Alþýðublaðið - 22.01.1993, Qupperneq 9

Föstudagur 22. janúar 1993
9
segir Magnús
H. Magnússon,
sem var bœjar*
stjóri í Eyjum á
hinum örlaga
rí1{u tímum
„Ég er fæddur og uppalinn í
Eyjum til átta ára aldurs en þá fór
ég upp á land. Ég flutti ekki aftur
til Eyja fyrr en ég var orðinn 33
ára og hef verið þar allar götur
síðan þar til nú allra seinustu ár-
in.“
Hvenœr hófust afskipti þín af
ípólitíkinni í Eyjum?
„Ég var fyrst kosinn í bæjar-
stjóm Vestmannaeyja árið 1962
og bæjarfulltrúi þar til ársins
1982. Ég var bæjarstjóri í Eyjum
fráárinu 1966 til 1975.
Ég hætti síðan sem bæjarstjóri
um mitt ár 1975. I fyrstu bæjar-
stjómarkosningunum eftir gosið,
„Ég kom seint heim um kvöld-
ið en ég hafði verið að spila golf.
Þá fór ég að hlusta á 9. sinfóníu
Beethovens, eins og ég gerði oft
þegar ég var þreyttur, og var að
hlusta fram tii hálftvö. A meðan
taldi ég 16 jarðskjálftakippi á
þremur stundarfjórðungum eða
svo. En ég var aíveg sannfærður
að það væri vegna Kötlu. Það
vom allir að tala um að hún ætti
von á sér þá og þegar. Ég hélt því
að skjálftamir kæmu frá henni.
Ég fór síðan að sofa um hálf-
tvö um nóttina. Stuttu síðar
hringdi í mig kona bæjartækni-
fræðingsins eða um það bil 10
„Það er alveg hundrað prósent
öruggt að það var 1\œlingin sem
bjargaði höfninni“ segir Magnús
H. Magnússon, fyrrverandi bœjar-
stjóri í Vestmannaeyjum m.a. í
viðtali við Alþýðubtaðið í tilefni
þess að 20 ár eru liðin frá því að
frosið á Heimaey hófst.
Hann segir jafnframt að hann
hafi atltaf verið á því eða þpmist
mjÖQ fljótlega á þá sþpðun að
Eyjan fœri el&í til fjandans.
„Það var svo margt sem sýndi það,
að œðri máttarvöld astluðu sér
eþj{i að teggja Eyjuna í eyði,“ segir
Magnús sem þá var btejarstjóri í
Eyjum en hann átti síðar eftír að
verða þingmaður og ráðherra.
í dag vinnur hann fyrir Samtöt^
atdraðra. Hann var fyrst spurður
hvort hann vœri borinn og
bamfœddur í Eyjum.
árið 1974, þá fengum við í Al-
þýðuflokknum það mikið fylgi
eða þrjá menn í bæjarstjóm að
samstarfsflokkar okkar, Fram-
sóknarflokkur og Alþýðubanda-
lag, vildu ekki halda þessu
óbreyttu áfram. Þeir féllust þó á
að ég yrði áfram bæjarstjóri í
hálft kjörtímabil. Það varð síðan
Páll Zophoníasson sem tók við af
mér sem bæjarstjóri á miðju kjör-
tímabilinu."
Þegar þú lítur til baka til gos-
ins 1973 hvaö stendur þá helst
upp úr?
„Það sem stendur hæst í mín-
um huga er það hversu fljótt við
fengum hluttekningu og loforð
um hjálp víða að úr heiminum og
m.a. alla leið frá Kína og Suður-
Afríku. Við fengum loforð um
margvíslega hjálp og það var
mikið um símhringingar strax
fyrstu nóttina. Síðan kom mikið
af sjálfboðaliðum allstaðar að úr
heiminum og svo má ekki gley-
ma því að við fengum gríðarlega
mikinn stuðning frá íslenska rík-
inu og Alþingi í gegnum lögin
um Viðlagasjóð. Fjöldi manns
vann við að bjarga því sem bjarg-
að var og fjöldi Islendinga lagði
þar hönd á plóginn. Fyrir það er
afar þakklátur."
Nú varst þú í Eyjum þegar
gosið hófst. Hver voru þín fyrstu
viðbrögð?
mínútum fyrir tvö og sagði mér
að líta í austur. „Það væri eld-
glæringar að sjá í austur“, sagði
hún. Eg var þá enn sannfærður
um að þetta væri Katla og það
væri farið að sjást til hennar. Ég
leit nú samt út og sá þá að eld-
glæringamar voru ekki nema um
það bil 400 metra frá húsinu svo
ekki gat verið um Kötlu að ræða.
Ég hitti síðan bæjartæknifræð-
inginn, Pál Zophoníasson, og við
fómm að skoða aðstæður beggja
vegna frá að gosinu. Skömmu
eftir það kallaði ég saman bæjar-
ráðsfund þá strax um nóttina. Þar
var ákveðið að gera allt sem ger-
legt var til að byrja á því að bjar-
ga fólkinu og í öðru lagi að bjar-
ga verðmætum, bæði fólks og
fyrirtækja. Að þessu var unnið
næstu dagana og vikumar.
Fljótlega kom hugmynd frá
Þorbimi Sigurgeirssyni prófessor
um að kæla hraunið með því að
sprauta á það vatni og nota til
þess slökkvibflana. Það skyldi
freista þess að mynda láta hraun-
ið storkna og mynda þannig
harðan kant til stöðva hraunrenn-
sið í átt til bæjarins og hafnarinn-
ar. Ég hafði nú ekki allt of mikla
trú á þessu í fyrstu, og kannski
fæstir, en samt samþykkti ég
strax að senda slökkvibflana í
þetta.
Það sýndi sig fljótlega eða eft-
ir nokkra klukkutíma að hraunið
streymdi fram hjá slökkvibílun-
um og það myndaðist geil í
hraunrennslið þar sem þeir
dældu köldu vatninu á hraunið.
Þar nteð var alveg ljóst að þetta
hafði mikil áhrif. Eftir það var
reynt að fá sem flestar dælur ofan
af landi og einnig var sanddælu-
skipið fengið. Við sáum hins
vegar fljótt að þær dælur sem við
höfðum til taks dygðu ekki til að
halda aftur af hraunstrauminum
og prófessorar fóm að reikna út
hversu mikið við þurftum af
vatni til að halda aftur af rennsl-
inu.
Það var niður-
staðan að það
þyrfti að fá dælu
sem gæti dælt um
1.000 lítrum á
sekúndu til þess
að dælinginn bæri
árangur. Þá fór-
um við í að leita
að dælum sem
við gætum fengið
einhvers staðar
frá. Við leituðum
á Norðurlöndun-
um og um alla
Evrópu en ekkert
var til þar. Þá var
leitað til Banda-
rtkjanna og þeir
áttu nóg af dælum
en þær vom að
vísu dreifðar um
Bandaríkin og
höfðu verið smíð-
aðar til að kæla
kjarnorkuver.
Mig minnir að
það hafí verið alls
32 dælur sem við
fengum frá þeim.
Eins fengum við
háþrýstidælu til
að lyfta vatninu
upp til að ná upp
þrýstingi. Við
náðum að lyfta
vatninu upp í 200
metra hæð. Það
gaf góðan þrýst-
ing.
Þetta stöðvaði fljótlega allt
hraunrennsli til hafnarinnar en
við misstum hraunstrauma til
bæjarins í fyrstu þar sem við
lögðunt höfuðáhersluna á að
verja höfnina og innsiglinguna.
Að lokum stöðvaðist allt rennsli
til bæjarins og hraunið rann allt
til austurs.
Þorbjöm Sigurgeirsson kom
til mín eitt kvöldið og sagði að nú
væri það þannig að kælingin
gengi vel og það hlæðist upp
kantur en það flæddi það mikið
af hrauni innan við kantinn að
það hlyti að brjótast einhvers
staðar út. Þá spurði hann mig
hvort að það ætti að leggja áher-
slu á að verja höfnina eða mið-
bæinn. Ég svaraði því strax til að
við ættum að nota allan okkar
kraft til að verja höfnina því Eyj-
amar yrðu óbyggilegar ef höfnin
færi. Hann var sammála því en
það var enginn tími til að kalla
saman bæjarráðið enda vom
margir bæjarráðsmannanna
komnir til Reykjavíkur. Það leid-
di hins vegar til þess að við
misstum um 70 hús í bænum
undir hraun þegar kanturinn gaf
sig, þar með rafstöðina og sund-
laugina og fleiri slíkar byggingar.
En höfninni varð bjargað.“
Nokkrar efasemdir voru um
hvort byggð myndi halda áfram
að vera í Eyjum eftir gos. Voru
einhvern tíma slíkar efasemdir í
þínum liuga?
„Ég var alltaf á því, eða komst
mjög fljótlega á þá skoðun, að
Eyjan færi nú ekki til fjandans.
Það var svo margt sem sýndi það,
að æðri máttarvöld ætluðu sér
ekki að leggja Eyjuna í eyði. T.d.
var alla fyrstu vikuna vestanátt
og vikurinn fór allur til hafs. Um
þetta leyti árs er um það bil í 80%
tilvika stíf austanátt. Hefði það
verið eins og vant er þá hefði
bærinn farið í kaf. Það var ýmis-
legt svona sem sýndi það að ekki
var ætlun skaparans að við hyrf-
um alveg.
Vísindamenn fylgdust mjög
grannt með framgangi gosins og
þegar þeir sýndu frarn á að það
væri farið að draga úr gosinu þá
fómm við í fullan gang við það
að hreinsa bæinn. Við fengum
feikimikið al' vélum og verkfær-
um og þá sýndi það sig strax að
fólkið vildi koma aftur til Eyja.
Það vom aðallega bömin sem
vildu koma aftur og þau drógu
foreldrana með sér.“
Hvað voru margir íbúarfyrir
gos og eftir?
„Það voru 5.303 íbúar í Eyjum
fyrir gos og þeim snarfækkaði
eftir gosið en þeir ern núna orðn-
ir tæplega 5.000. íbúum Vest-
ntannaeyja hafði fjölgað um 50-
60 manns á ári svo væntanlega
hefðu íbúamir verið orðnir miklu
fleiri í dag ef gosið hefði ekki
komiö til. Allt það sem við gerð-
um eftir gos í skipulagi bæjarins,
bygging stofnana og annað var
miðað við áð íbúafjöldinn færi
upp í 6.000-7.000.“
Hraunhitaveita ykkar vakti
mikla atliygli.
„Já, það er rétt. Það var
Sveinbjöm heitinn í Ofnasmiðj-
unni sem kom fyrstur með þá
hugmynd og gerði fyrstu tilraun-
imar. Þegar í ljós kom að þær lof-
uðu nokkuð góðu, þá kom Há-
skólinn inn í dæmið. I fyrstu vom
notuð efni sem tærðust mjög
fljótt í hrauninu en síðar fundust
efni sem stóðust það vel og það
lofaði góðu. Þannig var hraunið
notað í allmörg ár sem aðalorku-
gjafi til húshitunar í Eyjum.
En hraunið kólnaði smám
saman og svo kom að það var
ekki lengur hagkvæmt að nota
það sem hitagjafa. Við fómm því
að nota ótrygga raforku sem okk-
ur bauðst á góðu verði en heimilt
var að loka fyrir ef skotlur væri á
raforku.
Nú hefur verið tekin í notkun
sorpveita í Eyjum eins og kunn-
ugt er sem gefur af sér talsverða
orku.“
Hefur bœrinn ekki haft tals-
verðar tekjur af ferðamönnum
sem hafa komið til Eyja til að
skoða verksummerki gosins?
„Við fengum vissulega ferða-
menn í kjölfarið af gosinu en yf-
irleitt komu þeir og fóm sama
daginn. Að vísu komu þar Þjóð-
verjar sem dvöldu lengur, m.a.
við það að skoða fugla. Einhverj-
um tekjum fyrir Eyjamar hefur
þetta þó skilað en þó minna en
ætla mætti. Það hefur hins vegar
verið ánægjulegt að fylgjast með
því hversu vel uppbyggingin í
Eyjum hefur tekist“, sagði
Magnús H. Magnússon, fyrrver-
andi bæjarstjóri í Vestmannaeyj-
um, að lokum.