Alþýðublaðið - 03.01.1996, Síða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 3. JANÚAR 1996
m e n n i n g
Stefnumót við arabísk skáld
Eftir Jón Kalman Stefánsson
Okkur er tamt að einfalda hlutina.
Sama hvort við komum að stórum eða
smáum viðfangsefnum, eins og
ósjálfrátt reynum við að einfalda þau.
Ég segi til dæmis orðið Arabía og við
sjáum fyrir okkur brennheita sanda,
syfjulega úlfalda, olíu og hvítar borgir.
Svo segi ég: Arabar, og myndir af
kuflklæddu fólki hrannast fram í hug-
ann; stoltir og ifamandi menn, órakað-
ir steytandi hnefa framan í Vesturlönd,
en konurnar niðurlútar og kúgaðar.
Einhvernvegin svona eru Arabía og
Arabar í hugum okkar. Eða er þetta
ekki myndin sem fjölmiðlar færa okk-
ur: Arabar eru flestir öfgasinnaðir
múslimar sem þrá ekkert heitar en
sparka í vestrænt fólk. Arabar eru
spilltir olíufurstar, svo ríkir að við
komum ekki orðum að því. Þá helst
með því að segja brandarann af furst-
anum sem lét smíða glæsilega
skemmtisnekkju en henti henni þegar
hún blotnaði.
Það hvarflar líklega sjaldan að okk-
ur að Arabar hafa alla ástæðu til að
skattyrðast út í þessa uppáþrengjandi,
sjálfsánægðu vestrænu menningu.
Ókkur er nefnilega ekki tamt að líta í
eigin vestrænan barm og sjá hana
blasa þar við, vissuna um að menning
okkar sé svo dásamleg að brýn nauð-
syn sé að þröngva henni uppá gjör-
valla heimsbyggðina.
Er heppilegt að heíja kynningu á ar-
abískum nútímaskáldum með þessum
orðum? Ætti slík grein ekki að byija
svona: „Arabísk nútímaskáld eru ekki
hversdagslegir gestir hjá íslenskum
ljóðaunnendum..." - jú svona ætti að
byija, tæpa síðan á klassísku skáldun-
um, svo sem Nabigha al-Dhubiani
(535-604) og Ibn Zaidun (1003-70) og
sýna þannig framá að arabískur skáld-
skapur er ekki bara aífakstur gærdags-
ins. Svo gæti ég stikað fram á við og
staðnæmst í lok 19. aldarinnar, sagt
frá Vakningarskáldunum sem dásöm-
uðu horfna tíma en forðuðust að yrkja
um samtíma sinn. Segja lítilega frá
þeirri gagnrýni sem þessi skáld fengu
yfir sig, að þau voru sökuð um veru-
leikaflótta. Þá myndi ég nefha til sög-
unnar nokkur skáld í byijun þessarar
aldar, sem settust að í Bandaríkjunum
og í Suður-Ameríku, héldu ffaman af
fast í arabísku hefðina en urðu smám
saman fyrir áhrifum frá umhverfinu
og vestrænum skáldskap. Til dæmis
frá Walt Withman og frönsku symból-
istunum. Upplýsa að þessi skáld vou
nefnt Útflytjendumir og ollu miklum
breytingum á arabískum skáldskap
með því að þýða og kynna vestræn
skáld. Að meðal Útflytjandanna vom
Gibran Kahlil Gibran (1883-1931),
sem orti ýmislegt annað og merkilegra
en Spámanninn, og Ameen Rihani
(1876-1940). Fræða lesendur um að
Rihani hafi árið 1911 gefið út bók þar
sem flest ljóðin vom í frjálsu formi, að
bókin hét Rihaniyat og talin marka
tfmamót í nútíma skáldskap Araba.
Kannski eitthvað í líkingum við
Dymbilvöku Hannesar hér á Islandi.
Já, þannig á að skrifa blaðagrein um
arabísk nútímaskáld og bæta við að
fremst í ljóðabók Rihanis frá árinu
1923, standi þessi yfirlýsing:
Eg er austrið
Eg hef heimspeki, trúarbrögð, hver
vill skipta þvífyrirflugve'lar?
Benda á að jafnvel sjálft byltingar-
skáldið, skáldið sem kynnti Aröbum
vestrænan skáldskap, jafnvel hann
segir: Við megum ekki gleyma því að
við erum fyrst og fremst Arabar.
Gleymum við því, þá förumst við.
Þannig á að skrifa grein um arabísk-
an nútímakveðskap; það þarf að leiða
lesendur hægt inní framandi heim. Og
sem ég sit hérna, þá ætlaði ég að
skrifa svona grein, stutta og upplýs-
andi, en þá kom hún upp í hugann
setningin: Okkur er tamt að einfalda
hlutina, og mér var fyrirmunað að
skrifa fyrirmyndar blaðagrein.
Kannski gerist ég full hátíðlegur, en
nú hvarflar að mér að ljóðheimur
skáldanna sé það ólíkur daglegri
hljómkviðu lífsins hér við ysta haf, að
allt hið venjubundna fer úr skorðum
hjá manni; að til að koma orðum að
hugsuninni freistist maður til að fara
aðrar leiðir en þær sem vaninn býður.
Ekki að ljóðheimur arabískra nútíma-
skálda sé stórt og mikið undur, að þeir
yrki um reynslu og tilfinningar sem
okkur er fyrirmunað að skilja. Alls
ekki. Þetta er fólk eins og við, þráir að
lifa, elskar ættjörðina og svo framveg-
is. En yrkisefnin ýta við mér; að sjá
skáldin kalla á sameiningu allra Araba
í ljóðum sínum, ekki til að storma
gegn vesturveldunum í heilögu stríði
heldur einfaldlega vegna þess að
sögulega séð Arabar eru ein þjóð. Sjá
skáld frá olíuríkjunum horfa með
söknuði til þess tíma þegar hægt var
að kafa í friðsemd eftir perlum í tær-
um Persaflóanum, sjá þau velta fyrir
sér hvort Arabar hafi selt sálina í sér
fyrir olíauðinn, lesa skáld frá Yemen
sem spyr: hvenær verðum við eins og
við viljum vera, í stað þess að vera
eins og aðrir halda að við séum?
Okkur er tamt að einfalda hlutina:
Kannski kom þessi setning til mín
þegar ég sat eitt sinn á rökkvuðum bar
í London, dagurinn öskraði fyrir utan
og ég las í nýútkominni bók: Modem
poetry of the Arab world. Las þar við-
brögð skálda við Sex daga stríðinu,
þegar fsraelsher hertók Beirút árið
1982, las ljóð um Palestínu-menn sem
ferðast milli landa dragandi rætumar
eftir sér • svo ég bregði fyrir mig lík-
ingu Knut Hamsuns um allt annað til-
efni. Las harmsöng palestínska skálds-
ins Mahmoud Darwish um landið sem
var tekið frá þjóð hans: Land, sem
birtist í söngvum og fjöldamorðum /
hversvegna smygla e'g þér milli flug-
valla / eins og eiturlyfjum / ósýnilegu
bleki/ eða útvarpssendi?• Jú, kannski
kom þessi setning uppí hugann þama í
London, þegar ég las heit og kröftug
ljóð um atburði sem höfðu í fáeina
daga verið á forsíðu Morgunblaðsins,
en mnnið síðan saman við allar aðrar
forsíður og horfið. Það sem hafði ver-
ið stríð mörgþúsund kílómetra í burtu,
hafði verið kvísl í endalausu fljóti
frétta, var nú persónulegur harmur
milli handa minna. ísraelsmenn her-
tóku Beirút árið 1982. Það var for-
síðufrétt á Morgunblaðinu. En sama ár
vom líklega nokkur hundmð forsíðu-
fréttir af ólíkum toga. Fyrir skáldið
Khalil Hawi var fall Beirút svo miklu
meira en frétt. Þegar þetta tæplega
sextuga skáld sá skriðdreka fsraels-
manna aka um götur Beirút, sá erki-
fjendur araba hertaka glæsta arabíska
höfuðborg, fór það heim, skrifaði tvær
setningar niður á blað: Ég get ekki tal-
að fyrir sdrsauka. Harmurinn er að
keefa mig. Svo skaut Khalil Hawi sig.
Það var sumarið 1987 að ég sat með
bók milli handa í rökkvuðum bar í
London og hugsaði: Okkur er tamt að
einfalda hlutina. ■
■ Ljóð eftir arabísk skáld í þýðing
Stefánssonar
„Einungis Ijóðí
getur sameina<
þennan heim "
Sýrlendingurinn Adonis (Ali Ahmad Said) er 1
ljóðskáld Araba nú um stundir, og hefur oft v
Nóbelsverðlaunin. Eyðimörkin er mikill ljóðabá
orti stuttu eftir fall Beirút.
Eyðimörkin
-dagbókfrá Beirút, árið 1982.
Úrfyrsta hluta
1.
Borgimar molna
landið er lest úr ryki
einungis ljóðið getur sameinað þennan fi
3.
Ég sagði: þessi gata liggur að húsinu okl
Hann sagði: Nei, ekki lengur.
Og beindi byssuhlaupi að mér.
Ágætt, nú á ég heimili og vini
við hverja götu.
5.
Rödd borgarinnar er þýð
Andlit borgarinnar ljómar
eins og lítill strákur sem hvíslar draumu:
sínum að nóttinni
og býður morgninum stólinn sinn.
6.
Þeir fundu fólk í pokum:
Einn var hauslaus
Einn tunguskorinn og handalaus
Einn kyrktur
Afgangurinn nafhlaus og óþekkjanlegur
Ertu að missa vitið? Vinsamlegast,
ekki skrifa um svona hluti.
13.
Allt ómar af útlegð hans
hafsjór af blóði - við
hverju býstu af þessum morgnum öðm (
þeirra að hverfa í þokuna, á öldum fjöld
írakinn Sa’di Yusuf (fæddur 1934) hefur, eins og i
skáld, þurft að hrökklast úr landi fyrir skoðanir sínar o
lýst þeim kvölum og þeirri sorg sem hinn almenni m:
borgarastyrjöldinni í Líbanon og Yusuf í þessu stutta
líklega kvæði sem almenningur allra stríðhrjáða landa
Upprisa
Á myrkvuðu sjúkrahúsi
lést lítill drengur úr þorsta
Þeir grófu hann í skyndi
og héldu ráðvilltir burtu
Nú opnar hann sölnuð augun sín
galopnar augun sín
og grefur
grefúr sig dýpra niður í jörðina