Alþýðublaðið - 07.09.1995, Blaðsíða 5

FIMMTUDAGUR 7. SEPTEMBER 1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
m e n n i n c
BÆKSJR
UMSJÓN: GUDRÚN VILMUNDARDÓTTIR
■ Þriðja bindi íslenskrar
bókmenntasögu er
væntanlegt í nóvember
„Hin opin-
bera mynd
af bók
mennta-
sögunni
ruglast
aðeins"
- „sem betur fer," segir
Halldór Guðmundsson rit-
stjóri verksins.
„Þriðja bindi Bókmenntasögunnar
nær frá miðri 18. öld - og kannski
örlítið fyrr, óhjákvæmilega er svo-
lítil skörun við annað bindi - og
fram til 1918,“ sagði Halldór Guð-
mundsson ritstjóri þriðja bindis ís-
lenskrar bókmenntasögu í samtali
við Alþýðublaðið. Mál og menning
gefur Bókmenntasöguna út og von
er á þriðja bindinu í nóvember.
„Bindið er stórt og að því eru
margir höfundar. Matthías Viðar
Sæmundsson skrifar urn prósa, Páll
Valsson og Silja Aðalsteinsdóttir
skrifa um ljóðlistina og Gísli Sig-
urðsson skrifar um þjóðsögur. Að
auki skrifar Arni Ibsen kafla um ís-
lenska leikritun, og Viðar Finnsson
skrifar forvitnilegan kafla um ís-
lenskt bókmenntalíf í Vesturheimi.
Við gleymum því stundum að
Winnipeg skipti ekki minna máli en
Reykjavík hvað varðar útgáfustarf-
semi seint á 19röld.
Af liverju er tímabilinu skipt
svona; mið 18. öld til 1918?
„Síðasta bindi lauk á átjándu öld,
og þetta bindi hefst með Upplýsing-
unni. Þegar gengið er á Heklu 1750
og menn horfa af þeim tindi til
margra átta og sjá að þar er ekki
víti, þá hefst nýtt tímabil £ íslenskri
hugmyndasögu. Bókmenntasagan
og hugmyndasagan eru auðvitað
samanfléttaðar, ég tala nú ekki um á
átakatímum sem þessum. Tímabil-
inu lýkur svo með fullveldinu, það
er skipting sem er oft notuð. En
tímabilin skorast auðvitað þó viss
lógík sé í tímabilaskiptingunni í
þriðja bindi. Það var erfiðara að
fylgja strangri tímabilaskiptingu á
milli fyrsta og annars bindis Bók-
menntasögunnar, en þar verður
skiptingin um 1300. íslendingasög-
Markmiðið er að glæða áhuga fólks á bókmennturrpo
- segir Sigþrúdur Gunnarsdóttir, framkvæmdastjóri Bókmenntahátíðar 1995.
■ Bókmenntahátíð 1995
- segir Bragi Ólafsson í
samtali við Alþýðublaðið.
„Bókin er ekki alveg ífágengin, en
ég hef þó aðeins lesið upp úr henni.
Yfirleitt prófa ég ljóðin fljótt eftir að
ég skrifa þau og les þau upp, en svo
eiga þau kannski eftir að breytast."
Þúprófar Ijóðin á hlustendum?
„Já - án þess að ég fái einhver
ákveðin svör... það er oft gott að lesa
þau upp til þess að finna hvemig þau
virka. Núna er ég kominn með óþarf-
lega mikið af ljóðum, svo ég er helst
að skera niður. Ég þarf að skila hand-
ritinu seint í þessum mánuði.“
Þú hefur gefið út þrjár Ijóðabækur.
Ætlarðu að halda þe'r alveg við Ijóða-
gerðina?
„Ég hef reyndar verið að skrifa leik-
rit og sögu... Ég hætti samt aldrei að
skrifa ljóð, því mér þykir vænst um
það. Ég er á þeirri hræðilegu skoðun
að ljóðin komi einhvers staðar að og
að ég sjái bara um að fanga þau. A
meðan þau halda áfram að koma
skrifa ég ljóð. Það er ekkert mystískt
við það hvemig þau koma - en stund-
um skil ég ekki hvers vegna þau
koma, svo þau hljóta að koma ein-
hvers staðar að. Annað hvort djúpt
innan úr hausnum, eða utan að.“
Hvenœr koma þau helst?
„Yfirleitt koma þau þegar ég sest
niður til þess að skrifa. Þá kemur eitt-
hvað sem ég vinn svo úr seinna. Ég
skrifa ekki ósjálfrátt - en svolítið
svona fríhendis, af fmgmm fram. Ég
skrifa þá eitthvað niður og sumt af því
lifir áfram. Annars kemur þetta yfir
mig öllum stundum; setningar sem
síðan teygja úr sér.“
Finnurðu svo hvenær setningamar
eru orðnar aðfidlgerðu Ijóði?
„Ég finn yfirleitt hvenær ljóðið er
tilbúið, þegar ég sé það á blaðinu sé
ég að svona á það að vera. En það
kemur fyrir að maður setur í bók ljóð
sem maður er ekki alveg fullkomlega
ömggur með. Annað hvort virkar það
þá þegar það er komið í bókina - eða
að það virkar aldrei. Þetta er eins og
happdrætti. Sumum ljóðum er hins
vegar ekki hægt að breyta; þau koma
kannski alsköpuð og það þýðir ekkert
að eiga við þau.“
Ferðu yfir gömlu Ijóðabœkumar og
leiðréttir þœr?
„Nei, ég hef aldrei fundið hjá mér
þörf fyrir að leiðrétta gömul ljóð. Mér
dettur í hug saga sem ég heyrði af
dönsku miðaldra skáldi: Hann bað les-
endur sína um að benda sér á galla í
gömlum ljóðum og tók við ábending-
unum bréfleiðis. Svo lagaði hann ljóð-
in eftir ábendingum lesendanna. Mér
finnst þetta svoh'tið undarleg aðferð,
þetta er fullmikil málamiðlun...“ ■
Bókaútgáfan Bjartur ætlar að gefa
út tvær Ijóðabækur í lok október.
Óskar Árni Óskarsson hefur þýtt
hækuljóð eftir 18. aldar skáldið
Basso. Þá er von á bók eftir Sigfús
Bjartmarsson og má þarfinna
bæði Ijóð og sögur...
Fjölvaútgáfan hefur gefið út Ijóða-
bókina Samfella eftir Steinþór
Jóhannsson. Þetta er fimmta Ijóða-
bók skáldsins og er hún að mestu
samin á Spáni þar sem skáldið
dvaldist haustið 1993. í bókinni eru
36 Ijóð sem eru að mestu leyti tengd
Spánardvöl og samvistum við konu
undir suðrænni sól...
urnar lentu til dæmis í öðru bindi.
Upphaflega átti Bókmenntasagan
ekki að verða svona stórt verk. En
það er sáralítið til af vönduðum
yfirlitsritum um bókmenntasögu,
flest taka skemmri tímabil fyrir og
eru auk þess gömul. Það eru til stutt
yfirlitsrit fyrir framhaldsskóla - en
þetta er miklu metnaðarmeira en
svo.“
Hver eru efnistökin í þriðja
bindinu?
„Við reynum að halda miklu efni
til haga. Það er kannski ofmælt að
kalla þetta frumrannsóknir, en um
sumt hefur mjög lítið verið skrifað
fyrir almenning. Til dæmis um alla
bókmenntasköpun Upplýsingar-
manna. Þar eru teknir fyrir höfundar
sem frekar lítið hefur verið fjallað
um. Menn sem skrifuðu margar
skáldsögur, Jón Hjaltalín hét einn
- og við getum sagt að hin opinbera
mynd af bókmenntasögunni ruglist
aðeins. Sem betur fer. Piltur og
stúlka er kannski ein fyrsta útgefna
skáldsagan, í nútímamerkingu, en
það kemur í ljós að miklar frásagna-
bókmenntir höfðu verið skrifaðar
áður og höfðu gengið manna á milli
í uppskriftum og handritum. íslend-
ingar héldu þeim hætti mjög lengi -
prentverk kemst ekki úr höndum
kirkjunnar fyrr en með Hrappseyjar-
prentsmiðju 1773. í Bókmenntasög-
unni er reynt að taka mið af þessu
og grafa upp ýmsa svona hluti -
sumt skiptir máli, annað er kannski
meira fyrir forvitni sakir; eins og
það er vitað um 120 hagyrðinga í
Vesturheimi seint á 19. öld. Af
þessum sökum hefur verkið auðvit-
að vaxið; þriðja bindið er um það
bil 800 síður.
Fjórða bindið verður svo um bók-
menntir 20. aldar, og kemur það út á
næsta ári - eða þarnæsta.“B
Halldór Guðmundsson: Þegar
gengið er á Heklu 1750 og menn
horfa af þeim tindi til margra átta
og sjá að þar er ekki víti, þá hefst
nýtt tímabil í íslenskri hugmynda-
sögu. A-mynd: E.ÓI.
■ Þri^ja Ijóðabók Braga Ólafssonar
„Eg erá þeirri
hræðilegu skoðun
að Ijóðin komi ein-
hvers staðar að"
Forlagið hefur gefið úttvær Ijóða-
bækur á árinu: bækur séra Rögn-
valdar Finnbogasonar og Diddu. í
haust er væntanleg ný Ijóðabók eftir
Sigurð Pálsson og safn Ijóðaþýð-
inga Sigurðar A. Magnússonar...
Þorgrímur Þráinsson ætlar að
senda frá sér nýja unglingabók,
sem Fróði gefur út. Þetta verður ní-
unda bók Þorgrims, sem geystist inn
á markaðinn árið 1989 með bókina
Med fiðring í tánum og sló öll sölu-
met...
Bókaútgáfan Bjartur ætlar í haust
að gefa út bók Jórunnar Sig-
urðardóttur um
Kristbjörgu
Kjeld leikkonu.
Hörpuútgáfan á
Akranesi mun
son, Arafat,
Einstein og
sjálfsævisögu Nelson Mandela...
gefa út Ævisögu
og endurminn-
ingar Ragnars í
Skaftafelli, sem
Helga Einars-
dóttir hefur
skráð og Fjölva-
útgáfan ætlar að
senda frá sér
þýðingar á ævi-
sögum merkra
manna, eins og
Michael Jack-
„Það er venja að bókmenntahátíð-
in hafi einhvers konar þema. Þema
fyrstu hátíðarinnar var ljóð, í fyrra
voru það barnabækur," sagði Sig-
þrúður Gunnarsdóttir fram-
kvæmdastjóri Bókmenntahátíðar
1995 í samtali við Alþýðublaðið.
Bókmenntahátíðin ber í ár einkunn-
arorðin „skáldskapur og sannfræði".
„Hluti rithöfundanna - ekki allir -
eru valdir út frá þemanu. Á þessari
hátíð eru margir rithöfundar sem
hafa skrifað eitthvað tengt vísindum
eða heimspeki. Nokkrir umræðu-
fundir verða tengdir þemanu; til
dæmis verður talað um það að nota
sögulegar staðreyndir í skáldsögu-
formi rætt um heimspeki og heims-
mynd nútímans. Að þessum umræð-
um standa rithöfundar sem hafa
skrifað vinsælar fræðibækur;
Josteen Garder sem skrifaði Ver-
öld Soffíu og Daninn Tor Nprretr-
anders. Sá hefur ekki verið þýddur
á íslensku en hann hefur skrifað
tvær bækur sem fjalla um vísinda-
sögu og urðu alveg fáránlega vin-
sælar í Danmörku.
Annar áhersluþáttur á hátíðinni er
bókaútgáfa og bókmenntakynning.
Síðasta dag hátfðarinnar verða tvær
umræður um þessi efni, annars veg-
ar um möguleika Norrænna bók-
mennta á heimsmarkaði og hins
vegar um afdrif bókmennta í bóka-
útgáfu samtíðar. Þessi áhersla er í
tengslum við þau áform að setja upp
hér á íslandi það sem kallað er bók-
menntakynningastofa; svona stofur
eru á öllum Norðurlöndum og víðar.
Þær gegna því hlutverki að flytja út
bókmenntir landsins, fá þær þýddar
og kynna þær á erlendum vett-
vangi."
Hvernig er dagskrd hdtfðarinnar?
„Á daginn eru umræður og fyrir-
lestrar og á kvöldin upplestrar.
Fyrsti upplesturinn verður í Nor-
ræna Húsinu á sunnudagskvöldið og
næstu fjögur kvöld verða þeir í
Þjóðleikhúskjallaranum. Þetta er
það sem hefur verið vinsælast á
undanfömum hátíðum. Sex höfund-
ar lesa upp úr verkum sínum hvert
kvöld og yfirleitt er lesin stutt £s-
lensk þýðing á eftir. íslenskir rithöf-
undar sem taka þátt £ upplestrunum
eru Steinunn Sigurðardóttir, Ein-
ar Már Guðmundsson, Friðrik
Erlingsson, Vigdís Grímsdóttir og
Sigþrúður Gunnarsdóttir: Á daginn
eru umræður og fyrirlestrar og á
kvöldin upplestrar. A-mynd E.ÓI.
Ólafur Jóhann Ólafsson. Enn fleiri
taka þátt £ umræðum."
Hvert er markmið hátíðarinnar?
„Markmiðið er að glæða áhuga
fólks á bókmenntum og kynna fs-
lenskum almenningi hvað er að ger-
ást £ heimsbókmenntunum. Hátfðin
þjónar auðvitað lfka þeim tilgangi
að styrkja tengsl á milli Norrænna
rithöfunda og kynna Norrænar bók-
menntir fyrir restinni af heiminum.
Á háti'ðinni verða 1T rithöfundar og
enn fleiri fulltrúar frá ýmsum horn-
um veraldar, sem fá að kynnast fs-
lenskum og Norrænum bókmennt-
um.“ Bókmenntahátfðin er styrkt af
Norræna menningarmálasjóðnum,
Reykjavfkurborg, menntamálaráðu-
neytinu, islenskum fyrirtækjum og
erlendum sendiráðum. ■