Alþýðublaðið - 23.03.1993, Síða 4

4
Þriðjudagur 23. mars 1993
i
m § ] ggy ' NJ E
| J I §
#J§ i 1
W I
mmummí
Með auknum stöðugleika í verðlagsmálum á íslandi undanfarin þrjú til fjögur
ár hafa skapast þær nauðsynlegu aðstæður sem gert hafa verðlagsyfirvöldum
kleift að örva samkeppni og uppræta samkeppnishömlur af ýmsum toga. Al-
þýðuflokkurinn er sá flokkur á íslandi sem hvað lengst og mest hefur barist fyr-
ir frjálsri og virkri samkeppni í viðskiptum, enda telur flokkurinn það stuðla að
efnahagslegum framförum í þjóðfélaginu og felur um Ieið í sér mikilvæga neyt-
endavernd. Þeir tveir einstaklingar sem hvað ötulast hafa unnið að þessum mál-
um eru Jón Sigurðsson, iðnaðar- og viðskiptaráðherra, og Jón Baldvin Hanni-
balsson, utanríkisráðherra. Með framgangi sínum hafa þeir knúið í gegnum AI-
þingi samninginn um Evrópska efnahagssvæðið og ný samkeppnislög. Samþykkt
þessara laga markar þáttaskii í viðskiptasögu Islendinga.
Til þess að glöggva sig aðeins á þeim
breytingum sem þessi nýju lög hafa í för
með sér, er ekki úr vegi draga fram helstu at-
riði nýrra samkeppnislaga og innihald þeirra
samkeppnisreglna sem gilda munu innan
EES. Þessar upplýsingar birtast nt.a. í nýj-
um upplýsingabæklingi og fréttabréfi Sam-
keppnisstofnunar.
Samkeppni í stað ríkisafskipta
Nýju samkeppnislögin koma í stað lag-
anna um verðlag, samkeppnishömlur og
óréttmæta viðskiptahætti. Þau hafa það m.a.
í för með sér að bein verðlagsafskipti stjóm-
valda munu heyra til undantekninga en
megináherslan verður lögð á að efla virka
samkeppni í viðskiptum.
Lögin taka til hvers konar atvinnustarf-
semi, svo sem framleiðslu, verslunar og
þjónustu, án tillits til þess hvort hún er rekin
af einstaklingum, félögum, opinberum aðil-
um eða öðrum. Viðskiptaráðherra fer með
framkvæmd laganna en samkeppnisráð og
Samkeppnisstofnun annast daglega stjóm-
sýslu.
AHar hömlur bannaðar
Lögin setja blátt bann við allar þær sam-
keppnishömlur sem taldar hafa verið hvað
skaðlegastar í gegnum árin. Sem dæmi má
nefna að fyrirtækjum á sama sölustigi er
bannað að hafa samráð um verð, skiptingu
markaða og gerð tilboða. Óheimilt er að
ákveða eða semja um verð sem gilda skal
um endursölu vöru á næsta sölustigi. Þá er
samtökum fyrirtækja óheimilt að ákveða
samkeppnishömlur eða hvetja til hindrana
sem lögin banna. Samningar sem brjóta í
bága við þessi bönn em ógildir.
Almennt geta samkeppnisyfirvöld þó
veitt undanþágu frá banni við samkeppnis-
hömlum ef jákvæð áhrif þeirra em talin
vega þyngra en ókostir. Til dæmis ef sam-
vinna lítilla fyrirtækja styrkir stöðu þeirra
gagnvart stærri fyrirtækjum.
Eftirlit
Samkeppnisstofnun hefur mjög víðtækt
eftirlitshlutverk samkvæmt nýju samkeppn-
islögunum. Stofnunin á að hafa eftirlit með
samkeppnishömlum og getur gripið til að-
gerða gegn athöfnum sem skaða samkeppni,
til dæmis vegna markaðsyfirburða fyrirtæk-
is og vegna þess að valkostum neytenda
fækkar og keppinautar útilokast frá mark-
aði. Þá getur samkeppnisráð ógilt sammna
fyrirtækja sem talinn er leiða til markaðsyf-
irráða fyrirtækis og draga úr samkeppni.
Samkeppnisyfirvöldum er ætlað að hafa
vakandi auga með óréttmætum viðskipta-
háttum, og í því sambandi em sérstök
ákvæði um augíýsingar. Samkvæmt lögun-
um er t.d. óheimilt að veita rangar, ófull-
nægjandi eða villandi upplýsingar í auglýs-
ingum. Auglýsingar sem höfða eiga til ís-
lenskra neytenda skulu vera á íslensku. Ekki
má leika vafi á að um auglýsingu sé að ræða
og þær eiga að vera skýrt aðgreindar frá
öðm efni fjölmiðla. Auglýsingar skulu mið-
ast við að böm sjái þær og heyri og mega á
engan hátt misbjóða þeim. Sérstök auglýs-
inganefnd er samkeppnisráði til ráðgjafar
um framkvæmd ákvæða laganna um aug-
lýsingar.
Stofnunin getur einnig skyldað fyrirtæki
til að tilgreina verð, viðskiptakjör, gæði og
aðra eiginleika og hvemig vara skal mæld,
vegin og flokkuð, til þess að auövelda við-
skiþtavinum að meta verð og gæði. Þá gerir
Samkeppnisstofnun verðkannanir og hefur
eftirlit með greiðslukortastarfsemi. Hægt er
að beita viðurlögum ef fyrirtæki brjóta gegn
þessum lögum. Sektir geta verið frá 50 þús-
undum til 40 milljóna króna.
Jón Sigurðsson og Jón Baldvin Hannibalsson hafa verið ötulir taismenn virkrar samkeppni hér á landi.
Samkeppni innan EES
Eitt meginmarkmið EES-samningsins er
að skapa jöfn skilyrði fyrir samkeppni í við-
skiptum á Evrópska efnahagssvæðinu. Þess
vegna þurfti að smíða samræmdar reglur
sem eiga að gilda um viðskipti milli fyrir-
tækja á öllu svæðinu. Reglumar em í meg-
inatriðum byggðar á reglum Evrópubanda-
lagsins. Samkeppnisreglur hvers lands gilda
hins vegar áfram í innanlandsviðskiptum.
Eftirlit með samkeppnisreglum EES verður
í höndum Eftirlitsstofnunar EFTA og fram-
kvæmdastjómar EB. Samkeppnisstofnun
aðstoðar síðan við eftirlit með framkvæmd
þeirra hér á landi.
Stjómendur fyrirtækja þurfa að kynna sér
reglumar vel þegar samningurinn tekur gildi
og aðlaga starfsemina að þeim, þar sem þess
er þörf. Samkeppnisstofnun hefur gefið út
upplýsingabækling, þar sem kynntar em
helstu reglur um samkeppni í viðskiptum
innan EES, eftirlit með framkvæmd þeirra
og líkleg áhrif hér á landi.
Samræmdar reglur
Flestir eru sammála um þær reglur sem
nú liggja fyrir og markmið þeirra um virka
samkeppni í viðskiptum. Fyrirtæki sem búa
við frjálsa samkeppni em þvinguð til stöð-
ugs endurmats á starfsemi sinni og verða sí-
fellt að vinna að því að bæta reksturinn.
Með þessu er tryggt að framleiðslan verði
sem hagkvæmust og að neytendur fái vörur
og þjónustu á besta verði. Reynslan sýnir að
ekki er hægt að treysta því að virk og heið-
arleg samkeppni myndist og haldist af sjálfu
sér. Fyrirtæki sem starfa í vemduðu um-
hverfi reyna að halda í það fyrirkomulag til
að firra sig þeim óþægindum sem fylgt geta
vaxandi samkeppni. Stór fyrirtæki hafa til-
hneigingu til að misnota aðstöðu sína á
markaðnum og hindra með því þróun eðli-
legrar samkeppni. Þess vegna er talið nauð-
synlegt að fylgjast vel með viðskiptaaðferð-
um sem viðhafðar eru í atvinnulífinu og op-
inberum ákvörðunum sem hamlað geta
samkeppni.
Ljóst er að EES-samningurinn og sam-
keppnisreglur hans munu leiða til þess að
samkeppni íslenskra fyrirtækja harðnar,
bæði innbyrðis og út á við. En jafnframt
vemda reglumar íslensk fyrirtæki gegn
skaðlegum takmörkunum á samkeppni og
misnotkun erlendra fyrirtækja á yfirburðar-
stöðu á markaðnum hér heima og á útflutn-
ingsmörkuðum okkar í Vestur-Evrópu. Þeg-
ar til lengri tíma er litið er ljóst að EES-
samningurinn og nýju samkeppnislögin
munu hafa jákvæð áhrif á íslenska heima-
markaðinn sem í raun stækkar í 380 milljón-
ir manna þann 1. júlí næstkomandi. Heil-
brigð samkeppni í alþjóðlegu umhverfi er
það sem koma skal.