Alþýðublaðið - 11.05.1995, Qupperneq 2

2
ALÞÝÐUBLAÐK)
FIMMTUDAGUR 11. MAÍ1995
s k o d a n
MfflUBUÐIÐ
20916. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Sími 625566
Útgefandi Alprent
Ritstjórar Hrafn Jökulsson
SigurðurTómas Björgvinsson
Fréttastjóri Stefán Hrafn Hagalín
Umbrot Gagarín hf.
Prentun ísafoldarprentsmiðjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 625566
Fax 629244
Áskriftarverð kr. 1.550 m/vská mánuði.
Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
Evrópusambandið
og jafnréttismálin
Páll Pétursson er jafnréttismálaráðherra í nýrri ríkisstjóm íslands.
Enginn býst við miklum afrekum af hans hálfu í þeim efnum, þó auðvit-
að eigi hann að fá að sanna sig einsog aðrir. Stjómmálaferill Páls og
pólitísk viðhorf benda ekki til þess að jafnréttismál skipti ráðherrann
neinu máli. Hin nýja ímynd Framsóknar gæti því auðveldlega brotnað
undan pólitískri þyngd Páls Péturssonar.
Páll Pétursson er einínig þekktur fyrir andstöðu sína við Evrópusam-
bandið. Páll fór hamfömm gegn samningnum um Evrópska efnahags-
svæðið og fann því allt til foráttu. Rök Páls gegn EES hljóma nú sem
hlálegt raus úr grárri fomeskju, enda býður hans nú það hlutverk sem
ráðherra að sjá til þess að samningnum verði fúllnægt, og því þarfa
verki haldið áfram að aðlaga íslenska löggjöf að því sem gerist innan
Evrópusambandsins.
Ein af meginröksemdum Páls gegn EES var að réttindi launafólks
væm lítilsvirt í Evrópu. Þetta sjónarmið lýsir mikilli vanþekkingu. Rétt-
indi kvenna á vinnumarkaði eru til að mynda betur tryggð í löggjöf ESB
en í íslenskum lögum. Þær tilskipanir ESB um jafnréttismál sem em
hluti af EES, ganga lengra en íslensk jafnréttislög. Dómar Evrópudóm-
stólsins em einnig gnðarlega mikilvægir fyrir framgang jafnréttismála
hér á Iandi.
Elsa B. Þorkelsdóttir, framkvæmdastjóri Skrifstofú jafnréttismála,
hefúr kynnt þessi mál af kostgæfni hér á landi og mun skrifstofan hafa
mikilvægu hlutverki að gegna í frekari kynningu á þessu brýna málefni
á næstu mánuðum. Þess er að vænta að Páli Péturssyni verði sérstaklega
kynnt löggjöf ESB og dómar Evrópudómstólsins og honum gerð grein
fýrir því að endurskoða þarf jafnréttislögin til að tiyggja íslenskum kon-
um sama lagalega rétt og kynsystrum þeirra í Evrópu.
Það verður sannarlega merkur dagur í sögu Alþingis þegar Páll Pét-
ursson mælir fyrir nýjum jafnréttislögum. Við því býst þó enginn. Eða
hlýtur ekki hinn staðfasti Páll að neita að flytja lög sem byggja á þvílíku
fullveldisbroti og samningnum um Evrópska efnahagssvæðið? Stolt
hans og staðföst krafa samviskunnar um samræmi orða og athafna bein-
línis bannar það að taka hið minnsta tillit til dóma Evrópudómstólsins.
Hvers eiga íslenskar konur að gjalda að eiga svo framsýnan jafnréttis-
málaráðherra að bandamanni?
Einkamál
Davíðs Oddssonar?
Meðferð Davíðs Oddssonar á konum í Sjálfstæðisflokknum hafa vak-
ið mikla reiði innan flokksins. Eftir fögur fyrirheit Sjálfstæðisflokksins í
kosningabaráttunni um átak í jaínréttismálum kom það ekki til umræðu
hvað þá annað að kona fengi eitt af fimm ráðherraembættum flokksins.
Valgerður Bjamadóttir sendn- Sjálfstæðisflokknum tóninn í Morgun-
blaðinu í gær. Hún segir: ,,Það er væntanlega langt þangað til að raun-
verulegt jafnrétti mun ríkja á milli karla og kvenna. Ein forsendan fyrir
því að það verði nokkru sinni er að konur komist í valdastöður. Það er
ekkert einkamál sjálfstæðiskvenna hvort ráðherramir em konur eða
karlar, það kemur öllum íslenskum konum við. Ríkisstjómin er nefni-
lega ekki ríkisstjórn sjálfstæðisfólks eingöngu heldur þjóðarinnar
allrar.“
Óhætt er að taka undir orð Valgerðar. Það er ekkert einkamál Davíðs
Oddssonar hvort hann einblínir á verðleika einkavinar síns Bjöms
Bjamasonar eða „yfirburðahæfni" Halldórs Blöndals og annarra ráð-
herra, en gleymir verðleikum Sólveigar Pétursdóttur. Það þykir sjálfsagt
að taka tillit til byggðasjónarmiða við ráðherraval, en jafnréttissjónar-
mið eiga þar engan hljómgmnn. Davíð Oddsson hefúr engan áhuga á
jafnréttismálum.
Forsætisráðherra beit síðan höfúðið af skömminni rn'eð því að segja
ráðherravalið byggjast á verðleikum þingmanna flokksins. Þessi trúir
enginn nema klappstýmmar í „Sjálfstæðum konum“. Með fullri virð-
ingu fyrir Bimi Bjamasyni þá er það ljóst að hann varð ekki ráðherra
vegna verðleikanna einna saman. Einkavinavæðingin náði nú loks til
ráðherrastóla í ríkisstjóminni. ■
■ Gagnrýnendur keppast við að hlaða lofi á Halldór Laxness
og þá sérstaklega Sjálfstætt fólk. Lærðu menn í reynd hið
svokallaða „suður-ameríska töfraraunsæi" af Halldóri?
„Bók lífs míns"
- segir skáldið Brad Lerthaus-
er, bókmenntafræðingur og
dálkahöfundur The New York
Review ofBooks.
Virtasta bókablað Bandaríkjanna,
The New York Review of Books, birtir
í dag, 11. maí, langa grein sem neínist
,,Mikil bók frá litlu landi“ („A Small
Country’s Great Book“). Greinina
skrifar skáldið og bókmenntafræðíng-
urinn Brad Leithauser og fjallar þar
um Sjálfstœtt fólk eftir Halldór Lax-
ness. Hann segir bókina minna um
margt á stórvirkið Hundrað ára ein-
seind eftir Gabriel Garcia Marques
sem út kom löngu síðar og hlaut höf-
undur hennar Nóbelsverðlaunin liktog
Laxness fyrr.
Þama er Leithauser í raun á sama
máh og gagnrýnandi danska blaðsins
Infonnation sem sagði fyrir nokkru að
hið svokallaða suður-ameríska töfra-
raunsæi hefðu menn lært af Halldór
Laxness.
Að mati Leithauser er aðalpersóna
Sjálfstæðs fólks, Bjartur í Sumarhús-
um, ein eftirminnilegasta persóna
skáldsagna 20. aldarinnar. Hann segir
bókina vera átakanlegustu lýsingu á
sálarstríði manns sem hann hafi
nokkru sinni lesið.
í upphafi greinar sinnar segir Leit-
hauser: „Til eru góðar bækur og til eru
stórkostlegar bækur og kannski er til
bók sem er ennþá meira: hún er bók
manns eigin lífs...Og bók míns eigin
h'fs? Fyrstu kynni mín af henni standa
mér ljóslifandi fyrir hugskotssjónum.
Ég lauk við síðasta kafla hennar síð-
degis á kaffihúsi í Róm. Úti blésu
naprir vindar og haustregnið lamdi
stræti, og ég grúfði mig yfir blaðsíð-
uraar eins og ég væri að laumast til að
lesa. Ég gerði það af tveimur ástæð-
um. Birtan hafði dofnað. Og ég kærði
mig ekki um að nokkur sæi að ég grét.
Skáldsagan var Sjálfstætt fólk Hall-
dórs Laxness."
Leithauser segir að margt sé líkt
með Sjálfstæðu fólki og Hundrað ára
einsemd eftir Gabriel Garcia Marques,
Halldór Laxness, skáldjöfurinn sem situr á friðarstóli að Gljúfrasteini. Bók-
menntagagnrýnendur líkja Sjálfstæðu fólki við Hundrað ára einsemd eftir
Gabriel Garcia Marques og nokkrir þeirra ganga fetinu framar og segja
menn hafa lært hið svokallaða suður-ameríska töfraraunsæi af Halldóri.
meðal annars séu báðar sögumar töff-
um slungnar. Munurinn sé hinsvegar
sá að hjá Bjarti í Sumarhúsum sé gald-
urinn svartur; töfrarnir eru honum
ekki síður fjandsamlegir en hið hvers-
dagslega umhverfi. Þessvegna sé bar-
átta Bjarts tvíþætt. Hann beijist við
óbhð náttúruöfl og hið yfimáttúrulega
- bölvun sem hvfli á dalnum.
Leithauser segir að einsog allar aðr-
ar miklar skáldsögur veki Sjálfstætt
fólk lesandann til umhugsunar. Hann
heldur því fram að bókin snúist að
miklu leyti um baráttu milli feðgin-
anna Bjarts og Ástu Sóllilju, en bætir
því við að kannski sé kjami sögunnar
annar: barátta mannsins við sjálfan sig
og hugsanlegri endurlausn hans því í
sigri sínum glati Bjartur öllu því sem
skiptir hann máli. „Hann verður að
glata auðlegð sinni. Hann verður að
glata stolti sínu. Hann verður að glata
sjálfum sér til að finna sig.“
Síðar segir Leithauser: „Persónur
Bjarts og Ástu Sóllilju em dregnar svo
snilldarlegum dráttum að hætta er á
því að þær skyggi á allar aðrar persón-
ur verksins. Én við hvem nýjan lestur
á sögunni (sex, og er enn ekki hættur)
stend ég mig að því að dást að hversu
fúllmótaðar allar hinar persónumar í
sögunni eru.“
Leithauser lýkur grein sinni á því að
segja að ást manns á bókum sé jafn til-
finningabundin og ást manns á öðm
fólki. Hann segist stöðugt beijast við
þann grun að hann einn sé ímynd hins
fullkomna Iesanda Sjálfstæðs fólks.
Raunin hafi hinsvegar verið önnur.
Halldór Laxness hafi eitt sinn sagt
honum sögu sem augljóslega hafi
staðið honum lengi nærri hjarta:
Dag einn staðnæmist leigubfll fyrir
utan Gljúffastein og út steig ókunnur
maður. Þetta var Bandaríkjamaður á
hraðferð (hann þurfti að skipta um
flugvél í Keflavík) en honum var um-
hugað um að taka í höndina á þeim
manni sem skrifaði Sjálfstætt fólk.
„Keflavíkurflugvöllur er í um 50
mflna fjarlægð frá heimili skáldsins.
Hundrað mílna hringferð í leigubíl
hefur kostað hann mikið fé...Hver
myndi fara í slíka pflagrímsferð? Er
það ekki sá sem telur sig skilja mikla
skáldsögu bemr en nokkur annar mað-
ur á jarðkringlunni?" spyr Brad Leit-
hauser að lokum. ■
„Leithauser segir að margt sé líkt með Sjálf-
stæðu fólki og Hundrað ára einsemd eftir
Gabriel Garcia Marques, meðal annars séu
báðar sögurnar töfrum slungnar. Munurinn sé
hinsvegar sá að hjá Bjarti í Sumarhúsum sé
galdurinn svartur; töfrarnir eru honum ekki
síður fjandsamlegir en hið hversdagslega um-
hverfi. Þessvegna sé barátta Bjarts tvíþætt."
m a í
Atburðir dagsins
1661 Ragnheiður Brynjólfs-
dóttir í Skálholti sver opinber-
an eið um hreinlífi sitt. 40 vik-
um síðar ól hún bam sem Daði
Halldórsson gekkst við. 1812
Breski forsætisráðherrann
Spencer Perceval skotinn til
bana í þinghúsinu. 1949 Ham-
let frumsýndur á fslandi, hjá
Leikfélagi Reykjavíkur; Lárus
Pálsson lék Hamlet. 1956 EIvis
Presley lætur í fyrsta skipti til
sfn taka á breskum vinsælda-
listum, með Heartbreak Hotel.
1981 Reggístjaman Bob Marl-
ey deyr, 36 ára að aldri.
Afmælisbörn dagsins
Jón Sigurðsson alþingismaður
frá Gautlöndum, 1828. Einar
Jónsson myndhöggvari, 1874.
Irving Berlin rússneskættaður
bandarískur tónsmiður, höf-
undur söngleikja og kvik-
myndatónlistar, 1888. Salva-
dor Dali spænskur súrrealisti,
1904. Eric Burdon breskur
rokksöngvari, 1941.
Annálsbrot dagsins
Syðra um sumarið kom eng-
elsk dugga með mörgum herra-
mönnum og nógum gullpen-
ingum. Ei vita menn hvers er-
indis. Sand sóttu þeir í Heklu-
fjall.
Húnvetnskur annáll, 1772.
Lífsleiði dagsins
Virtist mér sem töluverður lífs-
leiði byggi honum í brjósti,
enda var þá hagur hans allbág-
borinn; hann var þá kvongaður
og átti ungan son, en heimilislíf
hans var eða virtist mér æði
tómlegt. Sagði kona hans mér í
trúnaði, að hann væri sem eng-
inn á heimili, því að hann talaði
sjaldan orð við sig og léti sig
búa í vondri og sólarlausri
götu.
Matthías Jochumsson um
Steingrím Thorsteinsson.
Málsháttur dagsins
Nirfill nælir, Satan svælir.
Orð dagsins
Djöfullinn sjálfur,
nú dámar mér að,
og dœmalaus hroði, '
hörmungar sœring,
að hugsa sér það,
og helvítis voði.
Þetta kvaö vera fyrsta vísa Steins
Steinarr, ort þegar hann var 7 eöa
8 ára og er samansafn orðatil-
tækja fóstru hans. Fyrir vísuna
fékk hann sín fyrstu skáldalaun -
ærlega flengingu.
Skák dagsins
Rússneski stórmeistarinn Dol-
matov kann ýmislegt fyrir sér,
enda hefur hann aðstoðað sjálf-
an Karpov. Hann hefur hvítt
og á leik gegn Levin. Staðan
virðist ekki bjóða uppá mikil
tilþrif en kauðsk staðsetning
svarta hróksins ræður úrslitum.
Hvað gerir hvítur?
1. Hxe5! Einfalt og áhrifaríkt.
Drepi svartur hrókinn rennur
f-peð hvíts uppí borð.
Levin gafst upp.