Alþýðublaðið - 17.06.1994, Page 2

2 ALÞÝÐUBLAÐIÐ
LYÐVELDI I 50 AR!
Föstudagur 17. júní 1994
flhlllllílflllll
HVERFISGÖTU 8-10 - REYKJAVÍK - SÍMI 625566
Útgefandi: Alprent hf.
Ritstjóri: Siguröur Tómas Björgvinsson
Setning og umbrot: Alprent hf.
Prentun: Oddi hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Sími: 625566 - Fax: 629244
Áskriftarverð kr. 1.400 á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 140
Hálfrar aldar afmæli
lýðveldis á íslandi
s
Islenska þjóðin heldur í dag, 17. júní, þjóðhátíð sína hátíð-
lega. Þjóðhátíðardagurinn í ár er merkari en ella því íslenska
þjóðin heldur nú veglega upp á 50 ára afmæli lýðveldis á ís-
landi. Stórfengleg hátíðarhöld verða í dag á Þingvöllum þar
sem glæsileiki og skemmtun haldast í hendur. Búast má við
múgi og margmenni á Þingvelli enda ekki á hverjum degi sem
þjóðin heldur þar veglega þjóðhátíð. Sambærilegar þjóðhátíð-
ir á Þingvöllum vom haldnar 1930,1944 og 1974. Það má því
með sanni segja að hátíð hálfrar aldar afmælis lýðveldisins sé
sögulegur viðburður.
Mikið og vel hefur verið vandað til hátíðarinnar. Auk ítar-
legrar morgundagskrár sem nær hámarki sínu með þingfundi
Alþingis að viðstöddum öllum þjóðhöfðingjum Norðurland-
anna, tekur við sjálf hátíðardagskráin sem hefst á hátíðarpall-
inum á Efri-Völlum upp úr hádegi. Hátíðardagskráin er
óvenju glæsileg þar sem margir bestu listamenn þjóðarinnar
koma fram, stórfenglegir kórar þar sem kór eitt þúsund bama
víðs vegar að landinu vekur ekki síst athygli og þjóðhöfðingj-
ar allra Norðurlanda ávarpa gesti. Síðdegis tekur við
skemmtidagskrá þar sem helstu skemmtikraftar þjóðarinnar
koma fram. Auk alls þessa verður svonefnd fjölsýning haldin
út um víðan völl þar sem hver getur fundið eitthvað við sitt
hæfi og gott betur. í raun er ómögulegt fyrir fólk að komast
yfír öll atriði hátíðarinnar.
Mikill viðbúnaður hefur verið vegna lýðveldisafmælisins á
Þingvöllum. Rúmlega eitthundrað erlendir blaðamenn eru
staddir á landinu vegna afmælisins. Það gefur vísbendingu
um þýðingu lýðveldisafmælisins í huga alheimsins, að helstu
fjölmiðlar heimsins telja ástæðu til að senda fulltrúa sína
hingað. Islenskir ljölmiðlar hafa ekki látið sitt eftir liggja.
Mikil og góð umijöllun þeirra fyrir lýðveldisafmælið hefur
ótvírætt hjálpað til að glæða áhuga almennings á þjóðhátíð-
inni á Þingvöllum. Kjami hálfrar aldar afmælis lýðveldis á ís-
landi er að vekja áhuga almennings á sögu okkar og menn-
ingu. Og ekki síst: Að vekja almenning til umhugsunar hvers
virði það er að vera íslendingur í dag. Það er ekki sjálfgefið að
fæðast í lýðfrjálsu ríki, að lifa í lýðveldi, að alast upp í sjálf-
stæðu og fullvalda ríki.
Mlorgunblaðið birti í gær athyglisverða fféttagrein um þekk-
ingu bama og unglinga í gmnnskólum og menntaskólum
landsins um nokkur undirstöðuatriði í sögu íslands er snúa að
sjálfstæðisbaráttu okkar og lýðveldistíma. Vanþekkingin var
sláandi. Þetta sýnir okkur og sannar að skólakerfíð hefur full-
komlega bmgðist þeirri skyldu sinni að fræða nemendur um
sögu sína, samsemd og tilverugrundvöll. Það sýnir sig að það
var rétt ákvörðun hjá Þjóðhátíðamefnd 50 ára afmælis lýð-
veldis á fslandi að leggja ofuráherslu á þátt bama í hátíðinni.
Meðal annars hefur farið fram ítarleg fræðsla í grunnskólum
landsins um lykilatriði í lýðveldissögunni, eins og íslenska
fánann, skjaldarmerkið og inntak sjálfstæðisbaráttunnar. En
betur má ef duga skal. íslensk yfu-völd mega því ekki láta
staðar numið að lokinni þjóðhátíð á Þingvöllum. Sú vitundar-
vakning sem gerst hefur í kjölfar lýðveldisafmælisins, verður
að halda áfram. Það er mikilvægt á tímum alþjóðahyggju að
æska íslands viti hvað sjálfstæðisbarátta þjóðarinnar kostaði
og hvers virði hún er þeim sem lifa í dag og eiga eftir að
byggja landið okkar.
Alþýðublaðið óskar landsmönnum
öllum til hamingju með hálfrar
aldar afmœli lýðveldis á íslandi!
Mmáll
sjálfstaðisbaráttu
íslendinga
1831 til 11994
1831: Tilskipun um
ráðgefandi þing í Dan-
mörku.
1832: Baldvin Ein-
arsson krefst sérstaks
s
ráðgefandi þings á Is-
landi.
1835: Fjölnir byrjar
að koma út - krefst Al-
þingis á Þingvelli. Rit-
ið kom út í 12 ár. Fjöln-
ismenn voru náms-
menn í Kaupmanna-
höfn, þeir Jónas Hall-
grímsson, Brynjólfur
Pétursson, Konráð
Gíslason og Tómas
Sæmundsson.
1841: Ný félagsrit,
andsvar við Fjölni, hóf
útkomu sína á vegum
Jóns Sigurðssonar og
kom út næstu 32 árin.
Hafði mikil áhrif í sjálfstæðisbaráttunni eins og
Fjölnir.
1843: Tilskipun um endurreisn alþingis sem ráð-
gefandi þings í Reykjavík.
1845: Endurreist Alþingi kemur saman í fyrsta
sinni í Reykjavík eftir 45 ára hlé.
1848: Jón Sigurðsson krefst sérstakrar stjómar-
skrár og fullkominnar sjálfsstjómar fyrir ísland.
1851: Þjóðfundur í Lærða skólanum í Reykjavík
í júlí-ágúst. „Vér mótmælum allir“, vom orð Jóns
Sigurðssonar, þegar Trampe stiftamtmaður sleit
þjóðfundinum þegar ekki tókst að fá í gegn fram-
varp dönsku stjómarinnar um að gera Island amt í
Danaveldi.
1871: Stöðulögin: ísland óaðskiljanlegur hluti
Danaveldis með sérstökum landsréttindum. Lögin
vöktu mikla reiði landsmanna.
1874: Stjómarskráin. Alþingi fær löggjafarvald
og fjárforræði. Danskur ráðherra fyrir ísland í
Kaupmannahöfn, án ábyrgðar fyrir Alþingi.
1885: Stjómarskrárframvarp Benedikts Sveins-
sonar. Baráttan fyrir innlendri ráðherrastjóm,
heimastjóm, hafin að nýju.
1903: Heimastjómin
og þingræðið hefur sig-
ur. Innlend ráðherra-
stjóm með ábyrgð fyrir
Alþingi í Reykjavík.
1904: Hannes Haf-
stein skipaður fyrsti
innlendi ráðherrann.
1908: Sambandsmál-
ið tekið upp. Milli-
landanefndin og Upp-
kastið, tillögur að nýrri
skipan á stöðu Islands í
Danaveldi í stað Stöðu-
s
laga. Island skyldi vera
frjálst og sjálfstætt land
í sambandi við Dan-
mörku um konung og
mál sem talin vora
sameiginleg.
1915: Tilskipun um
íslenska fánann.
1918: Sambandslög-
in. ísland verður frjálst og fullvalda ríki „í sam-
bandi við Danmörku um einn og sama konung og
samning þann er felst í þessum lögum“. Sam-
bandsslit heimil með þriggja ára fyrirvara eftir 25
ár.
1928: Allir flokkar Alþingis boða uppsögn sam-
bandslagasáttmálans strax og heimilt sé.
1937: Alþingi ítrekar yfirlýsinguna frá 1928 um
fyrirhugaða uppsögn sambandslagasáttmálans.
1940: Danmörk og ísland hernumin. Alþingi
tekur konungsvald og utanríkismál í eigin hendur
„að svo stöddu“ eins og það er varfæmislega orð-
að.
1941: Sambandslagasáttmála sagt upp. Alþingi
boðar að sáttmálinn verði ekki endumýjaður, lýð-
veldið ísland verði stofnað strax og formleg sam-
bandsslit hafa átt sér stað. Sveinn Bjömsson,
sendiherra, kosinn ríkisstjóri til bráðabirgða.
1944: Lýðveldi stofnað á Þingvöllum 17. júní, á
fæðingardegi Jóns Sigurðssonar. Sveinn Bjöms-
son kjörinn fyrsti forseti Islands sama dag.
Aldagömlu sambandi við Danmörku slitið daginn
áður.
Grímur Thomsen skáldflytur Kristjáni konungi IX. ávarp
Þingvallafundar á þjóðhátíð 1974.