Alþýðublaðið - 14.06.1995, Blaðsíða 6

6
ALÞÝÐUBLAÐK)
MIÐVIKUDAGUR 14. JÚNÍ1995
j ú g ó s I a v
Blástakkar SÞ í
Sarajevó. „Júgó-
slavía heyrir sög-
unni til. Að vilja
skapa nýja Júgó-
slavíu er jafn mikil
fásinna og ætla sé
að fá Alsírbúa til
að gerast aftur
Frakka eða að vilja
endurnýja Vichy-
stjórnina. Það er
einmitt vegna
þess að þjóðir
Júgóslavíu voru
sameinaðar í eitt
ríki árið 1918 og
aftur árið 1945
sem við þurfum að
horfa upp á þessar
hörmungar í dag."
Paul Garde, höfundur Lífs og dauða Júgóslavfu, í viðtali um málefni Balkanskagans
Bregðumst alltaf við ári of seint
- segir Garde sem er franskur málfræðingur og sérhæfður í
slavneskum tungumálum. Hann þekkir fyrrum Júgóslavíu
og íbúa hennar betur en margir því hann hefur ferðast
reglulega um landið frá því hann var ungur námsmaður á
sjötta áratugnum. Árið 1992 gaf Garde út í Frakklandi bók-
ina „Líf og dauði Júgóslavíu" sem nú hefur verið endurút-
gefin með viðbótum. Franska vikublaðið Le Point ræddi við
Paul Garde af því tilefni og fékk hann til að segja álit sitt á
örlögum og framtíð landanna á Balkanskaganum.
Þú segir í bók þinni að hugmyndin
um Júgóslavíu hafi breyst í raunveru-
lega martröð. Hefur Júgóslavía
kannski aldrei verið til?
„í rm'num huga hefur Júgóslavía að-
eins verið til sem draumaland því hug-
myndin sem lá að baki snerist fljót-
lega upp í andstæðu sína. Frá upphafi,
það er að segja strax eftir fyrri heims-
styrjöldina, hefðu serbnesk yfirvöld
átt að hafna allri miðstýringu sem þeg-
ar var fyrir hendi í Serbíu, því hún
hentaði ekki öllum þeim fjölda þjóðar-
brotum og þeim nýjum landsvæðum
sem heyrðu undir þetta nýja ríki. En
þeir aflögðu ekki miðstýringuna
vegna þess að þeir gátu ekld aðlagað
sig breyttum aðstæðum og vegna þess
Paul Garde. Franskur málfræðingur
sem sérhæfði sig í slavneskum
tungumálum og er höfundur bók-
arinnar Lífog dauði Júgóslavíu.
að þeir vildu ríkja einir, en þetta
tvennt fer yfirleitt saman.“
Hvemig má útskýra þessa stöðnun
serbneskra stjómvalda?
„Þeir hafa alltaf litið á Serbíu sem
eina heild og hafa ekki vitað hvemig
þeir ættu að aðlagað sig fjölþjóðarík-
inu. En ef satt skal segja þá efast ég
um að Frökkum hefði tekist betur til í
þeirra spomm. Serbar hafa tekið upp
franska kerfið, en munurinn er sá að
franska miðstýringin þróaðist mjög
hægt, í gegnum margar aldir og því
fengu íbúar landsins nægan tíma til að
aðlaga sig henni. I Serbíu var aðlög-
unartíminn hins vegar aðeins nokkrir
áratugir og hinum þjóðunum tókst
aldrei að sætta sig við miðstýringuna.“
Er þetta þá aðeins spurning um
tíma?
„Það er fleira sem spilar þama inni
í. Ef við lítum ekki aðeins á Frakkland
-c og Serbíu heldur á álfuna í heild þá
sjáum við að munurinn á Vestur-Evr-'
ópu annars végar og Mið- og Austur-
Evrópu hins vegar er í hvað röð breyt-
ingamar áttu sér stað. í Vestur-Evrópu
varð ríkið fyrst til á 15. öld, það er að
segja löngu fyrir daga þjóðanna sem
fóm ekki að skipta máli fyrr en eftir
frönsku byltinguna. Þjóðin tekur því
mið af ríkinu: I Frakklandi lítur maður
venjulega á sig sem Frakka áður en
hann segist vera Provencebúi eða
Bretóni. Þjóðvakning varð einnig í
Mið- og Austur-Evrópu í upphafi 19.
aldar, en ríkið varð ekki til fyrr en síð-
ar. Þar byggir ríkið því á tilvist þjóðar-
innar. f öllum þessum löndum má því
finna ríkjandi þjóðir og svo minni-
hlutahópa sem litið er á sem annars
flokks þjóðfélagsþegna. Miðstýringin
sem tíðkast í þessum löndum sækir
því fyrirmynd sína til Frakklands, en
er í raun ekkert annað en afbökun á
þeirri fyrirmynd."
Ef Júgóslavfa hefur aldrei verið til,
að minnsta kosti ekki samkvœmt upp-
runalegu hugmyndinni um það hvem-
ig hún œlti að vera, er þá hœgt að
endurskapa hana á nýjum grunni í
framtfðinni?
„Júgóslavía heyrir sögunni til. Að
vilja skapa nýja Júgóslavíu er jafn
mikil fásinna og ætla sé að fá Alsírbúa
til að gerast aftur Frakka eða að vilja
endumýja Vichy- stjórnina. Það er
einmitt vegna þess að þjóðir Júgóslav-
íu vom sameinaðar í eitt ríki árið 1918
og aftur árið 1945 sem við þurfum að
horfa upp á þessar hörmungar í dag.
Slóvenar hafa engan áhuga á endur-
reisn landsins, Króatar ennþá síður og
Bosníu-múslimamir, sem áður studiu
sameinaða Júgóslavíu, em auðvitað á
móti slíkri endurreisn í dag. Hvað
Serbana varðar þá eru þeir til sem
dreymir ennþá um Júgóslavíu, en þá
aðeins að henni sé stjómað af þeim
sjálfum. Þessi afstaða útskýrir hið
mikla hatur Serba á Tító og svo aftur
tiltölulega miklar vinsældir hans hjá
minni þjóðum landsins, hjá múslimum
í Bosníu og hjá Makedóníumönnum:
Tító gerði allt sem hann gat til draga
úr völdum og áhrifum Serbíu.“
Slobodan Milosevic. „Atburðirnir
voru rangt metnir frá upphafi. Ekki
síst af hálfu franska og breskra
stjórnvalda, sem gerðu sér aldrei
fyllilega grein fyrir hve sérkenni
Júgóslavíu voru yfirborðsleg. Þeg-
ar Slobodan Milosevic hóf endur-
nýjun miðstýringar landsins sem
Tító hafði aflagt, þá fékk hann til
þess óbeinan stuðning frá bæði
London og París."
Efþessar þjóðir geta ekki búið sam-
an lengur, þá verða þær samt að lifa
hlið við hlið, þó ekki sé nema til að
halda í efnahagslegt sjálfstceði sitt.
„Að sjálfsögðu. Ef horft er nógu
langt fram í tímann, þá er lausnin án
efa sú að taka þau inn í samband;
samband sem þegar er til og hefur
sannað stöðugleika sinn og þær
dreymir í rauninni um að taka þátt í:
Evrópusambandið."
Það sem á við um þjóðir fyrrum
Júgóslavíu, á einnig við um þátttak-
endur í stríðinu í Bosnfu-Herse-
góvínu?
„Gamla Júgóslavía sameinaði héruð
sem ekki höfðu verið undir sameigin-
legri stjóm áður en búið var að þurrka
burt ákveðin landamæri og búa til
önnur. Bosnía er að því leytinu ólík
hinum löndunum að tilvist hennar er
sögulega séð miklu eldri veruleiki.
Annar munur: Þjóðir Bosníu bjuggu
hver innan um aðra. Hin pólitíska
þjóðarútrýmingarstefna Serbar, sem
króatar og múslimar hafa einnig tekið
upp í einhveijum mæli, hefur að sjálf-
sögðu kollvarpað því öllu saman.
Réttlát lausn fælist í því að flóttamenn
gætu snúið aftur til síns heima, en það
mun aldrei verða, annað hvort vegna
þess að komið verður í veg fyrir það
eða vegna þess að þeir munu ekki
þora því. Ef skapa ætti skilyrði fyrir
fyrri stöðu hefði þurft gríðarlega
mikla alþjóðlega vemd, líka þeirri sem
er í Mostar, eða svipaða þeirri sem
viðgengst þegar landið var undir aust-
urrískri stjóm þar sem allir verða að
lúta sama utan að komandi valdhafan-
um. En það er oft seint að hugsa um
það núna. Skiptingin er óumflýjanleg,
hversu óréttlát sem hún er, því hún
helgar þjóðhreinsanimar."
Hvernig er hœgt að skýra þessi
skelfilegu mistök heimsins f viðbrögð-
um sínum við átökunum?
„Atburðimir vom rangt metnir frá
upphafi. Ekki síst af hálfu franskra og
breskra stjórnvalda, sem gerðu sér
aldrei fyllilega grein fýrir hve sérkenni
Júgóslavíu voru yfirborðsleg. Þegar
Slobodan Milosevic hóf endumýjun
miðstýringar landsins sem Tító hafði
aflagt, þá fékk hann til þess óbeinan
stuðning frá bæði London og París.
Þar sem þetta átti sér stað á sama tíma
og þýska sameiningin, sáu Frakkar sé
leik á borði til að andmæla auknum
áhrifum Þýskalands. Ég hef aldrei get-
að skilið þessa afstöðu sem er í hróp-
legri mótsögn við fransk-þýska sam-
starfið sem alltaf er verið að hampa.
Stefna Frakklands hefur alltaf verið sú
að viðhalda sameinaðri Júgóslavíu.
Hún breyttist ekkert árið 1990 þótt
niðurstöður kosninganna í ólíkum
sambandsríkjum landsins sýndu að
þau áttu ekkert sameiginlegt lengur.
París hélt áfram að eiga eingöngu
samskipti við Belgrad þó eflaust hefði
nægt beita Króatíu örlitlum þrýstingi
til að fá hana til að tryggja öryggi
serbneska minnihlutans og hafa þann-
ig áhrif á rás atburðanna. En vandinn
var ekki ræddur fyrr en haustið 1991,
þegar stríðið var í algleymingi og búið
að hertaka þriðja hluta Króatíu. Við
bregðumst alltaf við atburðunum einu
ári of seint.“
Vofir fslömsk ógn yflr Bosníu?
„Hættan var ekki til staðar þegar
stríð hófst. Izetbegovic hefur aldrei
viljað þrönga íslam upp á lýðveldið,
sem hann hefur alltaf viljað að væri
fjölþjóða og einnig vegna þess að
Múslimar voru þar aldrei í hreinum í
meirihluta. Það eru þó til staðar ís-
lamskir straumar og er það til að
kveða þá niður sem Bandaríkjamenn
styðja stjórnina í Sarajevo og vilja
koma á króatísk-múslömsku sam-
bandsríki. Umburðarlyndið hefur þó
ekki enn undið endanlegan sigur.“ ■
meó
Húsbréf
Utdráttur
húsbréfa
Nú hefurfarið fram útdráttur húsbréfa í
eftirtöldum flokkum:
1. flokki 1989 -19. útdráttur
1. flokki 1990 -16. útdráttur
2. flokki 1990 -15. útdráttur
2. flokki 1991 -13. útdráttur
3. flokki 1992-8. útdráttur
2. flokki 1993-4. útdráttur
2. flokki 1994-1. útdráttur
Koma þessi bréf til innlausnar 15. ágúst 1995.
Öll númerin verða birt í næsta Lögbirtingablaði.
Auk þess eru númer úrfjórum fyrsttöldu
flokkunum hér að ofan birt í Tímanum
þriðjudaginn 13. júní. Upplýsingar um útdregin
húsbréf liggja frammi í Húsnæðisstofnun ríkisins,
á Húsnæðisskrifstofunni á Akureyri, í bönkum,
sparisjóðum og verðbréfafyrirtækjum.
c£b HÚSNÆÐISSTOFHUN RÍKISINS
HÚSBRÉFAOEIID • SUÐURLANDSBRAUT H • 108 REYKJAVlK • SÍMI 569 6900