Alþýðublaðið - 31.08.1995, Blaðsíða 5

FIMMTUDAGUR 31. ÁGÚST 1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ó r n m á I
og í framkvæmd undir Viðreisn, af
hálfu Alþýðuflokksins, Þetta olli mikl-
um ágreiningi vegna þess að mér er
ekki kunnugt um það, að Sósíalista-
flokkurinn og Alþýðubandalagið hafi
gert þá spurningu upp. Yfirleitt eru
þeir þama með erfðagóss um eigna-
hald rfkisins, forræði ríkisins, og það
er hver málaflokkurinn á fætur öðmm
sem sker í milli.“
Nýtt að heyra
„Éitt af því sem ég tel jákvætt við
bók Svavars, er að hann viðurkennir
vanda okkar sem skuldugrar þjóðar og
segir: Við þurfum að komast að ein-
hverri niðurstöðu um það, hvað opin-
beri geirinn má vera stór hluti af þjóð-
arffamleiðslunni, en Svavar nefnir að
vísu ekki hlutfallið. Eg myndi svara
þessu svona: Svíar og sumar Norður-
landaþjóðir fóm langt yfir strikið, við
emm að nálgast hin eðlilegu mörk. -
En þetta er nýtt að heyra af vörum for-
ystumanna Alþýðubandalagsins."
Prófsteinn á samstöðu
„Það er auðvitað mjög sérstakt að
þessir tveir flokkar, þrátt fyrir allan
sögulegan ágreining, skuli ekki hafa
náð samstöðu um auðlindastefhu, sam-
eign þjóðarinnar á landi og náttúmauð-
lindum, utan eignaréttar bújarða,“
sagði Jón Baldvin. Hann sagði að mál-
ið snerist ekki bara um sameign þjóð-
arinnar á sjávarauðlindinni, heldur „-
kröfu um afnotagjald til þjóðarinnar
fyrir úthlutun af afnotarétt á auðlind-
inni. Þetta er reyndar svo stórt mál í Is-
landi samtímans, að það er það ótrú-
legt að fulltrúar almannahagsmunu,
einsog þessir tveir flokkar, skuli ekki
hafa náð samstöðu. Ég h't á þetta mál
sem prófstein, hvort stjómarandstöðu-
flokkarnir ná saman í þessu stóra
máli.“
Jón Baldvin sagði að mikil togstreita
hefði verið milli fríverslunarsjónar-
miða, sem jafhaðarmenn hefðu haldið
fram, og vemdarsjónarmiða sem Al-
þýðubandalagið hefði oft einkennst af.
„Það er út fra hagsmunum útflutnings
þjóðarinnar, sem við höfum sagt: Við
eigum að fylgja fram frfverslunar-
pólitik, það er okkar hagur. Þessvegna
studdum við EFTA, þessvegna studd-
um við EES. Alþýðubandalagið var á
móti báðum."
Hefðum ekki myndað stjórn
með Davíð ef -
„Ég spyr ykkur, sem emð alþýðu-
bandalagsmenn hér á fundinum,"
sagði Jón Baldvin, „haldið þið að við
hefðum myndað ríkisstjóm með Davíð
Oddssyni árið 1991 ef Alþýðubanda-
lagið hefði verið búið að hugsa til enda
afstöðu sína til þessara mála [EES]?
Ég býð ekki í stöðu íslensks þjóðarbús
núna ef okkur hefði ekki tekist að ná
EES-samningnum fram. En ríkisstjóm
hefðum við aldrei myndað með Davíð
Oddssyni, ef við hefðum þóst geta haft
það tryggt í samvinnu við flokkana,
Alþýðubandalag, Framsóknarflokki og
Kvennalista, að það mál (ásamt álmál-
inu) hefði hlotið tryggan framgang í
áframhaldandi stjómarsamstarfi."
Byrjun á samtali
.JDraumurinn um meiri áhrif jafhað-
armannahreyfingarinnar á íslandi,
draumurinn um stóran jafhaðarmanna-
flokk - sem ég leyfi mér að slá föstu
að við deilum - hann mun ekki rætast
nema við ræðum til enda þau stóm
viðfangsefni sem við þurfum að af-
greiða og útkljá, og sem við berum
ábyrgð á gagnvart okkar þjóð. Ef við
erum ósammála í gmndvallaratriðum
munum við ekki ná saman. Ef þessi
fundur er byijun að samtali um mál-
efni, og gæti leitt til þess að ágrein-
ingsefhum yrði fækkað, þá hefur þessi
fundur auðvitað náð tilgangi sínum.“
Ný hreyfing
,JVIeðan við deilum um markmið og
leiðir sitja dauflyndir, sauðþráir firam-
sóknarmenn uppi í stjómarráði og að-
hafast ekkert í aðdraganda nýrrar ald-
ar. Hvemig getum við réttlætt það, að
sitja á fundum og þrasa?“ spurði Jón
Baldvin. Hann lagði mikla áherslu á að
stjómarandstöðuflokkamir fjórir ættu
að freista þess að ná saman í mikil-
vægustu málaflokkunum.
Þá sagði Jón Baldvin: „f Ráðhúsinu
í Reykjavík simr kona sem ég ber virð-
ingu fyrir, vegna þess að hún hefur
sýnt það í verki að hún er ábyrgur
stjórnmálamaður og raunsær stjórn-
málamaður. Hún vann það afrek að
vinna Reykjavík úr höndum íhalds-
ins.“ Hann kvaðst vel geta hugsað sér
Jón Baldvin Hannibalsson: „Ég sagði að ég væri alveg tiibúinn að eyða því sem ég á eftir í pólitík - ég er búinn
að eyða mannsævi í hana hvort sem er - í Ijósmóðurhlutverk við slíka hreyfingu." A-mynd: E.ÓI.
bæta lífskjör fólks, og hefur að auki
þann kost að stuðla að valddreifmgu
sem fremur stuðlar að lýðræði. Gallinn
á því á kerfi er hinsvegar ójöfri skipú,
og þau ójöfnu skipti leiðréttum við,
vegna þess að meginkjami hinnar sið-
ferðilegu skoðunar lýðræðisjafnaðar-
manna er jöfhun lífskjara - tækin em
skattakerfið, velferðarkerfið. Og nota
bene: það var ekki til að gera allt jafht,
heldur til þess að tryggja jöfhun tæki-
færa allra einstaklinga, hversu ólíkir
sem þeir væm. Við höfum aldrei geng-
ið þess duldir, að við getum aldrei
tryggt fullkominn jöfnuð og teljum
það reyndar, samkvæmt okkar
mannskilningi, ógjöming. Hinn klass-
íski vandi jafhaðarmanna, ef litið er á
hið noiræna módel eða velferðarríkið,
er einfaldlega þessi: Hvað á að ganga
langt, í nafni hagkvæmninnar, í því að
láta markaðinn ráða - eða hvað á að
leyfa sér að ganga langt í nafhi fhlut-
unar til þess að jafna kjörin í formi
skatta eða almannatrygginga, án þess
að það lami framleiðsluvélina eða
dragi úr hvatningu manna til verð-
mætasköpunar? Síðan segi ég nú ekki
meira um þessa mjög einfoldu lýsingu
en þetta: Tæki lýðræðisjafnaðarmanna
til þess á tímabili iðnvæðingar að
byggja upp velferðarkerfi var lýðræð-
islegt vald þjóðríkisins. Vegna þess að
menn sögðu sem svo: Með skírskotun
til almannahagsmuna, með atbeina
fjöldahreyfinga sem nær lýðræðisleg-
um meirihluta, er þetta okkar tæki,
tæki þjóðríkisins til þess tryggja hvort-
tveggja, hagkvæmni og jöfhuð.
Kommúnistar voru ekki sáttir við
þessa vegahandbók. Á íslandi, einsog
menn vita, fór það svo að lokum að ár-
ið 1930 var stofnaður sérstakur komm-
únistaflokkur: Hann var meðlimur í
Komintem, alþjóðasambandi komm-
únista, hann hafnaði með formlegum
hætti lýðræði sem aðferð og hann
gerði skilyrðislausan stuðning við Sov-
étríkin að prófsteini á hollustu manna
við málstaðinn. Þegar við spyrjum
okkur sjálf, hversvegna er það að jafii-
aðarmannaflokkur á íslandi hefur
aldrei náð sama styrk og annarsstaðar
á Norðurlöndum og víðast hvar í Evr-
ópu, þá eru auðvitað margvíslegar
sögulegar skýringar á því. Alþýðu-
flokkurinn, Álþýðusambandið eru
stofnuð á sama tíma og rússneska bylt-
ingin verður. Sósíademókrataflokkur-
inn er ekki orðinn myndugur að eigin
hugmyndafræði þegar það vandamál
rís, að taka afstöðu til byltingarinnar.
Það eru margar skýringar á því hvers
vegna kommúnistahreyfingin hér -
Kommúnistaflokkurinn, síðar Sósíal-
istaflokkurinn - er öflugri á fslandi en
víðast hvar í grannlöndum okkar. Ég
nefni þetta til skýringar vegna þess að
við erum svo oft spurð: Hvemig stend-
ur á því að jafnaðarmannahreyfingin
hér er jafh sundruð og veik, þar með
talin verkalýðshreyfmgin, efth hálfrar
aldar borgarastyrjöld milli þessara
afla? Þeim ber auðvitað fyrst og fremst
að svara því sem töldu sig ekki geta
starfað eftir þessari vegahandbók og
sáu sérstakt tilefni til að efla hér hreyf-
ingu kommúnista, síðar sósíahsta, sem
gerðu grundvallarágreining um þessi
atriði. Nú spyrja margir: Eru þessi
grundvallarágreiningsefni ekki raun-
verulega úr sögunni? Er ástæða til að
dvelja lengur við þessa sögu? Lítum
nú aðeins á það, vegna þess að hér er-
um við ekki að tala um sögu, við erum
að tala um þjóðfélagskenningar, lífs-
viðhorf, sem leiddu af sér ágreining á
mörgum sviðum og hafa einkennt
stjómmálaátökin á íslandi og reyndar
með tilvísun til annarra landa. Ég vil
nefna þrennt.
• Utanríkis- og alþjóðamál á lýð-
veldistímanum.
• Efnahagsmál út frá spumingunni
um markaðskerfi eða hlutverk ríkis-
valdsins, ríkisforsjá.
• Utanríkisviðskipti útflutnings-
þjóðarinnar íslands, - fríverslunar-
stefna eða vemdarstefna.
Við getum farið hratt yfir þessa
sögu. Það er á grundvelh þessara ólíku
lífsviðhorfa og ólíka skilnings á þjóð-
félaginu sem ágreiningur á milli sósíal-
demókrata á Islandi og kommúnista-
sósíalista varð jafn heiftúðlegur og
raun ber vimi um þessi mál. Við sósí-
aldemókratar litum á Atlantshafs-
bandalagið og aðild okkar að því sem
ákaflega jákvætt skref. Hversvegna?
Vegna þess að við litum svo á að það
væri nauðsynlegt, með vfsan til reynsl-
untuu af ahæðisríki nasista, að lýðræð-
isríkin kæmu sér upp sameiginlegu ör-
yggiskerfi. Vegna þess skilnings okkar
á Sovétríkjunum að þau væri alræðis-
ríki, hervætt, hættulegt heimsbyggð-
inni.
Kommúnistar/sósíalistar höfðu allt
annan skilning á NATÓ, þeir litu á
Atlantshafsbandalagið sem vígbúnað-
arkerfi gömlu nýlenduveldanna,
bandaríska auðvaldsins, sem Sovétríkj-
unum, sem væm jákvætt framfaraafl,
stæðu ógn af. Kommúnistar studdu
lágmarkskröfur sínar um hlutleysi,
þjóðemissinnuðum rökum. Þetta væri
sjálfstæðismál - þjóðfrelsisbarátta.
NATÓ, vamarsamningurinn og spum-
ingin um þjóðffelsi út frá hlutleysi eða
þátttöku í samstarfi með lýðræðisríkj-
um Evrópu og Vesturlanda - þetta
vom spumingar sem skiptu sköpum
um hvar með skipuðu sér í fylkingu.
Næsta mál, sem ævinlega hefur ver-
ið togstreitumál milli þessara tveggja
hreyfinga, varðar eftiahagsskipunina.
Við getum sagt að fyrh og um miðja
öldina em sósíaldemókrataflokkamir
yfirleitt allh búnir að fallast á yfirburði
markaðsskipulagsins. Á Islandi gerist
það ekki fyrr en í lok sjötta áratugarins
að gegna „ljósmóðurhlutverki" ásamt
Svavari, Ólafi Ragnari Grímssyni og
öðmm forystumönnum Alþýðubanda-
lagsins um það, „að næst þegar gengið
verður til alþingiskosninga á fslandi,
þá verðum við búin að vinna heima-
vinnuna okkar, í þeim skilningi að við
látum á það reyna hvort það getur orð-
ið málefnaleg samstaða um stórmál,
sem geti skipt sköpum um þróun ís-
lensks þjóðfélags; sem er hvorttveggja
í senn framsýn og róttæk, sem er í stór-
um dráttum á nótum klassískrar jafn-
aðarstefnu sem ég held að eigi víðtæka
skírskotun til þorra fólks. Það gæti ris-
ið héma öflugur jafhaðarmannaflokk-
ur. Ég sagði að ég væri alveg tilbúinn
að eyða því sem ég á eftir í pólitfk - ég
er búinn að eyða mannsævi í hana
hvort sem er - í ljósmóðurhlutverk við
slíka hréyfingu,“ sagði Jón Baldvin
Hannibalsson.
Stéttin
erfyrsta
skre&ö
inn...
Mikiðúrval
afhellum
og steinum.
Mjöggottverð.
STÉTT
HELLUSTEYPA
HYRJARHÖFÐI 8
112 REYKJAVÍK
SÍMI 577 1700-FAX 577 1701