Alþýðublaðið - 22.01.1993, Síða 4

4
Föstudagur 22. janúar 1993
Þegar Vestmannaeyjagos-
ið hófst var Arni Gunnars-
son, fyrrum alþingismaður,
fréttamaður á Ríkisútvarp-
inu. Hann fór þegar í stað út í
Eyjar og dvaldist þar um
langt skeið. Fljótlega bárust
honum óskir um að skrifa
texta í bók um gosið. Fyrst
kom út bók á ensku og síðan á
islensku, en báðar þcssar
bækur eru nú ófáanlegar,
bæði í verslunum og hjá út-
gefendum. Alþýðublaðiö
óskaði eftir því við Arna og
útgefendur að fá að birta
kafla úr bókinni. Hér á eftir
fer frásögn Árna af aðdrag-
anda gossins og fyrstu
klukkustundunum eftir að
það hófst.
Dagurinn fyrir gosið
22. janúar rann upp. Vest-
mannaeyingar vöknuðu að
vanda snemma þennan mánu-
dagsmorgun, nema kannski
nokkrir, sem höfðu verið að
skemmta sér kvöldið áður. Það
var myrkur þennan vetrarmorg-
un, er menn gengu til vinnu
sinnar, og bömin gripu skóla-
töskumar og hröðuðu sér í skól-
ann. Húsmæður hófu húsverkin
og sumar brugðu sér til grann-
kvenna til að fá kafftsopa og
spjalla áður en matarundirbún-
ingurinn hæfist. - Bátamir vom
flestir inni. Veður var slæmt
þennan morgun og landlega hjá
flotanum. Nokkrir aðkomubát-
ar vom í höfn. - Eftir hádegi,
eða um klukkan tvö var tilkynnt
um bát, sem hafði fengið á sig
brotsjó og skemmst talsvert. I
Vestmannaeyjum mældist veð-
urhæðin tólf vindstig, en slíkt
kemur engum á óvart í vind-
rassinum uppi á Stórhöfða.
Þessi dagur leið, eins og hver
annar, við önn og leik. Um
kvöldið fór að draga úr veðrinu
og þegar menn höfðu borðað
kvöldmatinn var komið besta
veður. Við höfnina fór garg
fuglanna að yftrgnæfa gnauðið
í vindinum og undir miðnætti
var komið logn. Nokkrir menn
þóttust ftnna jarðskjálftakippi
um kvöldið. - Upp úr miðnætti
færðist næturró yftr bæinn en
nokkrir vom á ferli í góða veðr-
inu. Ljósum fækkaði í gluggum
húsanna, en á einum stað var
afmælisveisla og glaðvær
hlátrasköll bámst út á götuna.
Nokkrir menn voru á vakt á
lögreglustöðinni, símstöðinni
og loftskeytastöðinni. Klukkan
varð eitt og fór svo að nálgast
tvö. - Hjálmar Guðnason á loft-
skeytastöðinni og kunningi
hans fengu sér gönguferð aust-
ur í bæinn og nutu þess að
heyra sjóinn hjala við ströndina
eftir brimbeljandann um dag-
inn. - Uppi við Helgafcll voru
tveir menn á ferð í bíl, Jón Ósk-
arsson lögfræðingur og Jóhann-
es Kristinsson á Lóðsinum. Þar
skammt frá var annar maður
einn í bíl. Þeir sáu ekkert
óvenjulegt.
Einhverjir fleiri munu hafa
verið á ferli þessa nótt, en ekki
er vitað til þess, að gosið haft
gert nein boð á undan sér, nema
hvað nokkrir fundu smávægi-
lega jarðskjálftakippi. Yfirleitt
var fólk í fastasvefni, nema
þeir, sem urðu að vaka, vinnu
sinnar vegna. Ekkert gerðist á
meginlandinu, sem gat boðið
þetta gos. Seinna urðu til sögur
þess efnis, að á jarðskjálfta-
mælum í landi hefði veri hægt
að sjá að eitthvað óvenjulegt
væri í nánd, en ekki hefði verið
lesið af mælunum. Þessar sögu
vom algjörlega úr lausu lofti
gripnar, eins og reyndar svo
margar sögur, sem urðu til í
sambandi við gosið. -
Nú förum við að nálgast það
augnablik, þegar gosið hefst.
Við getum ímyndað okkur
Vestmannaeyjakaupstað; göt-
umar mannlausar og allan flot-
ann bundinn í höfn. Það er
logn, götuljósin blika og ljós
bátanna lýsa upp flotann. Stöku
sinnum heyrist garg í fugli. Við
getum varla dregið upp frið-
sælli mynd af byggðarlagi, þar
sem íbúamir hvflast fyrir átök
(Ljósmynd: Gunnar Hannesson.
Úr bókínní Eldgos í Eyjum.)
JVóttin
ógleymaníeea
- Kaflar úr bó\ Áma Gunnarssonar
fyrrverandi alpingismanns um gosið í Eyjum
Hraunelfurin komin aó
Kirkjubæjunum;
húsí Magnúsar Péturssonar.
(Ljósmynd: Sígurgeir Jónasson.
Úr bókinni Eldgos í Eyjum.)
næsta dags.
Klukkan var að verða tvö og
enn var allt kyrrt í bænum, en
nokkm austan við hann fór
jörðin að titra og smásteinar
köstuðust upp í loft, rétt eins og
þeir væru á þöndu skinni, sem
slegið væri laust á. Síðan var
eins og yftrborðið bólgnaði upp
og þvínæst rifnaði það rétt eins
og þegar bcittum hnífi er brugð-
ið á húð og blóðið sprettur fram.
En í stað blóðs kom upp eldur
og eimyrja. Hver sá gosið fyrst-
ur og klukkan hvað hófst það?
Um þetta ber mönnum ekki
sman en flestir segja, að klukk-
una hafi vantað ftmm mínútur í
tvö. Á örfáum mínútum opnað-
ist um eins og hálfs kílómetra
löng sprunga, sem liggur frá
norð-norð-austri til suð-suð-
vesturs. Ur henni byrjaði þegar
að renna hraun og hún spúði
glóandi gjalli hátt í loft upp. Á
spmngunni vom tugir af gíg-
augum, sem mynduðu sam-
felldan eldvegg austan við bæ-
inn. Norð - norð - austurendi
spmngunnar náði niður að sjó
og var eldurinn þar mjög nálægt
austustu húsunum í bænum,
þ.e. Kirkjubæjarhúsunum. Síð-
an lá sprungan til suð-suð-aust-
urs fyrir austan Helgafell þvert
yftr austasta hluta eyjarinnar og
í sjó.
Svo byrjaði að gjósa
Það má fullyrða, að það haft
ekki verið margir sem sáu gosið
alveg í byrjun, langflestir vom
sofnaðir. Hjálmar Guðnason og
félagi hans, sem höfðu fengið
sér göngu austur í bæinn, munu
hafa verið með þeim fyrstu sem
sáu eldinn. Þeir staðnæmdust
smástund og horfðu agndofa á
það sem fyrir augu bar. í fyrstu
héldu þeir að kviknað hefði í
austustu húsunum í bænum, en
þegar þeir höfðu áttað sig á því
hvað þama var að gerast, snem
þeir við og hlupu heim til að
vekja konur sínar og böm. Hið
sama gerðu mennimir sem voru
á ferð upp við Helagfell. Á ein-
um stað í bænum varð manni
litið út um gluggann, og sá hann
þá mikinn eldbjarma bera við
himin. Hann sá fljótlega að
byrjað var að gjósa í bænum.
Hann vakti konu og böm, þau
flýttu sér að klæða sig, hann
stakk á sig nokkurri penin-
gaupphæð, sem hann átti
heima, og síðan hröðuðu þau
sér niður að höfn.
Margar sögur heyrði ég í
Vestmannaeyjum um það
hvemig mönnum varð við þeg-
ar þeir sáu eldinn. Einn maður
hljóp fram úr rúminu, sagði
konunni að klæða bamið, fór
fram í ísskáp og sótti þangað
ostbita og kjötlæri, og með það
undir hendinni og konuna og
bamið við hlið sér gekk hann út
á götuna. Einn fullorðinn maður
tók þessu með heimspekilegri
ró, fór fram á salemi til að kasta
af sér vatni, og vakti svo fólkið í
húsinu. Viðbrögðin vom marg-
vísleg. Sumir byrjuðu á því að
hringja til ættingja og vina í
Reykjavík til að segja þeim
hvemig komið væri. Eina sögu
heyrði ég um mann sem hringdi
í bróður sinn, og sagði honum
að byrjað væri að gjósa í bæn-
um. Bróðirinn í Reykjavík vildi
ekki trúa honum og fullyrti að
hann hefði fengið sér einum of
mikið í staupinu.
Nokkrum sekúndum eftir að
gosið hófst byrjaði sfminn á
lögreglustöðinni og hjá slökkvi-
liðinu að hringja. Menn hlupu á
milli húsa lil að tilkynna þeim
sem sofandi vom hvemig kom-
ið væri. Síðan var bmnalúður-
inn settur í gang og lögreglubíl-
ar og slökkvibílar óku um bæ-
inn með veinandi sírenur til að
vekja þá, sem ekki voru þegar
vaknaðir. Þeir sem stigu fram úr
rúmunum vissu ekki í fyrstu til
hvers þeir hefðu verið vaktir.
Sumir héldu að kviknað hefði í
húsum þeirra eða eitthvert al-
varlegt slys hefði orðið. En
hljóðið frá gt'gnum sagði þeim
sannleikann.
I höfninni lágu nær allir
heimabátamir, 70 að tölu, og