Alþýðublaðið - 31.08.1995, Síða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐHD
FIMMTUDAGUR 31. ÁGÚST 1995
ó r n m á I
■ Mikill áhugi var á fundi Jóns Baldvins Hannibalssonar og Svavars Gestssonar fyrr í
vikunni. Alþýðublaðið var á fundinum og hér fara á eftir helstu atriðin ræðu Jóns Baldvins
„Menn eigi ekki að þurfa að finna upp hjólið þegar búið er að finna það
upp." Jón Baidvin i ræðustól og Svavar skemmtir sér hið besta. A-mynd: E.ÓI.
Á mánudagskvöld boðaði Alþýðu-
bandalagsfélag Reykjavíkur til fundar
með Jóni Baldvin Hannibalssyni for-
manni Alþýðuflokksins og Svavari
Gestssyni þingmanni Alþýðubanda-
lagsins á Kornhlöðuloftinu. Mikill
áhugi var á fundinum og komust færri
að en vildu. Til hans var boðað vegna
bókar Svavars, Sjónarrönd - Jafnað-
arstefnan, viðhorf, sem út kom fyrr í
sumar. Að loknum inngangsorðum
skipti Jón Baldvin ræðu sinn upp í
nokkra megin kafla. Fyrst ræddi hann
’ um megininntak þess sem hann kallar
sígilda jafnaðarstefnu á 20. öld. Síðan
gerði hann grein fyrir um hvað gagn-
rýni kommúnista á jafnaðarstefnuna
hefur snúist, það er að segja höfnun
kommúnista á lýðræði og skilyrðis-
lausan stuðning við Sovétríkin. Því
næst gerði Jón Baldvin grein fyrir því
ólíkt þjóðfélagsskoðun kommúnista og
jafhaðarmanna hefði leitt til ágreinings
um stórmál á lýðveldistímanum. Hann
nefndi þar til sögunnar þrennt, utanrík-
is- og alþjóðamál, deilur um markaðs-
kerfi eða ríkisforsjá og átök milli
vemdarstefnu og fríverslunar í utanrík-
isviðskiptum. Þessi stóru ágreinings-
mál hafa gengið aftur í stjómmálaátök-
um aldarinnar. Þessir tveir flokkar ná
ekki saman nema þeir nái saman um
þessa stóm málaflokka. Því næst íjall-
aði Jón Baldvin um bók Svavars.
Hann taldi að Svavar lýsti vandamál-
um mannkyns að mörgu leyti réttilega
en rataði ekki á réttar leiðir til lausnar.
Hann nefndi tvennt til. I fyrsta lagi
óskhyggju Svavars um þijá alheims-
sáttmála á vegum Sameinuðu þjóð-
anna sem ættu að tryggja náttúmvemd,
frið og efnahagslegan jöfnuð. Þetta
væri helber óskhyggja, nema því væri
fylgt eftir með framsali framkvæmda-
valds frá þjóðríkjum til nýrrar heims-
stjórnar. Hitt var tilraun Svavars til
þess að koma á „sósíalisma í einu
landi“, þarsem Svavar gerir ráð fyrir
35 milljarða aukinni skattlagningu,
einkum af fjármagnstekjum. Þetta væri
óraunsætt af mörgum ástæðum. í
fyrsta lagi vegna þess að slík skattlagn-
ing í opnu fjánnagnskerfi myndi leiða
til fjárflótta, draga úr fjárfestingu og
ýta undir atvinnuleysi og lakari lífs-
kjör. Hinsvegar vegna þess, að miðað
við neikvæðan hagvöxt og skuldabyrði
þjóðarinnar, þá væmm við komin að
endimörkum skattlagningar. Þetta
væm dæmi um að Svavar lýsd alþjóð-
legum vandamálum en fyndi aðeins
þjóðlegar lausnir, sem dygðu ekki til.
Því næst vék Jón Baldvin að vanda-
málum jafnaðarstefnunnar á 21. öld.
Hann færði rök fyrir því að sterk öfl,
sem stuðla að auknum ójöfnuði á
heimsvísu væm að verki og að þjóð-
ríkið væri á hröðu undanhaldi, og
lausnir innan ramma þess dygðu ekki
lengur. Sem dæmi um þetta nefndi
hann hinn alþjóðlega fjármagnsmark-
að og fjölþjóðafyrirtæki, sem hefðu
vaxið þjóðríkinu yfir höfuð. Ef þjóð-
ríkið skapaði þessum fyrirtækjum
ekki samkeppnisfær skilyrði, með
lágum sköttum, viðskiptafrelsi og
lágum velferðarkostnaði flyttu þau
sig annað. Þetta, ásamt tæknibylt-
ingunni, væri stærsta skýringin á at-
vinnuleysisvanda iðnrfkjanna. Auk
þess blasti við að ný stéttaskipting væri
að festa sig í sessi, annarsvegar væri
alþjóðlegur úrvalshópur þekkingar-
samfélagsins, sem nyti alþjóðlegra of-
urkjara, hinsvegar staðbundnir starfs-
menn iðnaðar og þjónustugreina, en
lífskjör þeirra fæm stöðugt versnandi.
Annarsvegar vegna offramboðs
ómenntaðs og ófaglærðs verkafólks og
hinsvegar vegna þess að vélmennið
leysir mannshöndina af hólmi við færi-
bandið. Helsta tekjujöfnunartæki jafn-
aðarmanna, ríkisvald þjóðríkisins,
dygði ekki til þess að leiðrétta þessi
markaðskjor og stuðla að jöfnuði.
Þessvegna væri Evrópusambandið
svar-við því. Fjölþjóðleg vandamál
kölluðu á fjölþjóðlegar lausnir, enda
megintilgangur Evrópusambandsins
inná við að jaftia kjör milli norðurs og
suðurs, og á næstunni milli austurs og
vesturs við stækkun bandalagsins til
Austur-Evrópu. Jón Baldvin tíundaði
margar þversagnir í málflutningi Svav-
ars Gestssonar, sem bentu til þess, að
hann hefði ekki hugsað til enda þau
vandamái sem hann væri að íjalla um.
Meginþversögnin væri þó sú, að hann
skildi alþjóðlegt eðli vandamálanna en
væri bundinn í báða skó af þjóðemis-
hyggju sinni og hafnaði ijölþjóðlegum
lausnum. Þannig virtist Svavar reyndar
ekki vera marxisti, varla kommúnisti
en heldur ekki jafnaðarmaður, hann
virtist vera draumóra- sósíalisti og
þjóðemissinni en kannski einna helst
andófsmaður sem byggði á óskhyggju.
I lokakaflanum fjallaði Jón Baldvin
um helstu veikleika íslensks þjóðfélags
í ljósi alþjóðlegrar þróunar og þeirrar
tæknibyltingar sem geisaði í löndunum
umhverfis okkur. ísland væri að drag-
ast aftur úr, núverandi ríkisstjóm væri
innsiglun á óbreyttu ástandi, þegar við
þyrftum á að halda róttækum umbót-
um til þess eins að standa í stað. Hann
taldi upp tíu verkefni og spurði: Geta
nútímalegir jafnaðarmenn á íslandi
sameinast um að hrinda þessum stóm
umbótamálum í framkvæmd? Það yrði
að lokum prófsteinn á vilja manna í
verki.
Hér á eftir fara nokkrir kaflar úr
ræðu Jóns Baldvins.
Takk fyrir síðast
„Ég vil byija á því að þakka fundar-
boðendum fyrir þetta kurteislega boð
að mæta hingað og ræða sameiginiegt
áhugamál: jafhaðarstefnuna hér og nú
og í ffamtíðinni.
Ég kemst ekki hjá því að hugsa til
þess, að ef mig ekki misminnir þeim
mun herfilegar, þá er þetta sennilega í
fýrsta sinn sem ég mæti á fundi hjá Al-
þýðubandalaginu í Reykjavík síðan á
fundi sem kenndur var við Tónabíó,
árið 1967 - og ekki seinna vænna að
maður segi takk fyrir síðast," sagði Jón
Baldvin við upphaf ræðu sinnar, en á
fundinum mátti meðal annars sjá
nokkra sem höfðu tekið þátt í hinum
örlagaríka og sögufræga fundi fyrir
tæpum þremur áratugum. Síðan sagði
Jón Baldvin:
„Ég ætla ekki að flytja ritdóm um
bókina hans Svavars, heldur taka þessu
góða boði, að ræða jafnaðarstefnuna
hér og nú og í framtíðinni, en með
nokkurri tilvísun til bókarinnar. Fyrir
áhugamenn um efnið skal áréttað það
sem fundarstjóri sagði, að ég hef hrip-
að þrjár greinar í bókmenntatímarit
sem gefið er út, og heitir Alþýðublað-
ið, af þessu tilefni og nefni ,3ak við
sjónarrönd". Ég bendi á þær, máli
mínu til stuðnings.
Við Svavar hittumst stuttlega í
morgun í útvarpsþætti, og til þess að
spara fjölmiðlamönnum verkið var ég í
hlutverki spyrilsins. Fyrsta spuming
mín til Svavars var um nafngift bókar-
innar. Ég skil sjónarrönd og ég skil
jafnaðarstefnuna og ég skil viðhorf, en
ég spurði Svavar: Hversvegna kennir
þú þessa bók við jafnaðarstefnuna? Af
þeirri einfóldu ástæðu, að ég hef kom-
ist að þeirri niðurstöðu við vandlegan
lestur og íhugun, að bókin fjalli að vísu
ekki um jafnaðarstefnuna. Svavar
svaraði því til, að víst væri titillinn vel
til fundinn, vegna þess að hann væri
nú engu að síður jafnaðarsinni. Og ég
skildi það svo, að hann væri eitthvað
að tregðast við að segja , jafnaðarmað-
ur“. En auðvitað var ég of seinn að
hugsa þá til að svara: Já, já, það er nú
svo einsog það er, meira að segja
Stalín sjálfur hefði þóst vera jafhaðar-
sinni, enda jafnaði hann allt við jörðu
og gerði alla jafha í örbirgðinni, og það
á náttúrlega ekkert skylt við jafhaðar-
stefnu. Ég var auðvitað ekki svona
fljótur að svara í morgun."
Ér eftir nokkru að bíða?
„Til eru þeir, sem hefðu reynt að
setja sig í spor Svavars og sagt sem
svo: Jæja, góðir hálsar, nú er svo kom-
ið, að þetta sem hefur verið okkur jafn-
aðarmönnum, kommúnistum, sósíalist-
um að ágreiningsefhi á öldinni er fyrir
bí. Rauði Lenín fallinn, kommúnism-
inn búinn, Sovétríkin heyra sögunni til.
Er í raun og veru ekki hægt að h'ta svo
á, að þetta allt saman - frá rússnesku
byltingunni til endaloka Sovétríkjanna
- megi skoða sem einskonar risavax-
inn útúrdúr sögunnar? Gleymum
þessu, látum hina dauðu grafa hina
dauðu. Getum við ekki tekið upp þráð-
inn aflur, þarsem frá var horfið og snú-
ið okkur að því að sameina jafnaðar-
menn, þessa hreyfingu sem til var
stofnað í árdaga með Alþýðuflokki/Al-
þýðusambandi. Er það ekki svo, þegar
þetta allt er frá, að það éru stór og
viðamikil mál sem sameina okkur sem
lýðræðissinnaða jafnaðarmenn - er eft-
ir nokkru að bíða?
Aðrir kunna að vera algerlega ósam-
mála þessu, og ég skil bókarhöfund
þannig, að um sé að ræða bókarrýni
sem ekki eigi við, því þetta hafi ekki
vakað fyrir honum, hann hafi ekkert
ætlað að fjalla um sígilda jafnaðar-
stefnu, og hann gerir það ekki. Og það
er auðvitað allt í lagi með það, útaf fyr-
ir sig, ég ætla ekki að segja honum fýr-
ir um bókarefhi.
Svavar gaf sér til dæmis ekki tíma
til að fjalla um hinn sögulega ágrein-
ing, gera grein fýrir því um hvað hann
snerist: hver er hin sígilda jafnaðar-
stefna, hver var gagnrýni pólitískra
forvera Svavars sem tilheyrðu hinum
arminum - kommúnistum, sósíalistum
- eða neitt þessháttar. Hann fjailar ekki
um reynsluna af starfi lýðræðisjafhað-
armanna, hið norræna módel eða vel-
ferðarríki Evrópukrata. Hann fjallar
sérstaklega alls ekkert um hinn raun-
verulega vanda jafnaðarmanna í
breyttum heimi; á þeirri öld sem ég tel
raunar þegar runna upp, 21. öldina,
sem ég tel, til hægðarauka, að hafi
mnnið upp 9. nóvember 1989 við fall
Berlínarmúrsins og lok seinni heims-
styijaldarinnar.
Þessvegna vil ég biðja ykkur um, að
umbera mér það, að ég þarf að fara ör-
fáum orðum um þessa sígildu, hefð-
bundnu jafhaðarstefnu, það er að segja
þessa „vegahandbók" sem Alþýðu-
flokkurinn er fulltrúi fyrir í íslenski
póhtík. Og ég geri það með því hugar-
fari að menn eigi ekki að þurfa að
finna upp hjólið þegar búið er að finna
það upp.“
Lýðræði versus bylting
„Við skulum fara hratt yfir sögu.
Við vitum það öll, sem hér emm inni,
að sósíalisminn - jafhaðarstefnan - er
afsprengi iðnaðarsamfélagsins. Jafhað-
armannaflokkamir urðu til á seinustu
áratugum liðinnar aldar. Útgangs-
punktur lýðræðisjafnaðarmanna, það
er að segja jafnaðarstefnunnar sem
sjálfstæðrar þjóðfélagsskoðunar er ein-
faldlega að menn höfnuðu bæði Marx
og síðar Lem'n. Marxisminn var ekki
þjóðfélagsvísindi, hann hafði ekki
fram að færa frambærilega, nothæfa
forsögn um þróun iðnaðarsamfélags-
ins. Hin dramatíska lýsing Marx gamla
á hinu óhjákvæmilega lögmáli, að
þjóðfélagið myndi umskautast f auð-
drottna og arðrænda, eignalausa ör-
eiga, var ekki að rætast, sagði Bern-
stein. Þvert á móti: Millistéttinni óx
fiskur um hrygg, hagur manna fór
heldur batnandi og þar kom að menn
sögðu sem svo: Bylting er ekki óhjá-
kvæmileg, það má nota lýðræði og
þingræði, og þessir flokkar og þessi
verkalýðshreyfing vom stofhuð til að
beita þessum tækjum til þess að breyta
óbeisluðum kapítalisma í það sem
seinna varð velferðarríki.
Útgangspunkturinn var þessvegna:
Lýðræði og þingræði versus bylting.
Seinna, þegar rússneska byltingin kom
til sögunnar, höfnuðu jafnaðarmenn
lfka hugsun og aðferðafræði Leníns;
þeir höfhuðu byltingunni, þeir höfnuðu
alræði öreiganna, þeir höfhuðu flokks-
kenningu hans - það er að segja hinum
hervædda flokki þarsem valdið var firá
toppnum og niður úr.“
Eitt atkvæði árið 1931
Þá emm við þangað komin, að ég
get sagt að sígild, hefðbundin jafnaðar-
stefna fór að taka á sig mynd út frá
tveimur megin viðfangsefnum þegar
líða tók á öldina. Ég get reyndar tíma-
sett það. Árið 1931, að hausti til, sam-
þykkti sænski krataflokkurinn, með
eins atkvæðismeirihluta á flokksþingi,
að fara ekki þjóðnýtingarleiðina, að
kjami málsins væri ekki að lögfesta
eignarhald ríkisins á framleiðslutækj-
unum, heldur hitt, að viðurkenna hlut-
verk markaðarins en nota lýðræðislega
fengið vald þjóðríkisins til þess að
leiðrétta ójafna eigna- og tekjuskipt-
ingu í gegnum tæki velferðarríkisins;
skattakerfið, almannatryggingar og svo
framvegis. Með öðmm orðum: Menn
svömðu spumingunni um verðmæta-
sköpunina á þennan veg: Samkeppni á
markaði er kerfi sem skilar vömnum,
sem er hagkvæmt, sem er líklegt til að
Mikill áhugi var á fundi Jóns Baldvins og Svavars og komust færri að en
vildu. A-mynd: E.ÓI.