Alþýðublaðið - 19.05.1994, Síða 3

Fimmtudagur 19. maí 1994
FRETTIR
ALÞÝÐUBLAÐIÐ 3 (a)
Stjóm Lögmannafélagsins ályktar:
Ovissa um réttarstöðu
verjenda og ákærðra
- vegna túlkunar dómstóla á nýju lögunum
um meðferð opinberra mála
TÚLKUN Hæstaréttar
á nýjum lögum um með-
ferð opinberra mála hef-
ur þegar leitt til mikillar
óvissu um réttarstöðu
verjenda og ákærðra fyr-
ir dómi. Svo virðist sem
nú sé talið nægilegt að
verjendur ákærðra fái
aðgang að gögnum og fái
að spyrja vitni án þátt-
töku skjólstæðinga sinna
og þannig virðist á því
byggt að verjandi geti
með nokkrum hætti
komið í stað sakbornings
fyrir dómi.
Þetta kemur fram í
greinargerð með ályktun
sem stjóm Lögmannafé-
lags íslands hefur sam-
þykkt. í ályktuninni er
skorað á dómsmálaráð-
herra að skipa þegar í stað
nefnd til að meta meðal
annars með könnun á dóm-
um héraðsdómstóla og
Hæstaréttar hvort og þá að
hve niiklu leyti tekist hafi
að ná markmiðum þeim
sem að var stefnt með setn-
ingu laga 1991 um með-
ferð opinberra mála.
Nefndin skuli leggja
áherslu á réttaröryggis-
markmið sem að var stefnt
einkum með hliðsjón af
réttaröryggisákvæðum í
Mannréttindasáttmála Evr-
ópu og Alþjóðasamningi
um borgaraleg og stjóm-
málaleg réttindi eins og
þau hafi verið túlkuð af
Mannréttindanefnd og
Mannréttindadómstól Evr-
ópu og Mannréttindanefnd
Sameinuðu þjóðanna. Lagt
verði fyrir nefndina að
semja frumvarp til breyt-
inga á lögum eftir því sem
niðurstöður könnunar
nefndarinnar gefi tilefni til.
HÉRAÐSDÓMUR REYKJAVÍKUR. Gengið hafa dómar íhéraði og Hœstarétti sem hafa orðið stjórn Lögmanna-
félagsins tilefni til áskorunar á dómsmálaráðherra um að skipa nefnd til að kanna hvort tekist hafi að ná markmið-
um sem að var stefnt með lögum um meðferð opinberra mála.
Alþýðublaðsmynd / Einar Ólason
Réttur sakbornings
I greinargerð með álykt-
un stjómar Lögmannafé-
lagsins er greint frá ástæð-
um þessarar ályktunar:
Meðal markmiða með
setninga nýrra laga um
meðferð opinberra mála
var að uppfylla kröfur um
réttláta opinbera málsmeð-
ferð fyrir óháðum og sjálf-
stæðum dómstóli. Þetta
felst meðal annars í því að
sakbomingar teljast sak-
lausir þar til sekt þeirra er
sönnuð að lögum. Þá á
sakbomingur skýlausan
rétt á að fá nægan tíma og
aðstöðu til að undirbúa
vöm sína, sem hann getur
annast sjálfur og einn eða
með aðstoð lögmanns.
Slíka lögfræðiaðstoð skal
hann fá ókeypis ef nauð-
synlegt telst réttlætisins
vegna. Hann á og sjálfur
rétt á að spyrja eða láta
spyrja vitni sem leidd em
gegn honum. í nægri að-
stöðu til að undirbúa vöm
felst meðal annars réttur til
aðgangs að sönnunargögn-
um þeim sem ákæruvaldið
byggir á. Með réttarörygg-
isákvæðum er og stefnt að
jafnræði ákæruvalds og
ákærðra og það talið réttar-
örygginu og réttlætinu til
framdráttar.
Dómur
Hæstaréttar
Eftir að hin nýju lög tóku
gildi hinn l.júlí 1992 hafa
gengið dómar í héraði og
Hæstarétti sem vakið hafa
upp spurningar um hvort
tekist hafi að ná framan-
greindum markmiðum.
Nýjasta dæmið er dómur
Hæstaréttar hinn 19. apríl
1994 þar sem Hæstiréttur
komst að þeirri niðurstöðu,
að heimilt væri samkvæmt
nýju lögunum að útiloka
ákærðan frá því að vera
viðstaddan yfirheyrslur í
eigin máli og þar með til að
spyrja sjálfur vitni í mál-
inu. Ennfremur túlkar
Hæstiréttur lögin þannig
að heimilt sé að útiloka
ákærða frá aðgangi að
framlögðum gögnum
málsins, sem ætlað er að
vera sönnun um sekt
ákærða, allt fram á lokastig
aðalmeðferðar fyrir dómi.
Ekki er tryggt að ákærða
gefist nægileg aðstaða til
að undirbúa vöm sína.
Óvissa um
réttarstöðu
Framangreint hefur leitt
til mikillar óvissu um rétt-
arstöðu verjenda og
ákærðra fyrir dómi og svo
virðist sem nú sé talið
nægilegt að veijendur
ákærðra fái aðgang að
gögnum og fái að spyrja
vitni án þátttöku skjólstæð-
inga sinna og þannig virð-
ist á því byggt að verjandi
geti með nokkrum hætti
komið í stað sakbomings
fyrir dómi. Við þetta er
hætta á að sakbomingar
glati því trausti sem þeir
mega bera til veijenda
sinna og þar með að þeir
muni missa trúna á að þeir
fái réttláta málsmeðferð
fyrir óhlutdrægum og
sjálfstæðum dómstóli.
Jafnframt er hætt við að
þeir líti á verjendur sína,
sem fá vitneskju sem hald-
ið er frá sakborningum,
sem hluta af ákæruvaldinu.
Stjóm Lögmannafélags
íslands telur að með fram-
angreindu kunni réttarör-
ygginu að verða stefnt í
hættu og því sé nauðsyn-
legt að grípa til löggjafar-
aðgerða þegar í stað til að
aflétta því óvissuástandi
sem nú hefur verið til
stofnað og upphaflegum
markmiðum laganna verði
náð.
Jafnframt ítrekar stjóm-
in nauðsyn þess að í lögun-
um verði skorið úr þeirri
óvissu sem framangreint
ástand hefur í för með sér
fyrir lögmenn sem skipaða
verjendur í opinbemm
málum.
íslendingar eru ötulustu
bíógestír í Vestur-Evrópu:
Hvert
mannsbam
ferfhnm
sinnumá
/ I /1 //
anibio
IHutdeild bandarískra
kvikmynda rúmlega 80%.
íslensk kvikmyndahiis
frumsýna á almennum
sýningum að jaíhaði 200
kvikmyndir á ári. Bandarfekir
kvikmyndaframleiðendur
áttu 88 af 100 mestu gróða-
myndum í heiminum 1993.
ÍSLENDINGAR eru mestu bíóáhorl'endur í
Vestur-Evrópu. Aðsóknartölur árin 1988 til
1993 jafngilda því að hvert niannsbarn hafi far-
ið fimm sinnum á ári í kvikmyndahús. írar og
Norðmenn komast næst okkur sem ákatir bíó-
gestir en eru samt aðeins liálfdrættingar á við fs-
lendinga. Og þráttfyrir mikla ameríkaniseringu
bíóhúsanna sýna íslendingar síður en svo hlut-
fallslega mest af bandarískum kvikmyndum
miðað við önnur Evrópulönd.
Þessar upplýsingar um bíóaðsókn íslendinga,
myndaval og fleira birtist í nýjasta tölublaði af
Neytendablaðinu í samantekt Ólafs H. Torfasonar
kvikmyndagagnrýnanda. I grein Ólafs kemur fram
engin þjóð Vestur-Evrópu sæki jaíiit stíft bíóhús
eins og Islendingar þrátt fyrir að árlegur gestafjöldi
á höfuðborgarsvæðinu hafi verið svipaður og í
kringum 1970 en síðan hefur íbúafjölgun verið tæp
50%. í dag komast 6088 gestir samtímis í bíósæti í
Reykjavík. Hámarki náði fjöldi bíógesta um 1980
en hefur dalað lítillega undanfarin ár. Þetta er ölúg
þróun við erlendis þar sent aðsókn að kvikmynda-
húsum er í sókn. Skýringin að mati Ólafs er sú að á
íslandi sé mikil samkeppni tölvuleikja, myndbanda
og gervihnattasjónvaips við kvikmyndahús.
íslendingar ein ekki ameríkaniseraðasta bíóþjóð
Evrópu. Af öllum kvikmyndum sem sýndar voru í
kvikmyndahúsum á síðasta ári var hlutdeild banda-
rískra kvikmynda 81%. Fyrir daga Sjónvarpsins
1966 var bandaríska hlutdeildin mun minni eða um
66%. Mest var hlutdeild bandarískra kvikmynda á
íslandi á ámnum 1989 til 1992 en þá nam hlutur
bandarískra kvikmynda 83.6%. Fjöldi bandarískra
kvikmynda á íslandi er ívið lægri hlutfallslega en
víða í Evrópu. Aðeins Frakkar hafa afgerandi
minna hlutfall bandarískra kvikmynda eða um
60%. Bandaríkin em í mikilli stórsókn unt allan
heim í kvikmyndaframleiðslu og dreifingu. Þannig
áttu bandarískir kvikmyndaframleiðendur 88 af 100
mestu gróðamyndum í heiminum 1993.
Þá kernur fram af grein Ólafs að bandarískar
kvikmyndir skila sér hingað fljótt og vel en evr-
ópskar seint og illa. Þetta er þó ekki íslenskur
heimaalningsháttur. Reyndin er sú sama í flestum
Vestur-Evrópulöndum. Aðeins fimm ESB- og
EFTA-þjóðir sýndu áberandi hærra hlutfall inn-
fluttra Evrópumynda heldur en íslendingar.
Ólafur skiptir einnig sýndum kvikmyndum á ís-
landi eftir efnisflokkuin. Þar kemur fram að hlutfall
dramaúskra mynda er mest eða 33.2%. í kjölfarið
fylgja gamanmyndir (28.5%), spennumyndir
(24.8%) og loks fjölskyldumyndir (13.6%). íslensk
kvikniyndahús frumsýna á almennum sýningum að
jafnaði 200 kvikmyndir á ári.