er þekkt. Þelta er fær-
eyska leiðin.
Stöndumst storminn
Vítin em auðvitað til að varast þau.
Á tímum efnahagslegra þrenginga
verða velferðarkerfin að halda. Al-
menningur verður að geta treyst á að
mikilvægustu stoðir þess bresti ekki.
Til að svo megi verða felst vömin í
skynsamlegu mati á því, hvað leggja
má til hliðar. Kosturinn við efnahags-
legar þrengingar er sá, að þá neyðast
menn til að hugsa hlutina upp á nýtt og
leita hagkvæmari leiða. Vömin verður
því velferðinni til góða.
Nýlt Alþýðuflokksfélag
bætist í hópinn
Sameiningarskref eyfirskra jafnaðarmanna: Eitt stórtfélag, Jafnaðarmannafélag Eyja-
fjarðar, mun taka að mestu yfir staifsemi krata í Eyjafjarðarsýslu á næstunni.
Sá viðburður gerðist í Norður-
landskjördæmi eystra um miðjan
síðasta mánuð að nýtt félag í Al-
þýðuflokknum - Jafnaðarmanna-
flokki íslands, var stofnað. Félagið
hlaut hið tilkomumikla og virðu-
lega nafn, Jafnaðarmannafélag
Eyjafjarðar og var Unnur Björns-
dóttir kosinn fyrsti formaður þess.
Stofnfundur félagsins var haldinn á
Akureyri í JMJ- húsinu, en þar em
einmitt hin nýju húsakynni krata þar í
bæ. Mikil ánægja ríkti meðal fundar-
gesta með nýjar aðalstöðvar jafnaðar-
manna í kjördæminu, enda glæsileg
og kærkomin breyting til batnaðar frá
gamla húsinu við Strandgötu.
Til fundarins var boðað af stjómum
Alþýðuflokksfélaganna á Akureyri og
var mæ'ingin afar góð. Fundarstjóri
var Sigurður Eðvarð Amórsson, for-
maður Alþýðuflokksfélags Akureyr-
ar.
Á fundinum var kosin stjóm hins
nýja félags og tillaga að lögum félags-
ins kynnt og rædd. Síðastur á dagskrá
var Sigbjöm Gunnarsson, þingmaður
Alþýðufiokksins í Norðurlandskjör-
dæmi eystra, og hafði hann framsögu
um stjómmálaástandið. Teygðust um-
ræður í framhaldi af þeirri framsögu
langt íiramyfir miðnætti. Að því loknu
var vel heppnuðum fundi slitið og
ánægðir kratar gengu glaðir í bragði
út í norðlenska vetramóttina.
Alþýðublaðið náði tali af Sigbimi
Gunnarssyni og spurði hvemig hon-
um litist á nýja félagið:
„Mér líst mjög vel á það. Þetta var
nauðsynlegt framfaraskref sem þurfti
að stíga. Til að mynda hafa hingað til
verið þrjú félög í Eyjafirði. Tvö em á
Akureyri og hið þriðja í Ólafsfirði.
Fólk sem býr ekki í öðmm þessara
bæja hefur síðan þurft að velja um í
hvaða félag það gekk, eða að öðmm
kosti ekki tilheyra neinu sérstöku fé-
lagi. Nú hefur myndast álitlegur kost-
ur fyrir þennan hóp fólks.
Einnig hlýtur öll ákvarðanataka í
þessu nýja félagi að verða skilvirkari
Frá stofnfundi Jafnaöarinannafélags Eyjafjarðar: Hluti fundargesta scm voru fjölmargir. Ef myndin prentast vcl má greina á
henni nokkra vel kunna krata sem búsettir eru við Eyjafjörð.
en þegar félögin vom minni og dreifð-
ari. Enn fremur gefst nú betri mögu-
leiki til að samræma starfsemina á
svæðinu.
Hugur margra stendur til þess að
Eyjaljörður verði í framtíðinni eitt
stórt sveitarfélag og reyndar er í gangi
samstarf af ýmsu tagi milli sveitar-
stjóma og hreppsnefnda á svæðinu.
Það má líta á nýja jafhaðarmanna-
félagið sem yfirlýsingu frá alþýðu-
flokksmönnum um afstöðu okkar til
sameiningarmálanna. Þetta er tví-
mælalaust það sem koma skal, stærri
sveitarfélög og þar með sterkari.
Þannig munu þau verða betur í stakk
búin til að fásl við verkefnin sín.
Það leikur enginn vafi á að sú
ákvörðun sem var tekin um að mynda
eitt stórt jafnaðarmannafélag héma í
Eyjafirðinum er flokknum íkjördæm-
inu, og kjósendum hans þar með, svo
sannarlega til framdráttar. Ég býst við
starfið verði þróttmeira og ntarkviss-
ara fyrir vikið. Ég óska krötum á
Eyjafjarðarsvæðinu til hamingju með
nýtt félag og nýtt húsnæði.“
Sigurður Eðvarð Amórsson er sá
maður sem hvað mest hefur unnið að
stofnun nýja félagsins. Alþýðublaðið
hafði samband við hann og spurði
hann fyrst hvaða forsendur lægju að
baki nýja félaginu:
„Menn einfaldlega sáu að það var
tími til kominn að einfalda starfið í
kjördæminu og gera það þannig
inarkvissara og léttara í vöfum. Það
mun korna glöggt í ljós á næstu mán-
uðum og misserum hve miklu hent-
ugra það er að hafa eitt stórt félag í
Eyjafjarðarsýslu. Norðurlandskjör-
dæmi eystra er gífuriega víðfeðmt
kjördæmi og ávinningurinn af því að
hafa félögin stærri og færri hlýtur að
vera öllum augljós."
Að sögn Sigurðar Eðvarðs er ekki
reiknað með því að eldri félögin á
starfssvæðinu verði lögð niður, að
minnsta kosti ekki til að byrja með. Þó
Sigbjörn Gunnarsson: Lítur á stofnun
félagsins sem framfaraskref í átt til
frekari sameiningar á Eyjafjarðar-
svæðinu.
Sigurður Eðvarð Arnörsson: Mark-
miðiö er að einfalda starfið, gera það
markvissara og léttara í vöfum.
er gert ráð fyrir því að starfsemin
flytjist að mestu yfir til nýja félagsins
og að fulltrúaráðið á Akureyri verði
lagt niður.
Starfssvæði nýja félagsins er, eins
áður var minnst á, öll Eyjafjarðarsýsl-
an og voru auk Akureyringa, fulltrúar
frá Dalvík og Ólafsfirði, tveggja
minni byggðarlaganna við fjörðinn,
kosnir í stjóm og varastjóm. Ákveðið
var að halda framhaldsaðalfund síðar
og verður hann auglýstur þegar þar að
kemur. Þar er ætlunin að ganga frá
lögum nýja félagsins og fleiri fram-
kvæmdaatriðum.