Alþýðublaðið - 01.12.1993, Blaðsíða 5

ALÞÝÐUBLAÐIÐ 5
Miðvikudagur 1. desember 1993
„KVÓTAMÁUД
Rœða Jón Baldvins Hannibalssonar utanríkisráðherra
í utandagskrárumrœðum á Alþingi vegna dóms
Hœstaréttar í kvótamálinu svokallaða. Yfirskrift
umrœðnanna á Alþingi var „skattlagning aflaheimilda “
„Virðulegi forseti. 1. grein
laga um stjóm fiskveiða
hljóðar svo:
„Nytjastofnar á Island-
smiðum eru sameign íslensku
þjóðarinnar. Markmið laga
þessara er að stuðla að vernd-
un og hagkvæmni nýtingu
þeirra og tryggja með því
trausta atyinnu og byggð í
landinu. Úthlutun veiðiheim-
ilda samkvæmt lögum þess-
urn myndar ekki eignarrétt
eða óafturkallanlegt forræði
einstakra aðila yfir veiði-
heimildum."
Þetta er kjami málsins.
Menn hafa verið að velta fyrir
sér þeirri spumingu hvort nið-
urstaða Hæstaréttar breyti eða
brjóti í bága við 1. grein laga
um fiskveiðistjómun. Svarið
við þvf er að mínu mati al-
gjörlega skýrt: Það er ekki
svo.
Alþingi getur út af fyrir sig
sakað sjálft sig um það að
hafa ekki markað skýra stefnu
um skattalega meðferð við-
skipta með aflahlutdeildir
sem viðgengist hafa innan
kvótakerfisins. Það hefur ver-
ið uppi ágreiningur milli
skattayfirvalda um eðli þess-
ara viðskipta og hvemig beri
að túlka skattalög viðvíkjandi
þeim. Það er ekki deilt um
viðskipti með aflamark innan
árs heldur eingöngu hvernig
líta skuli á viðskipti með var-
anlegar aflahlutdeildir. Við-
skipti með aflamark innan árs
koma fram sem tekjur hjá
seljanda og kostnaður færist
hjá kaupanda eins og hver
önnur rekstrargjöld. Agrein-
ingurinn er annars vegar milli
rikisskattstjóra og hins vegar
ríkisskattnefndar sem nú er
yfirskattanefnd.
Ríkisskattstjóri hefur litið á
viðskipti með varanlegar afla-
hlutdeildir sömu augunt og
viðskipti með skip. Venjulega
er það svo að varanlegar afla-
hlutdeildir fylgja skipum í
viðskiptum þótt oftsinnis sé
hluti aflahlutdeilda undan-
skilinn þegar skip eru seld eða
varanlegar aflahlutdeildir
ganga sjálfstætt kaupum og
sölum.
Samkvæmt sjónarmiðum
ríkisskattstjóra má afskrifa
þann kostnað sem lagt er í
vegna keyptra varanlegra
aflahlutdeilda um 6-8% á ári.
Með söluhagnað vegna afla-
hlutdeildar er farið með sama
hætti og þegar skip eiga í hlut.
Um það gilda ákvæði laga um
tekju- og eignaskatt sem taka
til söluhagnaðar sem heimilt
er að fyma.
Ríkisskattnefnd, sem nú
heilir yfirskattanefnd, hefur
litið á viðskiptin með varan-
legar afiahlutdeildir þannig
að þau eigi að gera upp alfar-
ið innan ársins. Það sem selj-
andi fær í sinn hlut skal tekju-
færa á söluári. Það sem kaup-
andi greiðir skal gjaldfæra á
kaupári. Rökstuðningur ríkis-
skattanefndar í úrskurði henn-
ar frá 20. ntaí 1992 byggðist
meðal annars á eðli veiði-
heimildanna, eins og það var
orðað, að engum sérstökum
ákvæðum er til að dreifa um
meðferð veiðiheimilda í
skattskilum, svo og að ekki er
hægt að henda reiður á neinu
afmörkuðu tímabili til gjald-
færslu eins og fyrirkomulagi
er nú háttað á þessu sviði.
Með öðrum orðum, við er-
um að ræða túlkun á skatta-
lögum og ágreining um túlk-
un á skattalögum milli skatt-
yfirvalda. Það er rétt í því
samhengi að geta álits reikn-
ingsskilanefndar Félags lög-
giltra endurskoðenda frá 26.
ágúst 1991 þar sem það ráð er
gefið að kostnað vegna sjálf-
stæðra kaupa á varanlegum
aflahlutdeildum skuli gjald-
færa á fimm árum. Sú aðferð
hefur mest verið notuð af fyr-
irtækjum vegna eigins upp-
gjörs.
Dómur Hæstaréttar felur í
sér eftirfarandi:
1. Að viðskipti með afla-
heimildir falli undir 73. grein
laga um tekju- og eignaskatt,
og þar með að aflaheimild sé
skattskyld, fémæt réttindi eins
og það er orðað.
2. Að eign þessi sé fyman-
leg.
3. Að staðfesta skuli að
fyrningarhlutfallið skuli vera
20%.
Ég vil vekja sérstaka at-
hygli á sératkvæði Garðars
Gíslasonar f þessum dóms-
niðurstöðum Hæstaréttar.
Hann segir, með leyfi forseta,
orðrétt:
„Aflahlutdeiid í nytjastofn-
um á Islandsmiðum verður
ekki talin eign sem rýrnar að
verðmæti við eðlilega notkun
eða aldur vegna þess að hér er
um að ræða veiðiheimild á
tegundum sjávardýra sem
eiga tilveru sína alfarið undir
náttúrunni sjálfri. Enginn get-
ur haft raunveruleg umráð
þeirra" - ég endurtek: „Eng-
inn getur haft raunveruleg
umráð þeirra en einkenni
þeirra sem nefndar em í upp-
talningu 32. greinar laganna
[Það er um hvað er fyman-
legt] er einmitt að unnt er að
hafa slík untráð. Enginn veit
því hvort þessi verðmæti
rýma við eðlilega notkun eða
aldur, mætti telja öllu líklegra
að þau geri það ekki.“
Ég vitna enn í sératkvæði
Garðars Gíslasonar, þar sem
hann segir: „Tel ég því að
fallast beri á með gagnfrýj-
anda að lagaheimild skorti til
fymingar á aflahlutdeild.“
1 þessum umræðum vil ég
taka það skýrt fram að ég er
algjörlega sammála túlkun-
inni í niðurstöðu Hæstaréttar
sem birtist og sem hæstvirtur
viðskiptaráðherra hefur árétt-
að hér, hér er ekki um eignar-
rétt að ræða, hér er um að
ræða skattalega meðferð á fé-
mætum réttindum, en ég legg
á það höfuðáherslu að ég er
sammála því séráliti minni-
hlutans að það skorti laga-
heimildir til þess að fyma
þessar eignir.
Af því tilefni vil ég minna á
að þessi sjónarmið vom mjög
áréttuð í svokallaðri tvíhöfða-
nefnd. Það ber að líta á við-
skipti með varanlegar afla-
hlutdeildir svipað og viðskipti
með eignir sem ekki er heim-
ilt að fyma, sögðu þeir vísu
menn. Þannig eigi ekki að
vera mögulegt að afskrifa
kostnað vegna kaupa á varan-
legum afiahlutdeildum nema
sú staða komi upp að afla-
markskerfinu verði breytt
eins og l’ram keniur í I. grein
fiskveiðistjórnarlaganna, og
það var að frumkvæði okkar
jafnaðarmanna, bæði sam-
eignarákvæðið annars vegar
og sér í lagi hitt að ekki skuli
koma til skaðabótakröfu á
hendur ríkinu þótt því yrði
breytt. Ég segi því enn, nema
sú staða komi upp að afla-
markskerfmu verði breytt og
að verðmæti varanlegra afla-
hlutdeilda í viðskiptum falli
mjög vemlega eða verði að
engu af þeim sökum.
Eðli varanlegra aflahlul-
deilda er þannig að verðmæti
rýrnar ekki við notkun, en það
er grundvallaratriði í skilningi
skattalaga þegar um fyman-
legar eignir er að ræða. Því
ætti í sjálfstæðum viðskiptum
með varanlegar aflahlutdeild-
ir eins og þegar skip eiga jafn-
framt í hlut að færa viðskiptin
með varanlegu aflahlutdeild-
irnar sér. Slíkt fyrirkomulag
hlýtur að endurspegla viija til
þess að aflamarkskerfið festi
sig í sessi sem er auðvitað
skilningur löggjafans sem
hefur sett þessi lög, burtséð
frá öllum hinum pólitíska
ágreiningi. Ég bið menn um
að ntisskilja það ekki.
Vegna sögulegra ástæðna
er varla annað fært en að fara
með sölu á varanlegum afla-
hlutdeildum með sama hætti
og viðskipti með skip. Það er
praktískt atriði. Þegar tak-
markanir voru settar á inn-
flutning skipa og viðbætur
við fiskiskipaflotann vom
takmarkaðar seint á áttunda
áratugnum. Þá hækkaði verð
skipa í viðskiptum innan-
lands. Sú verðhækkun stafaði
af því að sjálfur aðgangurinn
að veiðunum varð að verð-
mæti, fémætum réttindum í
viðskiptum. Það er þetta verð-
mæti sem endurspeglast líka í
verði skipa á tímum sóknar-
marksins. Síðan aflamarks-
kerfið var tekið upp og alfarið
má segja að verð skipa í við-
skiptum taki mið af ástandi
skipsins sjálfs og þeim afla-
hlutdeildum sem því fylgja.
Þannig hafa öll viðskipti í
meira en 10 ár, með skip og
aðgangsréttinn að miðunum,
það er það sem við erum að
tala um - aðgangsréttinn að
miðunum - byggst á því að
þar er unt að ræða viðskipta-
leg verðmæti eða kostnað
vegna keyptra aflahlutdeilda
og þetta hefur verið afskrifan-
legt með santa hætti og skip.
Þetta eru bara viðskiptalegar
staðreyndir og hafa verið í
gildi í 10 ár. A þessu hafa íjár-
hagslegar skuldbindingai'
fjölmargra fyrirtækja byggt.
JÓN BALDVIN HANNIBALSSON:
„Fiskimiðin eru scimeign þjóðarinnar, rétturinn til að nýta
þau er skammtaður og sá réttur erfémœt réttindi. Það ber
að verðleggja þau, það ber að taka veiðileyfagjald fyrir
aðganginn að þessum verðmœtum. Það er þegar gert í við-
skiptum sem nema allt að þremur milljörðum milli aðila.
Eini munurinn er sá að eigandinn sem er íslenska þjóðin,
hefur ekkifengið það í sinn hlut. “
Alþýðublaðsmynd / Einar Ólason
Og þá er komið að kjama
málsins um hina praktísku
stöðu. Með því að gera kostn-
að vegna keyptra varanlegra
afiahlutdeilda óafskrifanleg-
an núna án aðlögunartíma
væri verið að lækka verð
þeirra verulega í viðskiptum
og þar með rýra eignir eða fé-
mæt réttindi, verðmætamat
og veðhæfni allra sjávarút-
vegsfyrirtækja með ófyrirsjá-
anlegum afleiðingum. Auð-
vitað lítur Hæstiréttur á þetta.
Þetta mundi kalla á mikla
röskun á stöðu sjávarútvegs-
ins gagnvart lánardrottnum,
stöðu sjávarútvegsins gagn-
vart bankakerfinu sent skuld-
ar 110 milljarða og einnig á
hlutabréfamarkaði. Þess
vegna verður að meðhöndla
viðskipti með varanlegar afla-
hlutdeildir skattalega - og ég
endurtek, skattalega, við er-
um að lala unt skattalög og
túlkun á þeim - með sama
hætti og viðskipti með skip.
Það er með engum hætti verið
að brjóta í bága við grundvall-
arreglu fiskveiðistjórnarlag-
anna um sameignina.
Niðurstaða tvíhöfðanefnd-
arinnar var sú í ljósi þessara
röksemda, eða röksemda, eða
röksemda sem voru svipað
fram settar og ég hef nú gert,
að leggja til að óheimilt verði
að fyrna eða afskrifa kaup-
verð varanlegra allahlutdeilda
sem eigendaskipti verða að
frá og með upphafi fiskveiði-
ársins sem hefst I. september
1996. Með öðmm orðum,
hugsunin er að gefa aðlögun-
artíma en eftir það verði eðli
málsins samkvæmt ekki leng-
ur heimilt að íyma eða af-
skrifa þessi fémætu réttindi.
Frarn að þeim tíma, í ljósi
staðreynda um það hversu
lengi þetta kerfi hefur verið
við lýði, verði farið með þessi
viðskipti í samræmi við sjón-
armið ríkisskattstjóra og lög-
um þá breytt til þess að taka af
tvímæli um þessi atriði. Tví-
höfðanefndin segir því að
veiðirétturinn sé skammtaður
en það sé ekki heimilt að af-
skrifa hann eða fyrna þar sem
hann eyðist ekki við notkun.
Þó segir f niðurstöðunni að
vegna þeirra viðskipta sem
tíðkast hafa síðastliðin 10 ár
sé eðlilegt að veita aðlögunar-
tíma að nýjunt reglum til að
koma í veg fyrir allt of mikla
röskun á verðmætamati og
verkefnum sjávarútvegsfyrir-
tækja.
Virðulegi forseti. Ég hef
viljað nota tíma minn hér til
að taka af öll tvímæli um
grundvallaratriði. 1 fyrsta
lagi: Lögin standa. Dómur
Hæstaréttar biýtur ekki í bága
við grundvallarákvæðið um
santeiginlegan eignarrétt
þjóðarinnar á auðlindinni.
Hann fjallar um ágreining
milli skattayfirvalda unt
skattalega meðferð á fémæt-
um réttindum. Hann tekur
mið af þeirri staðreynd að
kvótakerfið er búið að vera
við lýði í 10 ár og þessi við-
skipti hafa farið fram og það
er ekki hægt með einu hnífs-
bragði án aðlögunartíma að
kollvarpa því sem er undir-
staða fyrir veðhæfni sjávarút-
vegsfyrirtækjanna í landinu.
En ég legg áherslu á að
grundvallarsjónarmið eins og
það sem fram kom í tvíhöfða-
nefnd er rétt, rétt að lögum og
réttur efnahagslegur skilning-
ur að þessi verðmæti eigi ekki
að vera fymanleg. Síðan getur
Alþingi út af fyrir sig litið í
eigin barm og spurt hvers
vegna það hafi skapað þessa
óvissu. Það hefur ekki tjaliað
um skattalega meðferð á
þessum fémætu réttindum en
rökrétt niðurstaða á málinu í
heild er þessi:
Fiskimiðin eru sameign
þjóðarinnar, rétturinn til að
nýta þau er skammtaður og sá
réttur er fémæt réttindi. Það
ber að verðleggja þau, það ber
að taka veiðileyfagjaid fyrir
aðganginn að þessum verð-
mætum. Það er þegar gert í
viðskiptum sem nema allt að
þremur milljörðum milli að-
ila. Eini munurinn er sá að
eigandinn sem er fslenska
þjóðin, hefur ekki fengið það í
sinn hlut.“