Alþýðublaðið - 23.12.1993, Blaðsíða 7

Alþýðublaðið - 23.12.1993, Blaðsíða 7
Fimmtudagur 23. desember 1993 SÖGUSTUND ALÞÝÐUBLAÐSINS ALÞÝÐUBLAÐIÐ 7 ÞRIR GULLMOLAR ÚR PISTLASAFNI ÓLAFS GUNNARSSONAR AFBRÝÐISEMI Það er tungunni tamast sem hjartanu er kærast. Ég verð að tala dálítið meira um Dostoevskí. Af sérstöku tilefni í dag. Það er nefnilega gaman að vita að mikilmennin geta stundum verið alveg jafn miklir asnar og við hin. Ég var að ljúka við að lesa minningar Önnu Dostoevskí, konu rithöfundarins. Þessi bók er komin út í London hjá Willow Press. Anna Dostoevskí giftist skáldinu tvítug 1866. Hann var hálf fimmtugur. Hún var menntaður hraðritari og kom Fjodor Mikhailovitsj til hjálpar þegar hann mátti til með að hespa af skáldsögu á þrem vik- um. Sú heitir Fjárhættuspilarinn. Þeirra hjónaband var afar hamingjusamt og heimsbókmenntimar eiga þessari konu mikið að þakka. Hún hraðritaði Fávitann, Djöflana og Karamzovbræðuma. í ævisögu sinni segir hún að tæpast hafí annan skugga borið á sambúð þeirra hjóna en tilefnislausa og nánast sjúklega afbrýði- semi Dostoevskí. Ef hún fór með honum á upplestur þá varð hún að gæta þess að vera illa til fara svo hún virtist eldri en hún var í raun og vem. Helst varð hún að sitja á milli tveggja kvenna. Skáldið steig í pontu en áður en hann las upp úr Glæp og Refsingu eða öðm snilld- arverki þá rýndi hann í salinn til þess að vera viss um að eiginkonan sæti ekki hjá glæsimenni. - Ef þú hættir þessu ekki þá hleyp ég út, sagði Anna Dostoevskí. - Og hlaupirðu út, sagði Fjodor Mikha- ilovitsj. - Þá hleyp ég á eftir þér, sama þótt sjálf- ur keisarinn sitji í salnum. Þau hjón vom boðin til kaffidrykkju. Svo bar til að ungur aðdáandi hins mikla rithöf- undar rakst þar inn. Þegar aðdáandinn sá skáldið fölnaði hann og missti málið. í tal barst að Anna mátti til með að skreppa til næstu borgar einhverra erinda. Fyrir tilvilj- un átti ungi maðurinn leið þangað líka. Þetta var ákaflega myndarlegur ungur maður, hár, grannvaxinn og andlitsfríður. Honum kom til hugar það snjallræði að hann gæti liðsinnt meistaranum, hann yrði góður fylgdarmaður eiginkonunnar. Hann fékk málið og sagði hátt og snjallt: - Það væri mér sannur heiður herra Do- stoevskí að fylgja konu yðar áleiðis og ég skal gjaman dveljast á sama hóteli og hún. Dostoevskí gaf frá sér hljóð, stökk á fæt- ur og æpti: - Heyrðirðu Anna, þessi ungi maður er reiðubúinn að gerast sambýlismaður þinn. Fjodor Mikhailovitsj hljóp fáklæddur út í vetrarhörkuna. Anna varð að hlaupa á eftir honum með frakkann. Henni datt í hug að veita Fjodor ráðn- ingu. Hann las daglega sér til afþreyingar ástarsögu í dagblaði. Hún afritaði bréfi sem birtist í sögunni og sendi manni sínum. I bréfinu var þetta hollráð: Ungur og ókunn- ur maður sem þú grunar ekki um græsku hittir konuna þína á laun. Gáðu í nistið sem hún ber við brjóst sér. Þá muntu sjá mynd- ina af manninum sem að hún elskar. Und- irritað: Ókunnur vinur. Þar næst póstlagði hún bréfíð og beið. Dostoevskí vann á nætumar. Hann var vanur að fá sér morgunkaffi á vinnustof- unni og líta yfir póstinn sinn. Anna tók eft- ir því að bréfið hafði skilaði sér. Stuttu síð- ar þóttist hún þurfa að líta við á vinnustof- unni. Þar sat skáldið náfölt. Hún innti hann eftir hvort ekki væri allt með felldu. Fjodor Mikhailovitsj svaraði fáu en tók að ganga um gólf og virtist í mikilli hugaræsingu. Allt í einu sneri hann sér við og hvessti augun á konu sína og æpti hás: - Sýndu mér af hveijum myndin er í nist- inu þínu. Áður en hún gat svarað eða fjar- lægt nistið af hálsi sér gekk hann til og greip báðum höndum um festina og rykkti í af slíku afli að hún slitnaði. Hann átti vont með að opna nistið. En loks þrýsti hann rétt á fjöðrina og lokið small upp. Og sjá: Þar var mynd af honum sjálfum. LEYNDARDÓMAR SNÆFELLSJÖKULS Öll þekkjum við fólk sem segir gjaman brandara á annarra kostnað en á sjálft bágt með að taka gríni. Ég er þessu markinu brenndur eins og fleiri. Ég vissi ekki að geimbúar kveldust af spéhræðslu fyrr en um daginn. Ég fór að Snæfellsjökli þann 5. nóvem- ber síðastliðinn og snæddi hamboigara í Borgamesi og týndi þar tékkhefti sem fannst ekki þrátt fyrir mikla leit. En svo birtist það skyndilega og inni- stæðan var óhreyfð. Meira um það undir lok þessa litla spjalls. Við Snæfellsjökul var margur bfllinn að dóla þegar ég renndi í hlað. Við vomm að tínast þetta héðan og þaðan af landinu, gamlir hippar, aflóga rithöfundar, uppþom- aðir hassistar og stjömuspámenn. Við höfðum annað augað á himinhvolf- inu og jökullinn óð í skýjum. - Hvað ef þeir lenda? Hvað gerist þá? spurðum við sjálf okkur í einrúmi hugans. Fyrir mína parta var ég vona að eitthvað svipað yrði og í skáldsögu Arthur C. Clark: Lok Bamæskunnar. Þá mætti fljúgandi diskur sem var ein og hálf mfla í radíus. Röddin tilkynnti: - Ofbeldi er lokið á jörðinni. Við höldum nú ekki, svömðu jarðarbúar. - Því er lokið, sögðu geimbú- amir. Þennan dag vom 20 þúsund manns við- staddir nautaat á Spáni. Nautabaninn keyrði sveðjuna í nautið og þá risu 20 þús- undin úr sætum og æptu af kvölum. Ég leit með von í bijósti til jökulsins og varð hugsað til hins háa Alþingis íslend- inga og vonaði að ég sæi mikla og litprúða skífu birtast í skýjum yfir jökulskallanum. Við skála Nýaldarsamtakanna var mikið um dýrðir. Full rúta af skólakrökkum var mætt til að gera sprell. - Þeir koma í ljósaskiptunum, sögðu menn og horfðu til himins. Mér var sagt að úti í móa biðu unglingar með frisbee og fjarstýrðar flugvélar. Ég tók nokkra erlenda UFO-sérfræðinga tali. Þeim var ekkert um þetta óþarfa rabb gefíð. íslensk fyndni hafði gert þá vara um sig. Einn þeirra sagði mér að hann hefði upp- lifað svipað í Berlín. Nokkrir ljósgeislar sáust á himni yfir Unter den Linten. Ein- hveijir byrjuðu að djóka með þetta og geimbúamir hurfu af næturhvolfmu eins og pflur. Skála Nýaldarsamtakanna var læst og viðmælandi minn fór upp á svið og bað þess að við reyndum að „kalla geimbúana niður“. - Þeir bregðast vel við ástinni, sagði hann. Við skulum hugsa til þeirra af ást og sjá þá hvort þeir fást ekki til að lenda. Fullorðna fólkið fór í hring, tók saman höndum og sönglaði. Skólakrakkamir flissuðu hinum spé- hræddu geimbúum til ama. Allir þustu út að gá. Birtu var tekið að bregða. Bflljós sást uppi á jökli. - Þeir koma, sagði einhver. - Nei, þetta em bflljós, sagði annar. Undir skálaveggnum stóð slatti kvik- myndagerðarmanna og beindi tökuvélum sínum að jöklinum. Sumir tvístigu í kuldanum. Við störðum öll. Þá hljóp náungi í jólasveinabúningi út úr bfl og sté einhvem Leppalúðadans í móun- um. - Þama sérðu hvað ég meina, sagði út- lendingurinn viðmælandi minn. - Þeir koma ekki í kvöld. Á hvers vegum ert þú? spurði hann skyndilega styggur. - Ég er ekki að spauga, sagði ég. - Ég er frá Alþýðublaðinu. The Paper of the Common-people. Ég kvaddi klukkan átta og ók í bæinn. Ég var að vona að ég finndi aftur þjóðveginn. Það tókst en ég varð að aka kaffflaus heim, enda tékkheftið týnt. Næsta morgun, þegar ég vaknaði, lá það á stofuborðinu. Hvemig það hafði komist þangað er mér hulin ráðgáta. En þar held ég að geimbúamir hafi sagt brandara. Þeir þoldu ekki íslenska fyndni frekar en fleiri og ákváðu að lenda ekki. En þeir vissu að ég kæmi til með að semja þessa grein og sendu gamma-geisla á bijóst mitt og kölluðu heftið til sín í 100 kflómetra hæð og sendu það svo niður á stofuborðið heima sem sönnun fyrir tilvist sinni á meðan ég svaf. MOBÝ Ég hef farið á flandur í nokkmm seinustu pistlum og gleymt að taka á aðalmálinu sem er vitaskuld bókmenntir. Kallið mig Ishmael. I dag skulum við spjalla um engan au- kvisa í faginu: Hermann Melville. Skrýtið er að skoða gamlar ljósmyndir af þessum ameríska jötni. Hann er styggur á svipinn, niinnir pínulítið á sísára maddömu. Satt að segja var það ekki að ástæðulausu. Hún lék ekki beint við hann gæfan. Miðlungar allra landa sameinist, var eitt sinn sagt. Melville var nítjándu aldar maður. Sú öld sem ól flesta meistara rússneskra og evr- ópskra bókmennta kaus að gleyma að hún átti þennan snilling. Á sinni tíð var Mel- ville kunnur sem maðurinn sem dvaldi með mannætum. Hann fór ungur í siglingar, var átján mánuði á hvalfangara, samdi sína fyrstu bók Typee (1846) um strok af skipinu og dvöl sína hjá suðurhafseyjabúum og varð frægur af. Hann fluttist til Massachusetts-fylkis 1850 og reyndi að hafa í sig og á með skáldskap og búskap. Það gekk illa. Moby- Dick sem hann samdi þrítugur seldist lítið og var tekið með ólund af Cosa Nostra þeirra tíma. Melville samdi fjórar aðrar sögur en vinsældir hans urðu sífellt minni og loks gafst hann upp. En gafst hann upp? í skrifborðsskúffunni að honum látnum fannst enn eitt handritið. Innan á púltlokið var límdur lítill miði og þar stóðu þessi orð: Sýndu draumum æsku þinnar trúnað. 1863 fluttist fjölskyldan til New York. Melville gerðist tollari. Hann andaðist 1891 nær gleymdur. Nú er almennt litið svo á um víða veröld að Mobý sé ein mesta skáldsaga sem samin hefur verið. Moby- Dick seldist í 500 eintökum og ekki þótti taka því að setja hana aftur þegar prent- smiðjan brann. Nær 30 ár liðu þar til bókin sem fannst í púltinu: Billy-Bud, var gefín út. Sú saga þykir með hans betri verkum þótt vissulega sjáist nokkur merki þess að stálhugi skáldsins sé tekinn að meyma. Hvemig maður var Hermann Melville? Um þetta hafa ævisagnaritarar lengi broíið heilann. Sumir hafa rekist á svarta holu þegar þeir hafa grúskað í persónu þessa manns. Að því hefur verið ýjað að hann hafi verið kynvilltur. Sonur hans Malcolm skaut sig eftir rifrildi við föður sinn. Dæt- umar tvær giftust aldrei. - Gerið þér yður að góðu hafragraut í morgunmat ungi mað- ur, spurði hann miðaldra gest fertugrar dóttur sinnar snemma kvölds. Annar sonur hans strauk að heiman og týndist. Melville! Maðurinn sem skenkti okkur Mobý, söguna um Ishmael sem stígur á skipsfjöl með skjóðuna sína. Um borð er úrtak allra þjóða, jafnvel íslenskur sjómaé/ ur. Ég var svalur sem eldfjallið Hekla und- ir fönn, segir Ishmael. Skipstjórinn er í ká- etu sinni þegar látið er úr höfn. Þegar skip- ið er í hafi heyra þeir hann haltra um, ffla- beinsfóturinn smellur taktfast við þilfarið. Fyrir stafni: úthöf jarðarinnar og nú hefst eltingaleikurinn við hvíta hvalinn. - Óffeskjuna sem beit af mér fótinn, Star- buck. Talaðu ekki við mig um guðlast! Ég réðist gegn sólinni ef ég reiddist henni. Queequeg, skutlarinn, á skrokk hans er tattóverað mynstur, sá sem getur ráðið þau tákn skilur leyndardóm sköpunarverksins. Queequeg veikist og lætur smiðinn gera sér líkkistu. Á kistuna málar hann þrykk af tattóveruðum skrokk sínum. Þegar Moh;{T Dick brýtur skipið flýtur kistan undir sögu- manninn Ishmael og heldur honum á floti þar.til björgun berst. - Ég Ishmael, komst einn af til að segja ykkur söguna. Englendingur nokkur las Moby-Dick 1880. Hrópaði: Ég hef uppgötvað mesta skáld í heimi og stökk á skipsfjöl, sigldi til New York en tókst ekki að hafa upp á Mel- ville. Við útför Hermanns Melville sagði einn ættingjanna við ekkjuna: Hermann hefði betur valið sér annað ævistarf.

x

Alþýðublaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.