Alþýðublaðið - 18.03.1994, Qupperneq 6

6 ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MENNING
Föstudagur 18. mars 1994
Málmiðnaðarmaðurinn sem gerðist einn eftirminnilegasti myndlistarmaður íslendinga -
Verk hans hneyksluðu ýmsa, jafnvel KR-inga við Hagatorg og sjálfan borgarverkfræðing
Kaupmannahafnar - en Jón Gunnar Arnason hélt vel á spöðunum og eftir hann
liggja fjölmörg og stórbrotin listaverk - nú er hans minnst í Listasafni íslands:
Litríkur Listamannsferill
VILT ÞÚ
- þroska skapandi og listræna
hæfileika þína?
- stefna að sjálfstæðu starfsvali?
- efla frumkvæði þitt?
EÐA ER MARKMIÐ
ÞITTAÐ
- öðlast iðnréttindi til starfs og
fá viðurkennd verktakaréttindi?
IÐNSKÓLINN
í HAFNARFIRÐI
býður marga áhugaverða kosti.
Upplýsingar færð þú
á skrifstofu skólans,
Reykjavíkurvegi 54,
símar 51490 og 53190.
Vi5 veitum Mn
til athafnaskálda
sem yrkja íramtáraverk
i Vestur - JNorðiirlöiidiim
Lánasjóður Vestur-Norðurlanda er í eigu Norðurlandanna
allra og er samvinnuverkefni til eflingar og þróunar atvinnu-
lífi í Færeyjum, á Grænlandi og íslandi.
Sérstök áhersla er lögð á verkefni sem geta þróað nýja fram-
leiðslu til útflutnings, eða bætta þjónustu og nýsköpunar-
verkefni, sem byggja á hugvitsauðlind þegnanna.
..i~
Starfsmenn sjóðsins meta arðsemi verkefna í samvinnu
við umsækjendur og lögð er áhersia á, að komast skjótt
að niðurstöðu.
Lán eru gengistryggð og með hagstæðum greiðslukjörum.
Trygging fyrir láni skal vera veð í fasteign eða
bankaábyrgð.
Skilyrt lán frá sjóðnum eru einnig í boði, til dæmis vegna
forkönnunar á verkefni.
Hafðu samband. Við veitumfúslega nánari upplýsingar um
lán til raunhœfra framfaraverkefna í öllum atvinnugreinum.

LANASJOÐUR VESTUR - NORÐURLANDA
RauSarárstígur 25, Box 125 Reykjavík
Sími: (91) - 60 54 00 Fax: (91) - 2 90 44
Málmiðnaðarmaðurinn
Jón Gunnar Amason var
einhver ljtríkasti myndlist-
armaður lslands á umbrota-
tímum í listasögu okkar.
Hann dó um aldur fram
nærri 58 ára gamall vorið
1989 úr blóðkrabbameini.
A laugardaginn verður opn-
uð yfirlitssýning á mynd-
verkum Jóns Gunnars í
Listasafni islands. A sýn-
ingunni verða nokkrir tugir
skúlptúrverka. Meðal verk-
anna á sýningunni eru mörg
hinna frægu hreyfilista-
verka Jóns Gunnars frá
öndverðum sjötta áratugn-
um, auk goðsagnalegra
skipaskúlptúra frá síðustu
árum Jóns Gunnars.
A sýningunni má skoða
öll lykilverk listamannsins,
og má þar nefna til sögu
Svo er margt sinnið sem
skinnið frá 1965. Itlúmið
frá 1967, Hjartað frá 1968,
Spennu frá árinu 1970, -
og Sólvagn frá 1978.
Nokkur skemmd eldri verk
hafa verið færð til fyrra
horfs, þar á meðal hljóð- og
lyktarverkið Kuhr I frá
1971, en það hefur aldrei
fyrr verið sýnt á Islandi.
Litrík saga
listamanns
Saga Jóns Gunnars var
eins og fyrr greinir hin lit-
ríkasta og fór hann ekki
hefðbundnar brautir í list
sinni og varð hann leiðandi
í list sinni innan SUM-
hópsins, djarfra ungra lista-
manna sem boðuðu nýja
hugsun í listsköpun. Saga
hans er rakin í myndarlegri
bók, sem Listasafn íslands
gefur nú út og geymir fimm
nýjar ritgerðir um feril
listamannsins, drög af ævi-
ferli hans auk Ijósmynda af
verkum hans.
Jón Gunnar Amason var
Reykvíkingur, fæddur 15.
maí 1931, sonur Helgu
Jónsdóttur og Áma Stein-
þórssonar, bílstjóra og
verkstjóra hjá Olíufélaginu
hf.^
Ungur að ámm kynntist
Jón Gunnar frænda sínum,
Emi Amarsyni, skáldi sem
þá bjó í Hafnarfirði, sem
hann heimsótti ásamt
ömmu sinni. Fá þeim tíma
mundi hann sögur af kynn-
um ömmunnar af indíánum
f Bandaríkjunum og í Kan-
ada. Um það bil 10 ára
gamall var hann vikapiltur í
Laxnesi í Mosfellssveit og
hitti þá fyrir skáldið í
Gljúfrasteini reglulega.
Seinna sagði Jón Gunnar að
hann hefði lagt Laxness til
efni í Innansveitarkróníku
með frásögnum af því sem
var að gerast í sveitinni.
Um þetta leyti hitti Jón
Gunnar fyrir Ásmund
Sveinsson myndhöggvara,
en áður hafði hann dáðst
mjög af verkum Einars
Jónssonar í Hnitbjörgum.
Smíðaði
skammbyssu
í frístunaum
Flestum var ljóst að
bamið Jón Gunnar var list-
rænt bam. Þrettán ára fór
hann á námskeið í teiknun
hjá Kurt Zier í Handíða- og
myndlistaskólanum. Næstu
árin sótti hann fleiri nám-
skeið og meðal annars við
Myndlistaskólann í
Reykjavík þar sem hann
var undir handleiðslu Ás-
mundar Sveinssonar.
Listsköpun var ekki talin
álitlegur kostur til lífsviður-
væris á þessum ámm frem-
ur en endranær. Jón Gunnar
vann við að setja upp olíu-
tanka víða um landið 16 ára
gamall og smíðaði þá úr
ýmsum tækjum og tólum,
sem bandaríski herinn hafði
skilið eftir sig að stríðinu
loknu. Greinilegt var að Jón
Gunnar ætlaði að leggja
fyrir sig vélvirkjun til að
hafa af lifibrauð. Hann
gerðist lærlingur í Steðja í
Reykjavík, og meðan aðrir
lærlingar stunduðu fótbolta
í kaffi- og matartímum,
dundaði Jón Gunnar við að
smíða sér forláta skamm-
byssu!
Lauk Jón Gunnar meist-
araprófi í vélvirkjun frá
Iðnskólanum í Reykjavík
1952, en sveinsréttindi fékk
hann í vélsmiðjunni Sindra.
Um þetta leyti fæddist dótt-
ir hans, Helga Margrét. Al-
vara lífsins blasti því við
hinum unga og listfenga
vélvirkja og konu hans.
Þrem árum síðar fæddist
honum og eiginkonunni,
Önnu Sigurborgu Thorlaci-
us, dóttirin Þorbjörg.
List og
listiðnaour
En listgáfan blundaði
stöðugt í Jóni Gunnari og
árið 1953 tók hann þátt í
sinni fyrstu sýningu, Haust-
sýningu Félags íslenskra
myndlistarmanna í Lista-
mannaskálanum, sem stóð
við vesturvegg Alþingis-
hússins.
Á næstu árum rak Jón
Gunnar Aluminiumsmiðj-
una og síðar málmsmíða-
og hönnunarfyrirtækið
Nagla. Án efa hefur það
haft mikið að segja fyrir
listamanninn Jón Gunnar
Ámason þegar Guðmundur
Einarsson frá Miðdal hvatti
hann til að leggja rækt við
listgáfur sínar. Þetta var
þegar Jón Gunnar gerði
grátumar í Bessastaða-
kirkju eftir teikningum
Guðmundar og Finns Jóns-
sonar. „Hann var fyrsti
maður sem tók mig alvar-
lega sem listamann", sagði
Jón Gunnar Ámason í við-
tali.
Á árunum 1956-65
hannaði og framleiddi hann
allskyns nytjahluti, ösku-
bakka, hnífa, kertastjaka og
taflmenn svo eitthvað sé
nefnt. Einnig armstól fyrir
Svein Kjarval, sem Sindri
framleiddi.
Listrænar
smíðar á
opinberum stöðum
Það var á ámnum
1958-1959 sem Jón Gunn-
ar kynntist Dieter Roth. Á
sama tíma var hann viðloð-
andi keramikverkstæði
Ragnars Kjartanssonar,
Glit. Sótti hann nú aftur til
Ásmundar Sveinssonar og
nam hjá honum frekar
teikningu og myndmótun.
Um þetta leyti gerði hann
ýmsa listræna hluti sem enn
má sjá, koparljósakrónur í
Laugarásbíói, ýmsa innan-
stokksmuni í Mokkakaffi
og fleira í þeim dúr.
Árið 1960 setti Jón
Gunnar saman hreyfanlega
klippimynd með konuand-
litum í samvinnu við vin
sinn Dieter Roth til útstill-
ingar í glugga snyrtivöru-
verslunarinnar Regnbogans
sem þá var í húsi Málarans,
þar sem nú er Sólon ísland-
us. Um þetta leyti var Jón
Gunnar með hugmyndir að
hljóðnæmum lágmyndum
úr plexígleri og fleiri efn-
um, sem breyta áttu um
yfirbragð við minnsta hljóð
á sýningarstað. Þá komu
fram hugmyndir hans um
notkun tónlistar í myndum
sínum.
Fyrirtæki sem
gekk of vel LOKAÐ!
Fyrsta sýningin sem Jón
Gunnar tók þátt í erlendis
var í Amsterdam, alþjóðleg
sýning á hreyfilist. Sú sýn-
ing varð einkar fróðleg og
lærdómsrík fyrir hinn unga
listamann. Fyrstu einkasýn-
inguna hér á landi hélt hann
síðan á Mokka 1962. Á
sama tíma reyndi hann fyrir
sér í verslunarrekstri ásamt
ýmsum félögum sínum, -
en verslunin Kúlan við
Bergstaðastræti lagði fljótt
upp laupana. Þá rak hann
fyrirtæki ásamt félaga sín-
um, sem hafði að markmiði
að framleiða stálgrindur ut-
an um mjólkurhymur.
Hannaði Jón Gunnar sér-
staka vél sem sá um fram-
leiðsluna, - sem gekk svo
vel að þeir félagar ákváðu
að hættahenni!
Á næstu árum tóku við
mörg spennandi verkefni,
meðal annars smíðaði Jón
Gunnar grátur og stiga í
Skálholtskirkju eftir teikn-
ingum Sveins Kjarvals og
krossmark eftir eigin höfði.
Brúna yfir Varmá að Fagra-
hvammi í Hveragerði smíð-
aði Jón auk arinskreytinga
og málmskreytis innan-
húss. Hann tók þátt í starf-
semi leikhópsins Grímu, og
smíðaði handrið fyrir bóka-
safnið að Keldum auk lág-
myndarinnar Svo er margt
sinnið sem skinnið, sem
var sett upp á sama stað.
Viskíflaska
í hljóðmúrnum
Á árunum 1965-67 hóf
Jón Gunnar nám sem frjáls
nemandi við listaháskóla í
London. Á þeim árum vann
hann meðal annars leiktjöld
fyrir tvo einþáttunga eftir
Ingmar Bergman, sem
sýndir voru í Lundúnum.
Á sama tíma hafði hann
umsjón með stækkun á
skúlptúr Ásmundar Sveins-
sonar, Gegnum hljóðmúr-
inn sem settur var upp við
Hótel Loftleiðir haustið
1966. Það þótti fréttnæmt
að Jón Gunnar kom fyrir
fullri flösku af viskíi innan í
stækkaðri myndinni áður
en gengið var endanlega frá
henni fyrir framan hótelið,
- og þar er þessi ljúfi mjöð-
ur enn í dag! Dæmigert grín
Jóns Gunnars.
Meðal ljölmargra verka
Jóns Gunnars á næstu árum
var lágmyndin Stálfiskur
úr ryðfríu stáli fyrir félags-
heimili á Raufarhöfn,
bamabók fyrir Önnu Ólöfu,
2 ára dóttur sína. Þá gerði
hann hið fræga verk, Hjart-
að sem mikla athygli vakti,
og var ádeila á líffæraflutn-
inga Christians Bamards.
Sú mynd sást fyrst á útisýn-
ingu á Skólavörðuholti.
Hænsnabúskapur í
miðborginni og
hneykslaðir KR-ingar
Um þetta leyti var Jón
Gunnar með vinnustofu að
Grettisgötu 10 í hjarta höf-
uðborgarinnar, - og þar
hafði hann nokkum
hænsnabúskap, sem vafa-
laust hefur verið brot á all-
mörgum reglugerðum
borgaryfirvalda. Þar gerði
hann myndskreytingu fyrir
Digranesskóla í Kópavogi,
Fótbolta, og um þetta leyti
tók hann að nota eggjám í
myndum sínum.
Um 1970 hneykslaði Jón
Gunnar KR-ingana sem
búa við Hagatorg. Hann
hafði unnið samkeppni um
táknrænt útilistaverk fyrir
Listahátfð og kallaði það
Augað. Verkið var risastórt
auga sem stillt var til að
fylgja eftir bílum sem óku
kringum torgið á 40 kíló-
metra hraða. Verkinu var
komið upp og vakti mikla
athygli, - og mótmæli íbú-
anna, - og var það síðar rif-
ið og fjarlægt. Árið eftir
hneykslaði Jón Gunnar
enn, og nú úthlutunamefnd
listamannalauna, hvorki
meira né minna. Hann skil-
aði launum sínum í lægra
flokki listamanna til baka
ásamt Atla Heimi Sveins-
syni. Um þetta leyti tók
listamaðurinn þátt í sam-
keppni um nýtingu Bem-
höftstorfunnar og lagði til
að Torfan yrði sett í dós!
Fjölmörg verk urðu til á
næstu ámm og ljóst að Jón
Gunnar var vinnusamur
listamaður með hugmynda-
flug í betra lagi, auk þess
sem hann vann að hand-
riðagerð og öðmm nytsöm-
um listiðnaði, meðal annars
fyrir Þingholt í Hótel Holti.
Hermannshjálmurinn
og fnykurinn
Jón Gunnar var sannkall-
aður ljölmiðlamatur og
hneykslaði menn ótt og títt.
Þannig var um verkið
Oþekkta hermanninn, sem
hann sýndi á 1. des. sýn-
ingu stúdenta gegn her í
landi í Gallerí SUM. Her-
mannahjálmur sem í vom
bein með kjöttægjum, Af
verkinu gaus upp mikill
fnykur þegar leið á sýning-
una, sem pirraði vfst marga.
Uppákomur listamannsins
þóttu líka margar skondnar
og nægir þar að nefna fitu-
mælingu hans á eyjar-
skeggjum í Flatey, Ponder-
aluppákomuna, en í Flatey
dvaldi Jón Gunnar nokkur
sumur.
Hina skipulögðu fitu-
mælingu framkvæmdi
hann með sérstöku „tæki“
sem hann hannaði og smíð-
aði.
Jafnvel í Kaupmanna-
höfn kom Jón Gunnar við
sögu 1984, þegar hann
grópaði slípaða glerspegla
á stærð við krónupeninga í
gangstéttar þar í borg, - og
uppskar ekkert annað en
vanþakklæti borgarverk-
fræðingsins þar í borg.
Greindist með
blóðkrabbamein
Árið 1986, þegar Jón
Gunnar Amason var 55 ára,
greindist hann með blóð-
krabbamein. Engu að síður
hélt hann áfram við list-
sköpun sína, - jafnvel á
Borgarspítalanum, þar sem
hann dvaldist langdvölum.
I banalegunni skipulagði
hann tvær sýningar, aðra
tileinkaða vini sínum Ragn-
ari Kjartanssyni, sem einn-
ig lá banalegu sína um þær
mundir. Þann 21. apríl
1989 var ævi stórbrotins
listamanns öll. Áður hafði
Jón Gunnar skipað þá Ólaf
Jónsson og Guðmund P.
Ólafsson í útfaramefnd sína
og fluttu þeir eftirmæli hans
við útförina.
Að Jóni Gunnari látnum
vom tvö útilistaverk eftir
hann sett upp, Sigling á
Akureyri norðan Kaup-
vangsstrætis, og Sólfar við
Sæbraut, sem flestir kalla
reyndar Skúlagötu, í
Reykjavík.
Það verk ber sannarlega
hróður Jóns Gunnars Áma-
sonar um langa framtíð og
ber fyrir augu þúsunda veg-
farenda hvem einasta dag.