Alþýðublaðið - 19.09.1995, Qupperneq 5

ÞRIÐJUDAGUR 19. SEPTEMBER 1995
ALÞÝÐUBLAÐK)
5
ástin & dauðinn
■ Kolbrún Bergþórsdóttir var að lesa nýútkomna skáld-
sögu hollenska rithöfundarins Cees Nooteboom. Kolbrún féll í
stafi. Þegar hún var búin að jafna sig átti hún viðtal við Noote-
boom. Um skáldskapinn, ástina og dauðann - hvað annað!
til þess?
„Mér er sagt að ég skrifi flóknar
bækur en ég geri ekki mjög meðvitað-
ar áætlanir. Eg hef reyndar ákaflega
unun af atburðarás sem gengur í hring.
Önnur skáldsaga mín fjallaði um rit-
höfund sem ætlar að fyrirfara sér og
skilur handrit að skáldsögu sinni eftir
hjá öðrum rithöfundi og biður hann að
ljúka við það því hann geti það ekki
sjálfur. Sá tekur verkið og kemst að
því að það fjallar um rithöfund sem
fremur sjálfsmorð og skilur handrit
sitt eftir hjá öðmm rithöfundi. Verkið
fer því í hring.“
Mig langar að heyra svar þitt við
því afhverju aðalpersónan í bók þinni
gerir sér ekki grein fyrir því hver kon-
an í lífl hans varfyrr en hann mœtir
dauðanum.
„Það er ráðgáta. Söguhetja mín fell-
ur fyrir annarri konu sem virðist aug-
ljósari kostur. Hin konan virðist of
ósnertanleg. Hún er ung og hann er
kennari hennar. Líklega vill hann ekki
gera sér grein fyrir því að hún ber
sterkar tilfmningar til hans. En hann er
að vissu leyti heimskur. Hann afneitar
þeirri fallegu ást sem ung kona býður
Jón frá Pálmholti
Ljóð
Stjömur á flugi, leiítur frá ókunnum eldi
um afkima hugans á þessu skuggsæla kveldi
fjarri rótlausum ótta, regni og svita.
En ríkið er aldrei fijálst einsog mennimir vita.
Hrannir og björg og skuggar í skelhvítri fjöm,
skaflar sem rísa og hníga í bijóstinu öm
af þrá eftir ljósi og ffiði í farsælum heimi.
En fjandinn er alltaf laus þótt mennina dreymi.
Skuggar sem flökta um björg í brennandi huga
berast um svala kvöldsins líkt og fluga
rótlaus og ein í rökkri hins dýrlega friðar.
En réttlætið leggja valdsmenn alltaf til hliðar.
dyr
✓
„Astin er stórfengileg þegar hún
birtist. Hún er gjöf sem um tíma,
að minnsta kosti, virðist gera
lífið þolanlegt.“
honum.
Eg á eina mjög sérstæða reynslu af
viðbrögðum lesanda við bókinni.
Franskur lesandi skrifaði mér bréf og
sagði að hann gæti ekki haldið áfram
að lesa bókina ef hann fengi ekki að
vita hvað hefði staðið í bréfinu sem
aðalpersónan var óbeint þvinguð til að
rífa. Ég skrifaði þessum lesanda mín-
um og sagði: „Ég veit jafn lítið um
innihaldið og þú. Bréfið var rifið.
Enginn leyfði mér að lesa það.“
Þeir sem geta ekki sætt sig við
skáldskap á þennan hátt eiga ekki að
lesa skálsögur."
Hvaða augum líturþú ástina?
„Ah. Hún er stórfengileg
þegar hún birtist. Hún er
gjöf sem um tíma, að
minnsta kosti, virðist gera
lífið þolanlegt. Og eins og
þú veist, þá birtist hún í
margskonar myndum. Sem
holdleg. Sem andleg. Sem
sjónhverfing."
Bókin þín fjallar ekki
hvað síst um dauðann. Trúir
þú á líf eftir dauðann ?
„Þetta er góð spurning.
Ég verð að svara henni neit-
andi. En ég mundi vilja trúa.
f verkinu nota ég tilvitnun
eftir Nabokov þar sem hann
talar um flutning írá einu til-
verustig til annars. Það kom
mér mjög á óvart þegar ég
komst að því áð Nabokov
var sannfærður um líf eftir
dauðann. Aðalpersóna mín
trúir ekki á framhaldslíf en
undir lok verksins er sagt að
efnið geti ekki horfið úr al-
heimiríum. Það verði hiuti af
umbreytingum.“
/ lokin. Hvað viltu segja
um nútímaskáldsöguna?
„Þegar að því efni kemur
þá er er sama þótt fólk hafi
skoðanir alls ólíkar mínum,
meðan ég þarf hvorki að
skrifa þær skáldsögur né
lesa þær. Ég er ekki sérlega
áhugasamur um raunsæis-
bókmenntir, en það er hið
besta mál ef aðrir hafa
áhuga á þeim. Ein bóka
minna íjallar um tvo rithöf-
unda sem ræða saman um
skáldskap og annar þeirra
skrifar skáldsögu til að til að
sanna að hann geti það. Síð-
an rífur hann handritið í
tætlur. Persónur skáldsög-
unnar halda samt áfram að
lifa, þær finna einungis íyrir
áköfum sársauka þegar rit-
höfundurinn rífur handritið.
Þú sérð af þessu um hvað ég
vil skrifa.
í upphafi var skáldsög-
unni ætlað að lýsa lífinu eins
og það er. Að mínu áliti eru
það nú kvikmyndir og sjónvarp sem
sjá nú um þá upplýsingu. Ég vil ganga
einu skrefi lengra og lýsa lífinu eins
og það er ekki - en er þó. í draumum
okkar lifum við í heimi sem er ekki
raunverulegur, en er það samt, því það
að dreyma er staðreynd. Það er þessi
sýn sem ég vil tjá.“ ■
Nú er mérekki
lengur vísað á
Einn eftirtektaverðasti
rithöfundur bókmenntahá-
tíðarinnar var hollenski rit-
höfundurinn Cees Noote-
boom. Hann hlaut Evr-
ópsku bókmenntaverðlaun-
in 1993 fyrir skáldsögu sína
Sagan sem hér fer á eftir.
Þessi undurgóða saga er nú
komin út í íslenskri þýðingu
hjá Vöku-Helgafelli. Hinn
einstaklega geðþekki No-
oteboom gaf sér tíma til að
spjalla við Alþýðublaðið.
Eg las að þú hefðir í
cesku verið rekin fjórum
sinnum úr skóla.
,3ara tvisvar."
Nú, ég las að það hefði
verið flórum sinnum.
„Sjáðu til, eftir tíu ár
verður sagt að ég hafi verið
rekinn átta sinnum. En það
var bara tvisvar."
Varstu erfiður?
„Vitaskuld. Hræðilega
erfiður, en nú orðið auðvelt
að eiga við mig. Nú er mér
ekki lengur vísað á dyr
heldur fæ ég stöðug heim-
boð.“
Segðu mér hvað þú gerð-
ir afþér.
„Ég var mjög ungur.
Þetta var í fortíð sem er mér
nú mjög fjarlæg. Það voru
stríðstímar og ég hafði
misst föður minn. Ég var
aðskilinn frá fjölskyldu
minni. Svo hef ég líklega
verið erfiður. Ég var sendur
í skóla sem reknir voru af
munkum. Nú tel ég það lán
að hafa gengið í þá skóla
því þar fékk ég klassíska
menntun og þú sérð að ég
notfæri mér þann lærdóm í
sögu minni og þá líklega
betur en nokkur þeirra nem-
enda sem ekki var vísað úr
skóla.“
Tókstu einhvern tíma
tneðvitaða ákvörðun um að
gerast rithöfundur?
„Ég var einu sinni spurð-
ur. Af hverju skrifarðu? Ég
svaraði: Af hverju fellur regnið til
jarðar? Fyrir mér er að það skrifa eðh-
legt ástand.
Þegar ég var um tvítugt og skrifaði
fyrstu skáldsögu mína sögðu allir við
mig að ég væri orðinn rithöfundur.
Bókin kom út og ég hlaut lof. Smám
saman gerði ég mér grein fyrir því
hvað það raunverulega merkti að vera
rithöfimdur. Það var þá sem ég varð
að gera upp við mig hvort ég vildi
vera í þessu starfi. Mér fannst það
vera mun erfiðara en ég hafði gert mér
í hugarlund. Út á við eru hátíðir,
ferðalög og fundir við áhugavert fólk.
Það er í góðu lagi. En svo er hin hlið-
in. Að sitja einn inni í herbergi dag
hvem og vinna að einu og sama verk-
inu. Ég vil ekki að þetta hljómi harm-
rænt, því mér finnst það ekki vera
þannig, og ég vildi ekki gera neitt
annað. En samt... Svo ég skrifaði aðra
skáldsögu um vandann við að skrifa.
Eftir það skrifaði ég ekki skáldsögu í
sautján ár, því mér fannst ég ekki hafa
nægilega mikið að segja í skáldsögu.
Svo ég ferðaðist um heiminn og skrif-
aði ferðabækur. - Segðu mér, hvað
ertu komin langt í bókinni minni?“
Ég er að lesa hana í annað skipti.
„Eg ætlaðist til þess.“
Mér datt það í hug. Endirinn á bók
þinni er einhver sá fallegasti sem ég
heflesið.
,3g vona að svo sé.“
Það er vegna þess endis sem ekki er
hœgt annað en að byrja aftur á bók-
inni. Gerðirðu þennan endi meðvitað
Samlíf T.S.
Eliot og
(fyrrí) eigin-
konu hans
Háskólabíó: Tom & Viv
Aðalhlutverk: Miranda Richard-
____son og Williem Dafoe_
★ ★ ★ ★
„Ég er slæm á taugum í kvöld. Já,
slæm. Vertu nú hjá mér. Talaðu við
mig. Því segirðu ekkert? Segðu eitt-
hvað. Hvað ertu að hugsa? Hugsa
hvað? Hvað? Ég veit aldrei, hvað þú
hugsar. Hugsaðu.“ Svo orti T.S Eliot í
Eyðilandinu (í þýðingu Sverris
Hólmarssonar. Hljómuðu slík orð
eiginkonu skáldsins í eyrum þess - „Á
fjólublámans stund, þegar bök og
augu hefjast frá skrifborðinu og mann-
vélin bíður eins og leigubíll tifar og
bíður...“?
Kvikmyndir |
T.S. Eliot, eitt stórskálda og eitt
dæmigerðasta skáld 20. aldar, var
fæddur 1888 í St. Louis í Bandaríkj-
unum, nam við Harvard-háskóla 1906
til 1910, bókmenntir, heimspeki og
sögu, hélt síðan til Evrópu; Frakk-
lands, Þýskaland og Bretlands, til rit-
starfa og frekara náms. Með styrk frá
Harvard-háskóla ákvað hann 1914 að
rita doktors-ritgerð við Oxford-há-
skóla um F.H. Bradley, enskan heim-
speking, og þangað hraðaði hann sér
frá Þýskalandi þegar fyrri heimstyij-
öldin braust út.
„Á þessu krossgötum ævi sinnar
kynntist Eliot enskri konu, Vivien Ha-
igh-Wood... Vivien var fjörmikil,
glaðlynd og hafði yndi af að dansa, en
á hinn bóginn var hún taugaspennt og
hafði átt við ýmsa sjúkdóma að stríða,
sem einkum lýstu sér í höfuðkvölum,
krampa og óreglulegum tíðablæðing-
um. Vafalítið hafa veikindi hennar
stafað af hormónatruflunum, en vand-
inn var að hún fékk aldrei rétta lækn-
ismeðferð. - Vivien og Tom voru
bæði 26 ára, þegar þau hittust. Þau
hrifust hvort af öðru og nokkrum vik-
um síðar giftu þau sig... Þetta skref,
sem Eliot steig svona skyndilega, átti
eftir að reynast honum örlagaríkt og
verða uppspretta mikillar og langvar-
andi óhamingju. Sambúð þeirra var
erfið nánast ffá upphafi, kynlífið gekk
hörmulega og veikindi Vivien ágerð-
ust og ollu Eliot miklum erfiðleikum
og útgjöldum... „Þau áttu sínar góðu
stundir og hún hvatti hann mjög til að
halda áffam að yrkja og var metnaðar-
full fyrir hans hönd á því sviði. Hún
hafði sjálf nokkra skáldskapargáfu,
birti ljóð og smásögur cg tók virkan
þátt í Ijóðagerð Eliots." Svo ritar
Sverrir Hólmarsson í eftirmála Eyði-
landsins. Margar dagbækur og bréf
Vivien hafa varðveist og eru heimild
um Uðlega tvo áratugi í lífi T.S Eliots.
Mynd þessi hefur hlotið lof gagn-
rýnenda, og verður undir það tekið.
Mun Miranda Richarsson hafa sökkt
sér ofan í tiltæk gögn um Vivien, sem
hún leikur af sannfæringarkrafti. Túlk-
un Williem Dafoe á T.S. EUot virðist
sönn.
Har.Jóh.