Alþýðublaðið - 01.11.1995, Blaðsíða 2

ALÞÝÐUBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. NÓVEMBER 1995
| s k o d a n DD
ÍIMDUMIDID
21011. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavik Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjóri Hrafn Jökulsson
Umbrot Gagarín hf.
Prentun ísafoldarprentsmiðjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
Lýðræðið á
Balkanskaga
Þingkosningar í Króatíu hafa beint sjónum manna að því, hversu
skammt á veg lýðræði er komið í þessu unga Evrópuríki. Sænskur eftir-
litsmaður með kosningunum sagði að framkvæmd þeirra minnti á það
sem verst gerðist í Suður-Ameríku. Reyndar mætti teygja þessa samlík-
ingu lengra: Franjo Tudjman forseta Króatíu svipar um margt til gam-
alla einræðisherra í þeim heimshluta. En niðurstöður kosninganna eru
talsvert áfall fyrir Tudjman. Hann hafði gert sér vonir um að flokkur
hans fengi tvo þriðju hluta atkvæða en síðustu tölur benda til þess að
hann verði að láta sér nægja 44%.
Stjómmál í Króatíu einkennist af upplausn, rétt einsog í mörgum ný-
frjálsum ríkjum Austur-Evrópu. Ekki færri en fimmtíu flokkar buðu
fram, en aðeins örfáir höfðu erindi sem erfiði. Næst Lýðræðisflokki Tu-
djmans kom bandalag fimm flokka, undir forystu Bændaflokksins, sem
hlaut 18% fylgi og sósíaldemókratar fengu um 12%. Tudjman mun því
áfram hafa tögl og hagldir í ríkisstjóm landsins, en verður að reiða sig á
stuðning utan eigin flokks.
Fylgi hins þjóðemissinnaða Tudjmans var langmest á stríðssvæðum
Króatíu. í höfuðborginni Zagreb, sem aðeins hefur orðið fyrir minni-
háttar árásum, njóta frjálslyndari stjómmálaöfl hinsvegar meira fylgis
en forsetinn. A fjórða hundrað þúsund Króata sem búa í öðmm löndum
höfðu kosningarétt og þeir kusu undantekningalítið flokk Tudjmans.
Það kemur ekki á óvart: Króatar erlendis hafa verið drifkraftur í stríðs-
rekstrinum og lagt til ómælt fjármagn. Einhverra hluta vegna verða
menn gjaman því meiri þjóðemisofstækismenn sem fjær dregur ættjörð-
inni.
Franjo Tudjman barðist á sínum tíma í sveitum Títós gegn Þjóðveij-
um og varð komungur hershöfðingi í Alþýðuher Júgóslavíu. Hann er
auk þess sagnfræðingur að mennt, og framlag hans á sviði fræðanna em
vægast sagt umdeild. Á sínum tíma hélt hann því fram að það væri upp-
spuni að króatískir fasistar hefðu á stríðsámnum efnt til útrýmingarher-
ferðar á hendur Serbum og Gyðingum. Staðreyndimar em hinsvegar
nöturlegar: Hvergi í Evrópu vom drýgðir jafn hroðalegir stríðsglæpir og
í fasistaríkinu Króatíu sem var undir vemdarvæng nasista. I Króatíu
hefúr hinsvegar aldrei farið fram opinbert uppgjör við fortíðina einsog í
Þýskalandi. Ekkert af lýðræðisríkjum Evrópu hefði kjörið sögufalsara á
borð við Tudjman til æðstu metorða.
Á sínum tíma var Franjo Tudjman fangelsaður af Tító fyrir að krefjast
sjálfstæðrar Króatíu. Honum veittist því létt að vinna stuðning þjóðar-
innar á ögurstundu fyrir ftmm ámm þegar Júgóslavía var að líða undir
lok. Tudjman er að upplagi ofstækismaður í þjóðemismálum, öndvert
við tækifærissinnann Milosevic Serbíuforseta sem á einni nóttu breyttist
úr kommúnista í þjóðemissinna. Þegar Tudjman lýsir ást sinni á lýðræð-
inu má hinsvegar greina spunahljóð tómleikans, auk þess sem stað-
reyndimar tala sínu máli: Fjölmiðlar í landinu lúta stjóm ríkisins, langt
umfram það sem gerist til dæmis í Serbíu. Þá er Króatía að mörgu leyti
lögregluríki þarsem leikreglur lýðræðisins em léttvægar fundnar.

Því harmrænni sem þjáningu persóna er ætlad að vera því hfægiiegri
verður hún. Því ákafari sem losti og gredda persóna er því afkáralegri
verða lýsingar höfundar. Afleiðingarnar eru þær að verkið minnir hvað
eftir annað á skopstælingu. Þess vegna skellir lesandinn upp úr, ein-
mitt þegar höfundi er hvað mest mál.
Klámhögg
Súsanna Svavarsdóttir:
Skuggar vögguvísunnar
Forlagið 1995
í þessari bók er að finna níu sam-
farasögur. Ohætt er að segja að allir
þeir drættir sem þar koma fyrir séu
bókmenntum landans lítt til framdrátt-
Bækur____________|
aKolbrún
Bergþórsdóttir
skrifar
ar. Þar er að.vísu brölt og ólmast,
stunið og másað meir en títt er í ís-
lenskum bókmenntum, eða nær sam-
fellt á hundrað sextíu og átta síðum.
En um leið hafa kynin líklega aldrei
hossast hvort á öðru í jafn miklum
mæli með jafn tilþrifalitlum árangri.
Persónur eru reyndar allar af vilja
gerðar. Kynin þurfa rétt að horfast í
augu og hvötin brýst fram. Konumar
hugsa samstundis um reist typpi og fá
vatn í munninn og löngun karlmanna
til geirvörtunarts, og annars narts, er
engu minni. Þessum löngunum er
samstundis svalað. Svo er sagan búin.
Þegar svo hefur gengið nokkrum
sinnum og þrúgandi leiðindin sem
fylgja einhæfum kynlífslýsingum eru
um það bil að draga allan mátt úr les-
anda þá tekur höfundur til sinna ráða.
Hann virðist um miðja bók hafa tekið
þá stefnu að setja flugeldasýningu í
verkið. Ráð hans er að leiða fram á
svið persónur sem haldnar eru masók-
isma eða sadisma, og veita þeim úr-
lausn mála sinna á síðum bókarinnar.
Um leið verður bókin, alls óvænt,
verulega fyndin. Nær öruggt er að það
hefur höfundur síst af öllu ætlað sér. í
þeim hluta er hann trúlega, að eigin
mati, að kanna innviði sálarlífsins og
þá hugar- og kynlífsóra sem þar bær-
ast og geta hæglega leitt einstaklinga á
vafasamar brautir.
Meginvandi höfundar er sá að hann
gerir sér enga grein fyrir eigin vang-
etu, en hún blasir þó við lesendum á
hverri síðu. Því harmrænni sem þján-
ingu persóna er ætlað að vera því
hlægilegri verður hún. Því ákafari sem
losti og gredda persóna er því afkára-
legri verða lýsingar höfundar. Afleið-
ingarnar eru þær að verkið minnir
hvað eftir annað á skopstælingu. Þess
vegna skellir lesandinn upp úr, einmitt
þegar höfundi er hvað mest mál.
Höfundur kann enga aðferð til að
gera persónur mannlegar. Þær eru
yfirborðskennd andlit. án eiginleika.
Og þegar lýsa á tilfinningum þeirra
finnur höfundur engin önnur ráð en að
gangast fjálgleikanum á vald. Lýsing-
ar verða ýktar, og því áhrifameira
hlutverk sem höfundur ætlar þeim,
þeim mun ákafar veður hann út í for-
arpoll tilgerðar. I þann poll fellur hann
kylliflatur, hvað eftir annað.
Þessi bók er höfundi sínum til lítils
sóma. Eins og kunnugt er hefur Sús-
anna Svavarsdóttir verið einn mest
áberandi leikhúsgagnrýnandi landsins,
en kýs nú, líkt og einstaka gagnrýn-
andi á undan henni, að bregða sér í
hlutverk rithöfundar. Hinn virti og
skeleggi leikhúsgagnrýnandi, Kenneth
Tynan, sagði eitt sinn að gagnrýnandi
væri maður sem þekkti veginn en
hefði aldrei lært að aka. Ég veit ekki
af hveijú íslenskir gagnrýnendur halda
ekki kyrru fyrir í hlutverki umferðar-
lögreglu og leitast við að beina um-
ferðinni inn á farsælar brautir, í stað
þess að senda frá sér skáldverk, sem
verða einungis til þess að þeir keyra
snarlega út af, velta bílnum og gjör-
eyðileggja hann. ■
nóvember
Allar götur síðan árið 1991 hefúr því verið haldið fram að þeir Tu-
djman og Slobodan Milosevic forseti Serbíu hafi gert leynisamning um
skiptingu Júgóslavíu. Þeir ætluðu sannarlega að skipta milli sín Bosm'u-
Herzegóvinu og afmá ríkið af landakortum. Þá vakti athygli að Mi-
losevic kom Serbum í Krajna-héraði ekki til hjálpar þegar her Tudjmans
lét til skarar skríða gegn þeim fyrr á árinu. Tudjman hét því í kosninga-
baráttunni að frelsa öll landsvæði sem enn eru hemumin af Serbum.
Einkum er um að ræða svæði í austurhluta landsins, við landamæri
Serbíu, þarsem heitir Austur-Slavónía. Þar em frjósöm landbúnaðarhér-
uð og olíulindir, og miklu varðar að þar er sú borg sem strax í stríðs-
byrjun varð tákn frelsisins í hugum Króata: Vukovar. Næsmm óhugs-
andi er. að Króatar nái Ausmr-Slavórnu jafn léttilega og Krajna-héraði,
og því er alls ekki útilokað að Serbar og Króatar berist enn á banaspjót.
Tudjman er nú farinn til Bandaríkjanna þarsem hann mun eiga við-
ræður við Milosevic og Izetbegovic forseta Bosníu. Forseti Króatíu er
því miður engu minni skálkur en kollega hans í Serbíu og því skyldu
menn vera sparir á bjartsýni um varanlegan frið á Balkanskaga. ■
Atburdir dagsins
1197 Jón Loftsson deyr, 73
ára. Hann var goðorðsmaður
í Odda á Rangárvöllum og
voldugastur höfðingja á Is-
landi um sína daga. 1755
Gífurlegur jarðskjálfti leggur
Lissabon í rúst. Aællað að 30
til 60 þúsund rnanns hafi far-
ist. 1954 Alsírskir þjóðernis-
sinnar hefja frelsisstríð gegn
Frökkum. 1972 Bandaríska
Ijóðskáldið Ezra Pound deyr
í Feneyjum, 87 ára.
Afmælisbörn dags-
ins
Benvenuto Ccllini 1500,
ítalskur myndhöggvari, gull-
smiður og morðingi. Spenc-
er Perceval 1762, breskur
forsætisráðherra sem var
myrtur í þinghúsinu. Steph-
en Crane 1871, bandarískur
rithöfundur. Hrafn Jökuls-
son 1965, blaðamaður.
Annálsbrot dagsins
Miklir skiptapar á Suður-
landi. Fólk deyr af hungri í
Vestmannaeyjum. Bærinn
brennur allur á Reynistaðar-
klaustri. Morðsmál í Húna-
vatnssýslu. Hólakirkju bygg-
ing byrjast.
Ketilsstaðaannáll 1758.
Orð dagsins
Mér er svo sem sama þó
sig hún veröld ygli.
Mínum bát á mínum sjó,
mína leið ég sigli.
Gunnlaugur P. Sigurbjörnsson.
Kona dagsins
Bakvið öll mikilmenni er ör-
magna kona.
Laföi Sam Fairbairn.
Málsháttur dagsins
Ég læt þar nótt sem nemur
og kvöld sem kemur.
Skák dagsins
1 tilefni af sigri skákáhuga-
mannsins Tudjmans í króa-
tísku þingkosningunum birt-
um við tafllok úr skák
tveggja landa hans. Stór-
meistarinn Cebalo hefur
hvítt og á leik gegn alþjóða-
meistaranum Bukal. Svartur
hótar að leika riddara sínum
frá d5 og betna þannig spjóti
hróksins á d8 að hvítu
drottningunni. Cebalo létt sér
fátt um finnasl.
Hvítur leikur og vinnur.
1. Rxg6! Da7 2. Rxe6 Hd7 3.
Hedl hxg6 4. Dxg6+ Kh8 5.
Rg5 Bukal gafst upp. Annars
er ekki víst að mikil ástæða sé
til að halda uppá sigur Tu-
djmans. en það er önnur saga.