Alþýðublaðið - 04.01.1995, Blaðsíða 7

MIÐVIKUDAGUR 4. JANÚAR 1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
1994: Elísabet drottning og Mitterand forseti opnuðu „1.100 milljarða klúðrið", Ermasundsgöngin.
um þátttöku mína í stjórnmálum...
Þau hræða mig og ég hef enga þekk-
ingu á þeim,“ sagði Mouskuori við
fjölmiðlafólk eftir að hafa verið kos-
in til þingsetu.
Lávarðurinn og viðskiptajöfurinn
Jantes Goldsmith sneri til baka frá
Mexíkó hvar hann hafði sest í helgan
stein og settist á þing með dyggri að-
stoð franskættaðs and-Maastricht
áróðurs. Hann var útvalinn til að
halda baráttu sinni áfram handan
Ermasundsins á nýju ári. Lávarður-
inn fer þangað með hugmyndir í far-
teskinu um stofnun baráttuflokks
sem berðist fyrir þjóðaratkvæða-
greiðslu um afsögn Bretlands úr
Evrópusambandinu.
Kannski mun Goldsmith gera inn-
rás gegnum Ermasundsgöngin sem
voru opnuð - ári á eftir áætlun - af
hneykslisplagaðri Elísabetu drottn-
ingu og krabbameinsþjáðum Mitter-
and forseta. Hið l. 100 milljarða risa-
verkefni átti við heiftarlega bama-
sjúkdóma að stríða. Fyrsta lestin sem
fara átti frá London í gegnum göngin
- og troðin var til tjáfurs af fjöl-
miðlafólki - neitaði í fyrstu að láta
gangsetjast. Þegar lestin nálgaðist
Englandsströndu hafði einn af far-
þegunum á orði að skokkari hefði
rétt í þessu farið framúr lestinni.
Belganum Jean-Luc Dehaene sem
næsta forseta framkvæmdastjómar-
innar. Bretamir sættu sig hinsvegar
við Jacques Santer frá Lúxentborg.
Þýskaland sem veitti Evrópusam-
bandinu forystu síðari helming árs-
ins neytti aflsmunar og knúði fram
umræðu innan sambandsins um út-
víkkun þess í austurátt. Slagorð ein-
sog „breytileg mmfræði" og „tjöl-
hraða Evrópa" vom algeng í hita og
þunga ijölmiðlaumræðu dagsins.
Hið fransk-þýska gangverk sam-
bandsins hikstaði.
Balkanskaganum. Jacques Delors
sagði að sú staðreynd að Evrópu hef-
ur mistekist að koma friði á átaka-
svæði Balkanskagans, myndi verða
honum „til ævarandi skammar'k
Samfélagi þjóðanna til enn meiri
skammar vom fjöldantorðin í Rú-
anda. Aðgerð franska herliðsins í
landinu - nefnd Túrkís - gerði lítið
til að koma í veg fyrir þennan mann-
lega harmleik. A átta vikna skeiði
vom á milli 250 og 300 þúsund með-
limir ættflokka Hútu- og Tútsí-
manna myrtir.
1994: Harmleikurinn á Balkanskaganum hélt áfram og í trylltu grimmda-
ræði létu hundruðir ef ekki þúsundir saklausra borgara lífið.
Mikilvægt ár
fyrir Evrópusambandid
1994 var mikilvægt ár fyrir Evr-
ópusambandið. Austurríki, Finnland
og Svíþjóð ákváðu f þjóðaratkvæða-
greiðslu að segja já við aðild, þrátt
fyrir að síðasti dómtnókubburinn,
Noregur, hefði neitað að hrynja nið-
ur með hinum. Jacques Delors lauk
Bandaríski forsetinn Bill Clinton
tilkynnti áætlanir sínar um verkefnið
„Félagsskap um frið“, nokkurskonar
Nató-útgáfu fyrir ríki fyrrum austur-
evrópublokkarinnar. Arsins 1994
verður ef til vill minnst í framtíðinni
sem ársins er markaði upphaf enda-
loka Nató og fæðingarhríðir franska
draumsins um samtök
allra Evrópuríkja, al-
máttugt Vestur-Evr-
ópusamband. Síðustu
337.800 rússnesku
hermennimir yfirgáfu
Þýskaland á árinu.
Kjaftfori uppreisnar-
rithöfundurinn Alex-
ander Solzhenytsín
hélt sömuleiðis heim
á leið.
Rádaleysi í
málefnum
Balkanskaga
Hvorki Nató né
Evrópusambandið (og
hvað þá Vestur- Evr-
ópusambandið) gátu
hinsvegar gert mikið
til hjálpar Bosníu.
Stjórnmálaleiðtogar
vom ráðalausir sem
fyrr og villimannslegt
grimmdaræðið hélt
1994: Silvio Berlusconi ruddi sér leið til valda í áfram með sprengju-
janúar en í desember varð hann fórnarlamb eigin
herferðar.
sínu síðasta ári sem forseti fram-
kvæmdastjómar Evrópusambands-
ins (og lýsti því yfir að hann myndi
ekki, hvað sent hver segði, bjóða sig
fram í frönsku forsetakosningunum).
Korfú-fundur Evrópusambandsins í
júnf var ákaflega litaður af viðhorf-
um fulltrúa Bretlands sem til að
mynda sögðu þvert nei við valinu á
árasina á útimarkað-
inn í Dobrinja í
Sarajevóborg sem há-
punkt ársins. Þar týndu 68 saklausar
manneskjur lífinu og 200 til viðbótar
særðust.
Illa hrjáð af skorti á skýrri ákvarð-
anatöku, pólitískri sannfæringu og
samningaviðræðum sem gjörsam-
lega hafa mistekist er staifsemi frið-
argæslusveita Sameinuðu þjóðanna
á barmi þess að verða að engu á
Annarsstaðar í veröldinni gerðu
stríðandi ættflokkar útum deilumál
sín. Mesta athygli vöku friðarsamn-
ingarnir á Norður- Irlandi þar sem
írski lýðveldisherinn (IRA) tilkynnti
eftir 25 ára tímabil átaka að nú tæki
við „algjör stöðvun ofbeldis“. Bret-
unt til mikillar niðurlægingar ferðað-
ist Gerry Adams, leiðtogi Sinn Fein
- hins pólitíska anns IRA, um gjör-
völl Bandaríkin og naut gífurlegrar
hylli hvar sent hann kom.
Stórafmæli strída
Árið 1994 var kryddað stórafmæl-
um stríða og ýmsum minningarhá-
tíðum. Listi Schindler, kvikmynd
Steven Spielberg sem fjallaði unt
verksmiðjueiganda er bjargaði um
þúsund gyðingum frá bráðurn bana
undir ógnarstjórn nasista í seinna
strfði, varð vinsælasta mynd ársins. I
maímánuði fögnuðu hundruðir þús-
unda Itala falli fasismans í Mílanó.
Þann 6. júní minntust bandamenn
D-dagsins á ströndum Normandy.
Eitt atvik til viðbótar olli minniháttar
„Evróklofningi“, en það var þegar
Helmut Kohl var ekki boðið til at-
hafnarinnar. En skaðinn var fljótt
bættur þegar þýskum skriðdrekum
úr nýstofnuðum hersveilum Evrópu-
sambandsins var leyft að fylkja liði
niður breiðstrætið Champs-Elysées.
Fallhlífahermenn á áttræðisaldri
stukku útúr flugvélum við Amheim
enn einu sinni og viðstöddum fjöl-
miðlamönnum til mikils hryllings
handleggsbrotnaði virðulegur Breti
við lendingu. Hinn aldni herramaður
gerði lítið úr brotinu, bandaði sarnúð
frá sér og sagðist borubrattur hafa
lent í miklu vena. Það eru sennilega
bestu hugsanlegu eftirmælin sem ár-
ið I994 getur fengið...: Þau hafa
verið veiri!
Hægur dauðdagi þjoðríkisins
Þegctr áhrif fullvalda þjóðríkja dvína munu svœðisbundin
stjórnvöld — ekki alþjóðleg — taka við hlutverki þeirra.
í The Economist færði Nico Col-
chester nýverið rök fyrir því að al-
þjóðasamvinnan ntuni sífellt þurfa
að taka meira tillit til svæðisbund-
inna ríkjaheilda fremur en þjóðríkj-
anna sjálfra. Hin stjórnmálalega
áhersla mun í nánustu framtíðinni
vera á slíka samvinnu fremur en al-
þjóðasamstarf:
„Þróunin í átt til yfirþjóðlegs
valds verður ráðandi í stjórnmálum
rfku rfkjanna á þessu ári. Dramatísk-
ur árekstur þeirra afla sem sjá sér
mikinn hag í slíku valdi og þeiira
sem berjast gegn þvf af alefli. er á
góðri leið með að ryðja úr vegi
gömlu hægri-vinstri skiptingunni
sem alvarlegasta átakalínan f þrosk-
uðum lýðveldisríkjum.
Hinn mikli hagur af samrunaferli
og yftrþjóðlegu valdi liggur fyrst og
fremst á efnahagssviðinu. Fjármagn
í eigu frjálsra stofnana og fyrir-
tækja, streymir nú á milli landa eins
og kvikasilfur og sviptir ríkisstjórn-
ir möguleikanum á að ijármagna
eyðslu sína með verðbólgu. Stórfyr-
irtæki eru nú fjölþjóðleg, það eru
ýmsar elítur starfsgreina einnig.
Ríkisstjórnir eru því að verða að
eins konar stjómum fyrirtækja sem
keppa sín á milli um að ná til sfn
fjármagni, atvinnutækifærum og el-
ftum. I þeim leik er þörf á yfirþjóð-
legum leikreglunt og dómara til að
skera úr um ágreiningsefni.
Meginaflið sem stendur í vegi
þessa yfirþjóðlega valds er sú til-
flnning sem fólk hefur fyrir eigin
þjóðemi og sú staðreynd að það er í
raun eini málstaðurinn sem hugsan-
lega er hægt að fá nienn til að leggja
lífið í sölurnar fyrir. Þverstæðan er
sú, að þó fólk ferðist vítt og breitt
um heiminn, vinni hjá alþjóðlegum
fyrirtækjum og horfl á erlendar
sjónvarpsrásir, þá þarf það, á þess-
um tímapunkti í mánnkynssögunni,
á fullvalda rfki að halda til að tengja
sig við, rétt eins og barn tengir sig
bangsanum sínum. Það skilur ekkert
í hjálparleysi kjörinna stjórnvalda
við að halda frá lendurn sínum er-
lendum áhrifum, samkeppni og inn-
flytjenduin. Stjómmálamenn þjóð-
rfkjanna eru á sama máli, þeir eiga
erfitt með að horfa upp á þau völd,
sem þeir hafa komið sér upp með
erfiðismunum, verða að engu í nafni
framfaranna. Þeir flækjast þar nteð
fyrir eigin hlutverki.
Tökum GATT-samninginn sem
dæmi. I fyrra var Uruguay-Iota
samningsins knúin fram af ríkri þörf
fyrir slíkan samning. I ár munu óyf-
irstíganlegar hindranir koma í veg
fyrir að hann hafi mikla þýðingu.
Álþjóða viðskiptastofnunin, skilget-
ið afkvæmi GATT, mun ekki fá frið
til að vinna sfna vinnu. Hún á að sjá
um að koma á skilvirkari reglum um
alþjóðaviðskipti frá upphafi þessi
árs. En GATT á eftir að lenda í ótal
hindrunum. þar má fyrsta telja gild-
istöku samningsins á meðal hinna
stærri þátttakenda, sem í raun verð-
ur ekki fyrr en í júlí á þessu ári.
Munu hinar ríkari þjóðir leggja Al-
þjóða viðskiptastofnuninni til
mannafla og fé til að sinna hlutverki
sfnu sem dómari í viðskiptamálum,
eða mun stofnunin einungis sjá um
að koma á fundum milli deiluaðila?
Eins og staðan er í dag eru líkur á
því að stofnunin verði látin hanga á
horriminni. Joseph Biden, banda-
rískur öldungardeildarþingmaður,
lýsti ágætlega innræti bandarískra
stjórnmálamanna þegar hann sagði í
ræðu nýlega: „Mig langar ekkert til
að keppa, mig langar bara til að
sigra.“
Nýjar stofnanir
Á þessu ári munu sjö helstu iðn-
ríki heims hittast til að skoða í sam-
einingu hverskonar stofnunum
heimurinn eins og hann lítur út í dag
þarf að hafa á að skipa. Þau geta
ekki komist að annarri niðurstöðu
en þeirri að ríkisafskipt gengi gjald-
miðla, í gegnum Alþjóða gjaldeyris-
sjóðinn og ríkisafskipt þróunarfjár-
mögnun, í gegnum Alþjóðabank-
ann, eru að verða undir í samkeppn-
inni við hinn frjálsa markað og að
það sem þurfi nú að gera sé að koma
á samskiptareglum sem binda ríkis-
stjórnir þjóðríkja - á viðskiptasvið-
inu, á fjárfestingasviðinu, á sviði
umhverfismála og fólksflæðis ríkja í
millum. Eins og innanlands, svo
einnig milli ríkja; ríkisstjórnir sem
fylgja reglum koma í stað ríkis-
stjórna sem eru sífellt með einhverj-
ar aðgerðir og afskipti heima fyrir.
Sameinuðu þjóðirnar verða
fimmtíu ára í október á þessu ári og
hafa komið upp pallborði vitringa
sem eiga að kveða upp úr um hvern-
ig samtökin eigi að þróast í framtíð-
inni. Á þessum „eftir nýlendu- eftir
kaldastríðstímum" hefur „áhrifa-
svæðum" einstakra ríkja fækkað.
Sterkasta siðferðiskrafan sem ríki
heims standa frammi fyrir kemur frá
gervihnattasjónvarpinu og ræðst af
því hvaða svívirðu þau velja sem
umfjöllunarefni í það og það skipt-
ið. En þessi CNN-áhrif eru hverf-
lynd. Þau krefjast ótímabærra og
vanhugsaðra afskipta hins alþjóð-
lega santfélags af átakasvæðum og
krefjast þess að þeim verði hætt áð-
ur en verkefni þeirra er lokið.
Á þessu ári munu vafalaust koma
fram kröfur um að Þýskaland og
Japan fái fast sæti í öryggisráði
Sameinuðu þjóðanna en lítið mun
koma út úr því. Það er vegna þess að
þá myndi ríkjum eins og Italíu og
Indlandi finnast fram hjá sér gengið.
Af því að Sameinuðu þjóðimar urðu
til í kringum alvarlegt vandamál
sem krafðist mikillar orku og hugs-
unar til að takast á við, þá er ekki
ólíklegt að þær þurfi á öðru slíku
vandamáli að halda - til dæmis út-
breiðslu kjarnorkuvopna - til að
endurnýja sig eftir lok kalda stríðs-
ins. Hinn heiti friður dagsins í dag
dugar ekki einn og sér.
Atökin nteð og á móti auknu yfir-
þjóðlegu valdi ntunu í sífellt auknari
mæli eiga sér stað á milli ríkis-
stjórna og svæðisbundinna stjórn-
valda (eins og Evrópusambandsins),
fremur en alþjóðlegra. Evrópusam-
bandið, hvatt áfram af efnahagsbata
og inngöngu Austurn'kis og Norður-
landanna, mun komast út úr Maa-
stricht-hægðatregðunni á þessu ári.
Fyrir hvern þann Evrópumann sem
er illa við hugmyndina um þetta
samband, er fátt eins nöturlegt og
undirbúningur fyrir ráðstefnu ríkis-
stjómanna um evrópska stjórnar-
skrá á næsta ári. Dooge- nefndin,
sem hittist 1985, undirbjó innri
markaðinn, Delors nefndin gerði
hið sama fyrir gjaldeyrissamstarf
ríkjanna og næsta sumar mun enn
ein nefndin hefja undirbúning að
stjórnarskrárráðstefnu sem hefjast á
1996.
Nú þegar eru áhrifamiklir stjórn-
málantenn í Frakklandi og Þýska-
landi farnir að tala um kjarna
Evrópusambands, sem hefði með
sér nánara samstarf en næði til út-
jaðranna. Þessi kjarni yrði borinn
uppi af Frökkum og Þjóðverjum.
Þeir virðast vanmeta varfærni sinna
eigin kjósenda. En það er hins vegar
dagljóst að frekari útvíkkun sant-
bandsins, sem að öllunt líkindum
bætir við sig hátt á tug nýrra ríkja
upp úr aldamótum, mun ganga enn
frekar á neitunarvald aðildar-
ríkjanna. Annars yrði hinn metnað-
arfulli innri markaður ónýtur.
Alþjódasinnar med
hangandihaus
Þetta verður meginþema breskra
stjórnmála á þessu ári. Svo mun
einnig verða í Frakklandi. Forseta-
kosningarnar í Frakklandi verða
mikilvægustu kosningarnar á árinu.
Fylgist því vel með í aprfl og maí.
Bandaríkin ntunu líka verða
meira og meira upptekin af sínum
eigin heimshluta. Haití og Kúba
munu kretjast pólitískrar athygli
þeiira. Viðskiptasaniningar þeirra,
sem hrannast upp, snúast á sporbaug
í kringum Washington. NAFTA,
lyftistöng fyrir bandarískt atvinnu-
líf, teygir sig nú lengra inn í Mið-
Ameríku, APEC, sem gildir á
Kyrrahafssvæðinu og hin endalausa
viðureign við Japani, sem nú er að
verða að karlmennskuprófi fyrir
Clinton forseta, þar sem kosningar
nálgast óðfluga. Af hverju ætti
Washington að beygja sig fyrir al-
þjóðlegum dómstóli staðsettum í
Genfar, þegar hún getur orðið að
Brussel síns heimshluta? Það er
auðveldara að ná fram síðamefnda
markmiðinu en hinu fyrrnefnda, en
þau eru bæði rýtingslag í hjartastað
hins deyjandi fullveldis.
Hvorki hin innhverfu Bandaríki,
né hin brotakennda Evrópa munu
berjast fyrir alþjóðareglum á árinu.
Þessi svæði rnunu frekar halda
' áfram að draga sig saman í blokkir,
þar sem þjóðahópar sem eiga sér
menningarlega samsvörun, munu
setja sér reglur - og með hangandi
haus hafa þær í einhvetju samhengi
við alþjóðleg grundvallaratriði."
The Economist / mám
Þjóðríkið vikur fyrir svæðisbundnu samstarfi.
The European / shh