Alþýðublaðið - 31.08.1995, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 31. ÁGÚST 1995
s k o ð a n
MMDUBIMD
20977. tölublað
Hverfisgötu 8 -10 Reykjavík Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjórar Hrafn Jökulsson
SigurðurTómas Björgvinsson
Fréttastjóri Stefán Hrafn Hagalín
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Umbrot Gagarín hf.
Prentun ísafoldarprentsmiðjan hf.
R'rtstjórn, auglysingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.550 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
Verkalýðshreyfingin
og landflóttinn
í Tímanum í fyrradag var rætt við Bjöm Grétar Sveinsson formann
Verkamannasambands, þarsem hann sagði af ferð sinni til Danmerkur
að ræða við brottflutta íslendinga. Niðurstöður Bjöms Grétars vom
þessar: Verkafólk í fiskvinnslu fær þrisvar sinnum hærri laun í Dan-
mörku en á íslandi, þar er fólki óhætt að festa kaup á húsnæði án þess
að sökkva í botnlaust skuldafen og velferðarkerfið danska er öflugra og
betur sniðið að þörfum fólks á öllum sviðum. Formaður Verkasam-
bandsins kann ekki skýringar á þessum mikla mun á lífskjörum á ann-
arsvegar íslandi og hinsvegar einu þeirra landa sem við bemm okkur
oftast saman við. Hinsvegar kveðst hann hafa fullan hug á því, að beita
sér af alefli ,4 næstu kjarasamningum“.
Oddur Ólafsson gerir þessa frétt að umtalsefni í Tímanum í gær;
sömuleiðis gamalkunnan tyllidagasöng fyrirfólks um að hvergi sé meiri
og almennari velferð en á íslandi. Oddur segir: „Og rétt er það að hér
ríkir velferð. Það er velferð nómenklatúrunnar, velferð eigenda lands,
hlunninda og kvóta, velferð Qármagnseigenda og stóreignafólks, velferð
stórfyrirtækja, háembættismanna og forstjóra og allra þeirra ábyrgðar-
lausu sem fara með fjármuni annarra.“
Þetta era orð að sönnu. Vitanlega er hægt, með meðaltalsútreikningi,
að komast að þeirri niðurstöðu að íslendingar hafi það ágætt. Ásmundur
Stefánsson, þá forseti Alþýðusambands íslands, orðaði það svo, að
manni sem stendur með annan fótinn í ísköldu vatni en hinn í sjóðandi
heitu, líði að meðaltali vel. íslenska fiskverkunarfólkið sem unnvörpum
hefúr flutt til Danmerkur uppá síðkastið er ekki að flýja besta velferðar-
ríki heims. Það er að flýja húsnæðisbasl og vinnu, þarsem klukkustund-
in er metin á 3-400 krónur. í Alþýðublaðinu í dag er grein eftir Helga
Hjörvar þarsem hann fjallar um þetta mál og ástæður þess að íslending-
ar fást ekki til að vinna í fiski. Ög ástæðan er borðliggjandi: sultarlaun
og fátæklegar framtíðarvonir.
Það er vel kunn en lítt rædd staðreynd að launamunur eykst með
hveiju ári. ísland er ekki það stéttlausa þjóðfélag, sem margir vilja vera
láta. Þessvegna vekur enga furðu þótt fólk taki sig í auknum mæh upp
og flytji þangað sem betri skilyrði eru til að bæta lífskjör sín. Og það er
fúll ástæða til að taka undir með Oddi Ólafssyni, þegar hann segir að at-
gervisflóttinn verði ekki stöðvaður „með því að guma af velferð og
stéttleysi og iáta nómenklatúruna komast upp með að ljúga því enda-
laust að hvergi ríki eins mikill jöfnuður og á íslandi. Jöfnuðurinn er
nefnilega einsog í dýraríki Orwells; sumir eru svo miklu jafnari en aðr-
ir.“
Verkalýðshreyfingin, ef einhver töggur er eftir í henni, hlýtur að fara
að rumska. Of lengi hafa verkalýðsforingjamir látið forstjóra á tuttugu-
földu kaupi verkakonu segja sér, að íslensku samfélagi sé glötun búin ef
hróflað er við töxtum láglaunafólks.
Eina leiðin
Það þurfti eitt blóðbað enn í Sarajevo til þess að Sameinuðu þjóðimar
beittu flugvélum NATÓ gegn Serbum. Loftárásir NATÓ vom mjög
umfangsmiklar og virðast hafa skila verulegum árangri. Reyndar er það
svo, að Sameinuðu þjóðimar geta hvenær sem er rofið umsátur Serba
um Sarajevo og aðrar borgir í Bosmu-Herzegóvinu. Póhtískan vilja og
samstöðu hefur hinsvegar skort.
Hemaðarmáttur Bosníu-Serba hefur alltaf verið orðum aukinn og
„siðferðisþrek“ þeirra er nú mjög á þrotum, ekki síst eftir hrakfarir
Serba í Krajnahéraði í Króatíu. Þótt Bosmu-Serbar eigi stórskolalið og
skriðdreka langt umfram stjómarher Bosrnu getur NATÓ lamað serb-
nesku vígvélina með víðtækum loftárásum. Þá fyrst er hægt að semja
við Serba þegar losað hefur verið um kverkatak þeirra á Sarajevo og
öðrum bosmskum borgum. Þeir hafa í þijú ár haldið í gíslingu hundruð-
um þúsunda óbreyttra borgara. Á sama tíma hafa þeir skrifað undir
óteljandi samninga sem ekki era pappírsins virði, í þeirri vissu að óein-
ing og máttleysi leiðtoga heimsins gerði Serbum kleift að halda hemaði
sínum áffam. Með loftárásunum í gærmorgun er búið að kenna Serbum
lexíu. Þeirri lexíu þarf hinsvegar að fylgja eftir af ítrastu hörku. Aðeins
á þann hátt er hægt að binda enda á stríðið - það verður ekki gert með
því biðja Karadzic vinsamlega að hætta að slátra fólki. ■
Minnisblöð frá
Sarajevo
„Þegar þessu stríð lýkur - ef því lýkur nokk-
urntíma - munum við aldrei geta minnst á það
án þess að um okkur fari hrollur; hver draum-
ur verður martröð. Tímabil er glatað, æskan
eyðilögð. Og aldrei var sumarið svo fagurt."
- Dr. Predrag Finci, Sarajevo, sumarið 1992.
í gær var ég að grúska í ýmislegum
pappírum sem ég var búinn að stein-
gleyma, hafði einhvemtíma sett þá of-
an í kassa, lokað kassanum og síðan
farið að hugsa um eitthvað annað. En í
gær opnaði ég þennan kassa af rælni,
og sjá: Þarna var kveðskapur síra
Bjöms r Sauðlauksdal og sömuleiðis
Mikaels Mathiesens. (Sá síðamefndi
var forfaðir minn og bjó austur á
Mjóanesi sitthvoru megin við alda-
mótin 1800. Nei, ég er ekkert skyldur
þeim.) Fleira kom uppúr kafinu: bréf,
margvíslegar orðsendingar, ljósmynd-
ir. Minningar. Eg var orðinn þægilega
nostalgískur þegar ég rakst á stórt,
brúnt umslag. Á umslagið var skrifað:
Samtal við dr. Predrag Finci. Saraje-
vo, september 1992.
Ég fór á sínum tíma til Sarajevo í
því skyni að leita uppi dr. Predrag
Finci. Eg hafði lesið grein eftir hann í
The European þarsem hann skrifaði
um lífið og dauðann í Sarajevo. Þetta
var fjórum mánuðum eftir að umsátrið
hófst: grein hans var, fyrirgefið kli-
sjuna, einsog seiðmögnuð sálumessa -
mrnus sáluhjálp og heilaga von.
Það tók talsverðan tfma að finna dr.
Finci. Jú, sögðu kunningjar mínir á
sjónvarpsstöðinni í Sarajevo, við vit-
um hver hann er, en nú um stundir er
ekki hlaupið að þvi að hafa uppá fólki
hér í borg. Mér Iá svosem ekkert á, og
þar að auki höfðu einhveijir króatískir
fólar skotið niður ftalska birgðaflugvél
og þessvegna var ekkert flogið til
Sarajevo næsta mánuðinn. Serbar, fyr-
ir sitt leyti, voru ljón á vegi þeirra sem
æduðu f spássitúr útúr borginni.
Einn góðan veðurdag sagði Micho
mér að dr. Finci væri kominn í leitim-
ar.
Dr. Predrag Finci reyndist vera pró-
fessor í heimspeki við háskólann í
Sarajevo, aukþess leiðtogi gyðinga í
borginni. Þegar konungshjónin af
Spáni gerðu gyðinga brottræka fyrir
hálfu árþúsundi héldu sumir yfir þvera
Evrópu, og settu sig niður í Bosníu.
Það fylgir sögunni af spænsku gyðing-
unum að þeir tóku með sér lykla að
húsum sínum: sannfærðir um að einn
góðan veðurdag myndu þeir snúa aft-
ur.
Það átti ekki fyrir þeim að liggja, en
afkomendur þeirra urðu heimamenn í
Bosmu. í þann tíð var landið hluti af
Tyrkjaveldi: Vestur og Austur mættust
á Balkanskaga. Tyrkir, einsog flestir
múslimar fyrr og síðar, létu sig litlu
skipta hvaða guð menn ákölluðu; þeir
þröngvuðu Allah ekki uppá Bosníu-
menn fremur en aðra. Ferðalangur í
Sarajevo gat dáðst að tignarlegri
mosku og farið svo og gefið sig á vald
dulúðlegri rétttrúnaðarkirkju Serba,
nema hann labbaði í næstu götu að
skoða katólska kirkju þarsem voru
Króatar að biðja til Maríu guðsmóður.
Gyðingamir sem komu til borgarinnar
reistu bænahús án þess að nokkrar at-
hugasemdir væm gerðar: Sarajevo var
í árhundruð tákn umburðarlyndis í
Evrópu. Fram að heimsstyijöld númer
tvö bjuggu mörgþúsund gyðingar í
borginni og undu bærilega sfnum hag,
rétt einsog katólskir, rétttrúaðir og
múslimar. Gyðingamir í Sarajevo urðu
flestir helförinni að bráð, enda Bosnfa
þá innlimuð í fasfska Króatíu sem
meira og minna var stjómað frá Berl-
ín.
Haustið 1992 bjuggu tvöhundruð
gyðingar í Sarajevo. Hinn fomi og
ægifagri grafreitur þeirra var nú skil-
greindur sem fremsta víglína, og því
vettvangur sprengjuregns. Kannski
verður einhverntíma hægt að nota
hann sem bílastæði.
Predrag Finci: rúmlega fertugur,
sýndist mér, dökkur yfirlitum, fágaður
og alþýðlegur í senn. Glóð augna hans
var ekki kulnuð einsog hjá svo mörg-
um íbúum Sarajevo.
í The European hafði hann skrifað:
„Hér veit maður ekki hvaða dagur er,
irnður eldist um heilt dr d einum degi,
allt í kringum mann og innan í manni
er að drepa rnann; maður veit að
þennan tangó dansar maður við dauð-
ann.
Þegar þessu stríð lýkur - efþví lýk-
ur nokkurntima - munum við aldrei
gela minnst d það úin þess að um okk-
ur fari hrollur; hver draumur verður
martröð. Tímabil er glatað, œskan
eyðilögð. Og aldrei var sumarið svo
fagurt.
Sumrinu var ekki lokið þennan
septemberdag. Þetta var laust uppúr
hádegi: Serbamir í hlíðunum umhverf-
is borgina nývaknaðir, væntanlega
búnir að fá sér fyrsta slivovitz- sjús-
sinn. Bráðum myndi byija að rigna.
Þremur árum síðar skoða ég minnis-
blöð frá samtali okkar.
,J>ótt þessu strfði lyki f dag,“ sagði
Finci blátt áffarn, „þá mun siðmenn-
ingin aldrei, aldrei eiga afturkvæmt til
Sarajevo. Of mikið hefúr gerst. Það er
búið að drepa sjálfan anda Sarajevo.
Við munum aldrei geta lifað eðhlegu
h'fi í þessari borg, við getum ekki tekið
upp þráðinn þarsem ffá var horfið."
Mig langaði ekki til að trúa þessum
orðum. Maldaði í móinn: En auðvitað
lýkur stríðinu innan skamms, og þá
verða menn að hefja daglegt líf af ein-
hveiju tagi. Gróa ekki öll sár um síðir?
,J9ei,“ sagði dr. Finci, „ekki öll sár
gróa um síðir. Þú verður að skilja hvað
Sarajevo stóð fyrir. Lífið í Sarajevo
var öðmvísi en annarsstaðar. Umburð-
arlyndi, léttleiki, lífsgleði - þetta var
Sarajevo. Héðan í frá getur borgin
aldrei orðið annað en grafreitur alls
þessa, viðurstyggilegt minnismerki
um hatur og svik.“
Dr. Finci sagði mér að næstæðsti
maður Bosníu-Serba hefði verið pró-
fessor í enskum bókmenntum við há-
skólann. Sérfræðingur í Shakespeare.
,Bg mun aldrei skilja - og ég vil ekki
skilja það - hvað gerðist í huga hans,
þegar hann tók þá ákvörðun að varpa
sprengjum á borgina þarsem hann var
alinn upp, þarsem hann hafði búið allt
sitt h'f - þarsem var allt hans líf.“
Shakespeare hefði hinsvegar áreið-
anlega verið áhugasamur um persónu-
leika háskólaprófessorsins sem dag
nokkum setti sér það takmark að afmá
fæðingarborg sína af landakortinu og
drepa vini síha. ■
Atburðir dagsins
1867 Franski skáldsnillingurinn
Charles Baudelaire, 46 ára, deyr
í fangi móöur sinnar í París.
1900 Byrjað að selja Kóka-kóla
á Bretlandi. 1919 Fyrsta al-
menna listsýningin hér á landi
opnuð í barnaskólanum í
Reykjavík. Sýnd voru 90 verk
eftir 15 listamenn. 1919 Jóhann
Siguijónsson skáld lést í Dan-
mörku, 39 ára gamall. 1972
Sundkappinn Mark Spitz vinnur
fimmtu gullverðlaun sín á
Ólympíuleikunum í Munchen.
1980 Silfursjóður finnst við
Miðhús á Fljótsdalshéraði.
Afmælisbörn dagsins
Caligula 12, geðsjúkur róm-
verskur keisari. James Cobum
1928, bandarískur leikari. Van
Morrison 1945, írskursöngvari.
Annálsbrot dagsins
Var drekkt í Húnavatnsþingi
Guðrúnu Bjarnadóttur fyrir
barnslaun og morð. Var upp-
gralinn á Holti undir Eyjafjöll-
um álta vetra gamall piltur. er í
ófeiti dáið hafði.
Sjávarborgarannáll.
Lokaorð dagsins
Eg býst við að þú hafir rétt fyrir
þér, Wyatt: Eg sé ekki nokkum
skapaðan hlul.
Hinstu orö lögmannsins Morgans
Earps (d. 1882). Á dánarbeöinum féllst
hann loks á sjónarmiö bróöur síns um
hvaö tæki viö eftir dauöann.
Orð dagsins
Bak við mig híður dauðinn,
berlumn íhendi styrkri
hyldjúpan nœturhimin
heiltanfullan afmyrkri.
Jóhann Sigurjónsson.
Hann dó þennan dag fyrir 86 árum.
ú s t
Málsháttur dagsins
Oft á Gyðingur gott bam.
Skák dagsins
Nú er eitt ár liðið sfðan Jóhann
Hjartarson og Jón Garðar
Viðarsson settu met: þeir
tefidu lengstu skák sem íslensk
skáksaga kann að greina frá.
Þetta var á Skákþingi ísiands
og þeir félagar tefldu 183 leiki
- áðuren þeir sömdu um jafnt-
efli! En við ætlum ekki að
skoða þá langloku heldur vilj-
um við fá úr því skorið hvemig
tékkneski stórmeistarinn Vlas-
timil Hort stýrði svörtu mönn-
unum í annálaðri skák við
Svisslendinginn Wemer Hug
á Ólympíumótinu í Skopje
(sem nú er höfuðborg Make-
dóníu) árið 1972. Hort þykir
yfirleitt fremur svifaseinn og
traustur en nú skýtur hann flug-
eldum. í gríð og erg.
Svartur leikur og vinnur.
1.... Bxh4!! 2. gxh4 Hf3! 3. Re3
Hg3+! 4. Khl Hf2 Og Hug gafst
upp: hann var einu sinni björt
von, enda varð hann heimsmeist-
ari tvítugra og yngri um þetta
Ieyti, en hefur aldrei verið annað
og meira en fallbyssufóður sterk-
ustu meistaranna.