Alþýðublaðið - 12.12.1995, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 1995
ó r n m á I
Þorsteinn Antonsson blandar sér í umræðuna
um sameiningu vinstri manna, fer víða
og kemst að afdráttarlausri niðurstöðu
Sameining, nei takk
En hvernig á að þola svo húmorslausa fullvissu um réttdæmi sitt í hverjju máli sem Þjóðvaka
manna til þessa. Það er ekki hægt. Þjóðvaki er tímaskekkja.
Grein Benedikts Gröndals,
fyrrverandi formanns Alþýðu-
flokksins, í Alþýðublaðinu 29.
nóv. síðastliðinn ber með sér
að þar fjalli rómantískur mann-
úðarsinni um reynslu sína af
jafnaðarmennsku á umliðnum
árum. Eftir greininni að dæma
er eining Alþýðuflokksmanna
nærfellt dulræns eðlis, af sama
toga og samlyndi þess fólks
sem stundar andlega rækt í hin-
um ýmsu sjálfsræktarhópum
hérlendis og víðar síðustu ár og
til hægari verka eru kallaðir
„nýaldamienn“, - oft af lítilli
sanngirni. í greininni fjallar
formaðurinn fyrrverandi meðal
annars um breyttar áherslur
ungra jafnaðarmanna á áttunda
áratugnum:
„Við byijuðum að byggja flokkinn
upp á nýjan leik og endurskipuleggja.
Ný stefnuskrá var samin er breytti
áherslum. Ungir menn og konur voru
kölluð til starfa og hafín var áróðurs-
sókn. Sérstök áhersla var lögð á að
vinna stuðningsmenn Hannibals
Valdimarssonar inn í raðir endumýj-
aðs Alþýðuflokks." Benedikt ritar í
framhaldi þessara orða um „grund-
vallarhugsun okkar þennan áratug: að
fara ekki aftur einir í stjóm með Sjálf-
stæðisflokknum.“
Hvers vegna ekki? Gröndal er þeg-
ar að þessum orðum kemur búinn að
lýsa yfir mikilleika einmitt slíks sam-
starfs, eftir greininni að dæma sér
hann viðreisnarárin milli sextíu og
sjötíu nærfellt í goðsögulegum ljóma
og trúir að aðrir geri það líka. En það
er víst lögmál að Alþýðuflokkurinn
minnkar við slíkt samstarf sem hann
nefnir og þá er ekki spurt um árangur.
Sú jafnaðarstefnaúiddaramennsk-
unnar sem grein þessi ber með sér á
vissulega alla virðingu skylda. En sú
riddaramennska á ekki meira skylt við
raunvem og nútíð en leitin að Graal-
bikamum sem svo ágætlega er lýst í
þriðju og bestu Indjana Jones mynd-
inni og ég vænti að margir hafi séð.
Líklega hefur þessi tegund jafnaðar-
mennsku týnt sér meðal fjarstæðna
mannlífsins sem reynst hafa djúprætt-
ari en jafnaðarmenn hafa hingað til
vilja kannast við, að minnsta kosti
hérlendir. Ég á við mótsagnir eins og
þá að ekki er hægt að gefa öðrum
mönnum sjálfdæmi um hvaða lífemi
sé við hæfi í lýðræðisþjóðfélagi en
þeim sem aðhyllast lýðræði.
Slík hylling lýðræðishugsjóna er
framkvæmanleg með tvennu móti,
annað hvort af umburðarlyndi skoð-
analeysingjans sem ekki kýs sér annað
frekar en njóta lífsins á líðandi stund
og ritstjómarstefna Tímarits Máls og
menningar undanfarin ár er gott dæmi
um. Sá sem ekki er á móti mér er með
mér. Yfirvegaðri kröfum um lýðrétt-
indi fylgja næstum óhjákvæmilega af-
káraleg skilyrði um að allir sem þeirra
njóti fari fram á lýðréttindi öllum til
handa, með öðrum orðum gerist sósí-
alistar. Ýmsar klisjur em í gangi til að
auðvelda mönnum valið, svo sem sú
um frelsi tækifæranna, og aðrar í þeim
dúr.
Þeir sem ekki eru tilbúnir til að
leggja sömu áherslu á líknarmálin til
dæmis - styðja óheppna til sjálfsbjarg-
ar - hljóta frá sjónarmiði jafnaðar-
manns að sæta einhverskonar mennt-
unarlegu aðhaldi uns þeir sjá að sér.
Aðrar leiðir og ofbeldisfyllri eru
vissulega kunnar af sögunni en nú
fremur en nokkru sinni fyrr eru menn
á einu máli um að þær séu ófærar.
Lýðræði fylgja óyfirstíganlegar
þversagnir. Éf jafnaðarmenn sjálfir
kannast við það lærist þeim að lifa við
þær mótsagnir án þess að taka upp
glaumgosalegt yfirlæti umburðarlynd-
is sem heyrir til þeim TMM mönnum
(epikúrismi?). Ófyrirsjáanleikinn er
hluti af lífsstíl nútímafólks og áherslu-
munur því ekki bara óhjákvæmilegur
heldur einnig æskilegur meðal jafnað-
armanna svo að þeim reynist auðveld-
ar að greina í milli raunveruleika og
ímyndunar, draumóra og raunhæfra
stefnumiða. Sérhver maður meðal
þeirra ætti að geta gert sér grein fyrir
mikilvægi blæbrigða í stjómmálalegu
tilliti ekki síður en hinu að jafnaðar-
hugsjónin sjálf er æskileg í þversagna-
kenndum heimi sem engin von er um
að komið verði skynsamlegu viti íyrir
nema þá að mjög takmörkuðu leyti.
Lítum til sænskrar kreddufestu til
samanburðar.
Jafnaðarmennska Svía er sprottin af
bamalegri oftrú á mannlega skynsemi,
sögulegum skilyrðum sem gátu af sér
vísindahyggju. Hún er framkvæmda-
armur upplýsingastefnunnar á þjóð-
málavísu. Taktar leirmanns eftir að
hann hafði gleymt að hann var búinn
til í móti og er nú farinn að steypa
nýja leirmenn í sinni mynd. Borgara-
legt fólk á íslandi hefur talið sænska
jafnaðarmennsku til marks um óraun-
sæi og uppskafningshátt. Og ekki
verður um það deilt að alþjóðahyggja
þessa manngervis, hins sögulega jafn-
aðarmanns, hefur leitt til innflytjenda-
vandamáls í Svíþjóð sem stefnan býr
ekki yfir forsendum til að leysa. Sama
gildir um öll önnur mannlífsafbrigði
þar í landi sem mannúðarstefnan, önn-
ur hlið jafnaðarmennskunnar, býður
að sýna skuli umburðarlyndi, svo sem
viðhorf til afbrotafólks og fíkniefna-
neytenda. Svíar stunda enn sálgrein-
ingar í ijölmiðlum af því tagi sem úr-
eltust meðal íslendinga fyrir áratug-
um; þvæla um amotörsálfræðilegar or-
sakir glæpa og endurnýja reglulega
tölvu- og sjónvarpskost fangelsa með-
an vandamálin vaxa þeim yfir höfuð.
Það er mikilvægt við mat á jafnað-
armennsku að gera upp við sig þann
blæmun sem er á því hvernig menn
eru komnir til hennar. Jafnaðar-
mennska írska leikskáldsins Bern-
hards Shaw var einfaldlega þrautaúr-
ræði til að halda viti. Shaw taldi
ómögulegt að gera ekki neitt og halda
þó viti og jafnvel lífi. Bertrand Russel
var haldinn megnri vantrú aðalsmanns
á hæfni manna yfirleitt til að sjá um
sig sjálfir. Aðrir nafnkunnir menn hafa
hugsað sig fram til síns sósíalisma
hver með sínum hætti. Og vissulega er
vert að huga að undirstöðuhugtökum
þótt það kunni að leiða til flokka-
drátta.
Frjálsræðið eitt leiðir af sér nýja
lifnaðarhætti með ófyrirséðum hætti;
Marx hélt annað en skjátlaðist. Ef nú
jafnaðarhugsjónin tæki þessa stað-
reynd til greina og léti vísindahyggju
síðustu alda róa, en tæki ekki í staðinn
upp frekari skyn á vilja og óskir
manna, rætur þessa tvenns, þá er
næsta lfldegt að fært reynist að koma á
varanlegu samstarfi milli skoðanahópa
sem allir aðhyllist jafnaðarstefnu en
hver með sínu móti. Þetta sjónarmið
væri raunar bara viðurkenning á róm-
antískum skilningi manna eins og
Benedikts Gröndals á jafnaðar-
mennsku, en að viðbættri viðurkenn-
ingu á því að mótsagnir mannlegrar
sambúðar verða ekki burt reknar eða
niður kveðnar, enginn annar kostur er
tiltækur en læra að búa við þær.
Eitt dæmi enn til skýringar máli
mínu: Helsta hvatamanneskja að
stjómmálahreyfingunni Þjóðvaka var
og er Jóhanna Sigurðardóttir sem allir
vita að ekki þoldi þverstæður í per-
sónu og pólitík formanns Alþýðu-
flokksins, Jóns Baldvins, og gekk úr
flokknum. En hvemig á að þola svo
húmorslausa fullvissu um réttdæmi
sitt í hveiju máli sem Þjóðvakamanna
til þessa? Það er ekki hægt. Þjóðvaki
er tímaskekkja; draumórar frá fýrri tíð
um að allt geti orðið slétt og fellt í pól-
itík; að mannlegt mál geti flutt ómeng-
aðan sannleika í milli manna. Engin
von er þó um eins flokks stjórn,
hvorki Þjóðvaka né annarra, og meðan
svo er ekki hlýtur sérhver stjómmála-
maður að slá af kröfum sínum í stjóm-
arsamstarfi. Enn ein þverstæðan.
Harðstjóm réttlætis er ekki betri en
hver önnur. Kjami málsins er að læra
þarf að lifa við mótsagnir. Þessa með-
al annars hversu vandrataður meðal-
vegurinn er milli umburðarlyndis og
innrætingar, mannúðarhugsjóna og
flokksbundinnar jafnaðarmennsku,
stokkfreðinnar vísindahyggju fyrri
tíma og veltings nútímans sem byggist
á sammna sjónarmiða, fræðilegra sem
annarra. Um daginn benti þór White-
head sagnfræðingur á algenga þver-
stæðu í málflutningi og athæfi jafnað-
armanna í spurningaþætti þeirra
Marðar og Hannesar Hólmsteins á
Rás eitt. Aðferðir þeirra væm jafnað-
armennska í orði en kapítalismi á
borði. Fyrir skömmu var Svavar
Gestsson þriðji maður í sama þætti og
íjallaði um þessa togstreitu milli orða
og gerða, sagði hana grundvallarþver-
stæðu þjóðfélaga á vesturhveli jarðar,
ekkert minna, sjálfsbjargarviðleitnin
tækist allstaðar á við umhverfissjónar-
mið á þeim svæðum, hvar enda ég,
hvar byrjar þú og hversu mikið á tillit
mitt til þín að vera? Þór vísaði á hinn
bóginn til þess að bilið milli orða og
verka væri stærra en svo að forsvaran-
legt væri hvað sem líður átökum milli
einkahags og félagshyggju. Svavar,
sem er manna færastur í að sveigja orð
til fylgilags við sig, réttlætti málflutn-
ing sinn með því að sú þverstæða væri
almenns eðlis sem Þór eignaði ís-
lenskum sósíalistum sérstaklega.
I því mikJa upplýsingaflæði sem við
búum við hlýtur að teljast grunnfæmi
að trúa á gamalsósíalíska vísu að sósí-
alismi geti sameinað mannkynið undir
eina stjómmálastefnu. Einhverskonar
sósíal hugsun, kannski er hún bara
kristileg, hlýtur að vísu að liggja lýð-
ræðiskröfum til gmndvallar. En það er
eins gott að menn átti sig á að mann-
legt samfélag verður aldrei skynsam-
legt, allra síst ef því er beinlínis ætlað
að verða það, til þess em þarfir manna
til dæmis fyrir Ijölskyldulíf og afkom-
endur, ættatengsl, mannlegt mál, og
flóttaleiðir frá hversdagsverunni, of
rakalausar og þurftafrekar. Lítið til
þess að jafnvel sjálfshyggjan sem er
helsta framlag Evrópumanna til
heimsmenningar er hrein undantekn-
ing frá þeim sambúðarháttum mann-
fólksins sem eiga sér uppmna annars
staðar en meðal vestrænna mamia. As-
íubúum þarf ekki að miðstýra til að
þeir skilji að sjálf manns er tímabund-
ið fyrirbrigði, tæki til að tryggja af-
komuna en ekki til að sigra með heim-
inn eins og til dæmis germanir trúa.
Hversu kapítalískir sem Japanir verða
halda þeir áfram að vera sósíalískir í
Hvor er skárri í skömminni Jón Baldvin eða
Svavar? Öllum stendur á sama.