Alþýðublaðið - 07.04.1995, Blaðsíða 6

HELGIN 7.-9. APRIL 1995
I Al iskosnin
■ Össur Skarphéðinsson hefur ekki setið lengi á Alþingi. Fyrsta kjörtímabilinu er að Ijúka, og hann segir að það hafi
verið viðburðaríkt. Hann kveðst ekki hafa átt von á því að verða ráðherra á sínu fyrsta kjörtímabili. En hann hefur
sannarlega vakið athygli, enda ófeiminn við fjölmiðla og sterka hagsmunahópa. Alþýðublaðið ræddi við
þennan doktor í fiskiIífeðIisfræði um sjávarútvegsstefnuna
Sægreifamir eiga
að skila góssinu
- segir Össur. Hann vill að þegar þorskstofninn stækkar verði viðbótarkvótanum úthlutað til smábáta og hefðbundinna vertíðarbáta.
„Ég átti ekki einu sinni von á því
að verða þingmaður," segir Össur
um tildrög þingmennskunnar. „Ég
hafði þriðja sætið í prófkjöri, og það
hafði losnað einfaldlega af því að
menn höfðu ekki trú á að flokkurinn
héldi því i kosningunum. En okkur
tókst með harðfylgi að slíta upp úr
grjótinu nokkur hundruð aukaat-
kvæði á síðustu dögunum, og eftir að
hafa verið einsog jó-jó úti og inni
alla kosninganótúna lenti ég réttu
megin.“
Vörn fyrir smábátana
Auk þess að vera umhverfisráð-
herra hefur Össur verið helsú tals-
maður Alþýðuflokksins í sjávarút-
vegsmálum, og vakti á kjörtímabil-
inu athygli fyrir harða vöm fyrir
smábáta þegar LÍÚ freistaði þess að
útrýma þeim úr veiðunum. Lagði
raunar stólinn undir í slagnum, og
flokkurinn hafði sigur f viðureign-
inni við Þorstein Pálsson.
Össur kveðst snemma hafa fengið
áhuga á sjónum.“Ég var sjómaður á
skólasumrunum, frá flestum lands-
homum. Mest á litlum togurum.
Náði meira að segja þeim áfanga að
verða kokkur, þegar sá sem fyrir var
lenti í helsti nánu slagtogi við Bakk-
us kóng, og sást ekki meira það sum-
arið. Frétmæmt af því var helst, að
allir lifðu af. Ég var á landsfrægum
aflaskipum; með Jóa Sím á Kofran-
um sem var undanfari Bessans, sem
Jói er með núna. Líka með einum
frægasta aflaskipstjóra fyrr og síðar,
Geira á Guggunni. Eitt sumar tók ég
líka þátt í að drepa síldina í Norður-
sjónum, og kynntist sjóaralíftnu í
Hirtshals og Skagen. Síðar snémst
háskólar mínir bara um fisk.“
Ránsfengur sægreifanna
I kosningabaráttunni hefur Össur
gert harða hríð að sægreifunum.
„Mesta ranglæti á Islandi í dag er hið
nýja lénsveldi sægreifanna, sem
Framsókn og alltof stór hluti Sjálf-
stæðisflokksins veija með kjafti og
klóm. Kerfið gefur í raun örfámenn-
um hópi sægreifa einkarétt til að
nytja fiskimiðin, sem em þó sameign
okkar allra. Það virðist litlu skipta nú
orðið, þó Alþingi haft fest sameign
okkar á auðlindinni í lög. Sægrei-
famir hafa í rauninni eignast fiski-
miðin, og þeir kaupa og selja óveidd-
an físk einsog þeim lystir. Það sýnir
best, hvað kerfið er orðið helsjúkt, að
einungis fyrir leyfið til að veiða eitt
kfló af þorski þarf að greiða ársleigu
Össur Skarphéðinsson umhverfisráðherra: Mesta ranglæti á íslandi í dag er hið nýja lénsveldi sægreifanna,
sem Framsókn og alltof stór hluti Sjálfstæðisflokksins verja með kjafti og klóm. Kerfið gefur í raun örfá-
mennum hópi sægreifa einkarétt til að nytja fiskimiðin, sem eru þó sameign okkar allra.
upp á meira en 90 krónur. Það er
svipað og fæst fyrir fiskinn á mörk-
uðunum."
Össur segir, að Hæstiréttur hafi úr-
skurðað að greiða þurfi eignaskatt af
langúmakvóta og nýlega hafi ríkis-
endurskoðun fellt úrskurð um að það
eigi líka að borga erfðafjárskatt af
kvóta. „Það þýðir einfaldlega, að
kvótinn fylgir mönnunt út yfir gröf
og dauða. Þegar sægreifinn er dauð-
ur, þá á hann samt kvótann, og böm-
in hans erfa hann. Hvaða rétt hafa
þau til þess umfram til dæmis sjó-
mennina eða fiskverkafólkið? Alls
engan. Þetta undirstrikar að fiski-
miðin em orðin að séreign sægreif-
Össur og Ijósin í lífi hans: Birta og doktor Árný.
anna. Samt hafa þeir aldrei greitt
einn einasta eyri fyrir réttinn til að
nytja miðin, sem lögum samkvæmt
em þó sameign þjóðarinnar."
Kvótakerfið hefur líka rústað
bátaflotanum, segir Össur. „Bátasjó-
mennimir em í dag orðnir leiguliðar
og borga sægreifunum stórkostlegar
upphæðir fyrir að fá að veiða. Bát-
amir em í raun að greiða sægreifun-
um hátt veiðigjald. En þó sægrei-
famir hafi aldrei borgar einn einasta
eyri fyrir kvótann, þá rennur samt
veiðigjaldið í þeirra vasa, en ekki til
hinn eiginlegu eigenda, þjóðarinnar.
Að mínum dómi erþetta ekkert ann-
að en ránsfengur. Ég vil að góssinu
sé skilað aftur til eigendanna."
Veiðigjald fyrir fólkið
Össur telur, að eina leiðin til að
staðfesta eignarrétt þjóðarinnar á
veiðiheimildunum sé að sægreifamir
séu látnir greiða veiðigjald. „Hverjir
eiga miðin? Þjóðin! Ekki sægreifam-
ir. Þessvegna eiga þeir að greiða hin-
um réttmætu eigendum gjald fyrir að
fá að nota eignina. Vitaskuld geri ég
mér grein fyrir, að það er ekki hægt í
einu vetfangi að breyta rekstramm-
hverfi í greininni með því að skella
himinháu veiðigjaldi á sjávarútveg-
inn. Það verður að gerast yfir langan
tíma, það verður að vera lágt og taka
mið af rekstraralkomu greinarinnar."
Össur telur að tvær leiðir séu
mögulegar í upphafi, og að hans mati
kemur hvomg illa við núverandi
stöðu sjávarútvegsins.
„í fyrsta lagi tel ég koma til greina
að setja í upphafi veiðigjald einungis
á frystitogarana. Það er auðvelt að
réttlæta. Þeir em í rauninni ekkert
annað en fljótandi vinnslustöðvar,
og njóta margs konar ívilnana í sam-
keppninni við vinnslustöðvar. Þeir
þurfa ekkert að greiða fyrir hráefnið,
þeir borga líka lægra orkuverð, þeir
geta láúð sitt fólk vinna á vöktum og
þurfa ekki að borga vaktaálag, og að
auki sleppa þeir við gjöld sem
vinnslustöðvar í landi þurfa að
greiða. Þetta hefúr leitt til þess að
þeir hafa skilað miklum hagnaði.
Hann hefur stórútgerðin notað til að
soga úl sín kvótann frá bátaflotan-
um, sem er fyrir vikið að verða að
engu, ekki síst hér í Reykjavík. Þess-
vegna tel ég réttlætanlegt að setja
veiðigjald á frystitogarana. Það leið-
réttir samkeppnisstöðuna gagnvart
annarri fískvinnslu og stuðlar að því
að flytja vinnsluna, og þarmeð störf-
in, inn í landið. Um leið batnar nýt-
ingin á hráefninu, sem mun leiða lil
meiri gjaldeyrissköpunar fyrir þjóð-
ina úr sama aflamagni. Auk þess
myndi veiðigjald verka sem enn
frekari hvati til að frystitogaramir
sæktu fremur í veiðar utan efnahags-
lögsögunnar, og í utankvótategundir
einsog úthafskarfa.
í öðm lagi, þá bendi ég á, að sjáv-
arútvegurinn er nú rekinn með hagn-
„Þegar sægreifinn er dauður, þá á hann
samt kvótann, og börnin hans erfa hann.
Hvaða rétt hafa þau til þess umfram til
dæmis sjómennina eða fiskverkafólkið?
Alls engan!"
aði, ekki síst stórútgerðin. Greininni
hefur tekist að laga sig að þeim
breyttu aðstæðum, sem fylgdu
þorskhmninu 1991. Nú blasir hins
vegar við, að veiðistofninn er að
stækka. Þess er því að vænta, að senn
verði auknum kvóta úthlutað.
Hvemig sem það verður gert - en ég
hef líka ákveðnar hugmyndir um það
- þá væri sterkur leikur að láta út-
gerðina greiða veiðigjald fyrir við-
bótarkvótann. Það veikir ekki stöðu
hennar, vegna þess að hún greiddi
einungis fyrir viðbótarkvótann.
En hvor leiðin sem væri farin, og
auðvitað væri hægt að fara báðar,
kæmi á þeirri gmndvallarreglu, að
sægreifunum beri að greiða þjóðinni
fyrir afnotaréttinn af miðunum.“
Össur segir, að veiðigjaldið ætti í
upphafi að nota til að styrkja innviði
greinarinnar; efla úreldingu innan
flotans, og styrkja tilraunaveiðar á
nýjum tegundum og þróun nýrra af-
urða.
Efling bátaflotans
í kosningahríðinni hefur Össur ít-
rekað nauðsyn þess að efla bátaflot-
ann. „Það er í raun búið að rústa hon-
um. Uppistaðan í afla bátanna var
þorskur, og þessvegna kom skerð-
ingin í kjölfar þorskbrestsins harðast
niður á honum. Bátamir vom því
auðvelt fómarlamb fyrir stóm sæ-
greifana, sem gátu notað hagnað
frystitogarana til að kaupa upp kvóta
illa staddra báta. Fyrir vikið em
hefðbundnu vertíðarbátamir nánast
að hverfa, og það þarf nú ekki að
minnast á trillur á aflamarki, - þær
eiga sér nánast ekki lífsvon, margar
hvetjar. Þessvegna verðum við að
gera það að forgangsverkefni að efla
bátaflotann.”
Össur hefur ákveðnar hugmyndir
um, hvemig er best að efla bátaflot-
ann. „Ég geri mér grein fyrir, að
hagsmunir sægreifanna em svo sam-
tvinnaðir inn í stóm flokkana að það
verður erfitt að gjörbreyta útdeilingu
kvótans í einu vetfangi. Ein merki-
legasta niðurstaðan úr síðustu rann-
sóknum á þorskinum var einmitt, að
veiðistofn þorsks er nú 30 prósent
stærri en í fyrra. Ég segi: Þegar við-
bótarkvóta verður útdeilt, þá á að
setja hann á bátaflotann. Með því er
ekki verið að taka neitt af togaraflot-
anum sem hann hefur í dag. Og
gleymum ekki heldur, að hann hefur
náð að aðlaga sig þorskbresúnum,
meðal annars með veiðum utan lög-
sögunnar. Þessvegna held ég að
hægt yrði að ná samstöðu um þessa
leið okkar jafnaðarmanna."