Alþýðublaðið - 03.01.1996, Qupperneq 7

MIÐVIKUDAGUR 3. JANÚAR 1996
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
s k o ð a n i r
■ Jón H. Karlsson framkvæmdastjóri skrifar um brýnustu verkefni stjórnmálanna
Jöfnum kjörin - burt
með fátæktarstefnuna
Meginmálið er þó að stjórnmálamenn láti
einskis ófreistað í viðleitni sinni til að skapa
samborgurum sínum skilyrði til jafnra mögu-
leika á lífsafkomu og mannlegrar reisnar.
Undanfamar vikur hefur gætt um-
talsverðrar óánægju meðal hinna vinn-
andi stétta á Islandi. Sú óánægja á rót
að rekja til kaups og kjara verkalýðs-
ins í landinu í samanburði við þá sem
betur mega sín. Staðreynd er, að stórt
bil er á milli launa þeirra sem minnst
bera úr býtum og stórs hóps sem betur
má sín. Almennur kaupmáttur hefur
og staðið í stað eða lækkað á nærliðn-
um árum. Hagur alls almennings hefur
farið versnandi í efnahagslægðinni
síðastliðin sjö ár. Minnkandi vinna og
atvinnumissir hafa gert margri fjöl-
skyldunni erfitt fyrir og haft alvarlegar
afleiðingar, bæði félagslegar (meðal
annars sambúðarslit, landflótta) og
fjárhagslegar (gjaldþrot heimila). Ráð-
stöfunartekjur flestra fjölskyldna hafa
dregist verulega saman. Oánægjan
nær svo hámarki þegar þeim hærra
settu í þjónustu ríkisins eru mældar
launahækkanir, í margföldum mæli á
við hinn venjulega vinnandi mann.
Þessi vanhugsaða aðgerð var dropinn
sem fýllti mælinn.
Forysta ASI reis upp á afturfætuma
og boðaði uppsögn kjarasamninga
þótt fátt eitt hefði breyst nægjanlega í
forsendum þeirra til að ástæða væri til
uppsagnar. Enn einu sinni stóðu
vinnuveitendur, verkalýðsforystan og
ríkisstjóm frammi fyrir samningsgerð,
sem vitað var að gæti tekið mislangan
tíma og sett ýmsa þætti efnahagslífs-
ins í óvissu um tíma-raskað stöðug-
leikanum.
Niðurstaðan varð sú að allflest
verkalýðsfélögin létu undan síga og
tóku boði atvinnurekenda um hækk-
aða desemberuppbót nú og á næsta
ári. Nokkur öflug félög héldu sig þó
við uppsögn samninga, þrátt fyrir fyr-
irfram ljósan úrskurð félagsdóms gegn
þeim. Þessi sömu félög boða aðgerðir,
að vísu löglegar, sem verða munu
óþægilegar fyrir atvinnurekendur. Það
er hins vegar afar mikilvægt nú, þegar
hillir undir betri tíma, að friður og sátt
riki á vinnumarkaði. Því er afar mikil-
vægt að ríkisstjóm landsins komi að
málum og skapi skilyrði til að svo
megi verða.
Hverníg má ná sátt
svo friður geti ríkt?
Það er komið að ríkisstjóm lands-
ins, að láta til sín taka, svo friður megi
ríkja. Hún sleppur ótrúlega létt frá
þeirri óánægju, sem ríkir á meðal
launþega þessa lands. Það er í hennar
verkahring að grípa til aðgerða, er
stuðla almennt að lífvænlegra um-
hverfi fyrir þegnanna til að minnsta
kosti að rétta hlut þeirra verst settu.
Og þeir em margir.
Til að forðast víxlhækkun kauplags
og verðlags er mjög mikilvægt að ekki
sé samið um háar, beinar peningalegar
hækkanir. Það leiðir einungis til hærra
verðlags, sem étur fljótt þá krónutölu-
hækkun sem fólkið fær og virkar sem
verðbólgufóður. Fara verður aðrar
leiðir til að auka kaupmátt þeirra, sem
minnst bera úr býtum í landinu.
Leiðir til kjarabóta
og kjarajöfnunar
Eins og öllum er kunnugt hefur ríkt
verðtrygging á fjárskuldbindingum
hérlendis til margra ára. Þessi verð-
tryggingarstefna hefur bæði haft kosti
og galla. Hún átti eflaust rétt á sér
þegar til hennar var stofnað og nokkur
árin þar á eftir. Ekki lengur. Helstu
gallar hennar eru þeir, að húsbyggj-
endur, sem flestir tilheyra yngri hluta
þjóðarinnar, hafa átt í verulegum erf-
iðleikum með að standa skil á afborg-
unum lána sinna hin seinni ár, ekki
síst vegna atvinnusamdráttar og
minnkandi atvinnutekna.
Verðtryggingin hefur hins vegar
reynst veisla fyrir íjánnagnseigendur,
sem grætt hafa á tá og ftngri, jafnvel
án þess að hafast eitthvað annað og
hagnýtara að en bíða tilkynninga um
vaxtatekjur næstliðins tímabils.
Mér vitanlega hafa hagvísindamenn
ekki lagt mat á áhrif verðtryggingar-
stefnunnar. Hvað hefur hún haft mikla
tilfærslu á fjármagni í för með sér frá
þeim fátæku til þeirra ríku, ffá því hún
var tekin upp? Hver hafa áhrif hennar
verið á kaupmáttinn?
Tími verðtryggingarstefnunnar er
liðinn. Ríkisstjómin á að sjá sér leik á
borði og tilkynna afnám verðtrygging-
ar hið fyrsta. Með því legði hún mikil-
vægt lóð á vogarskálar til þjóðarsáttar
og kjarajöfnunar.
Hið háa vaxtastig í landinu er einn-
ig áhyggjuefni öllu launafólki og
mörgum atvinnurekendum. Þótt verð-
bólga umliðin misseri sé með því
lægsta sem gerist á Vesturlöndum
lækka vextir seint og lítið. Á því þarf
að verða bót og vissulega getur ríkis-
stjómin beitt áhrifum sínum til þess ef
vilji væri til. Skapa má skilyrði til
frekari samkeppni á milli fjármála-
stofnana með enn auknu frelsi, opnun
bankakerfisins og fekari einkavæð-
ingu þess.
Ríkisstjómin getur gert meira til að
tryggja þjóðarsátt með jöfnun kjara og
afla sér í leiðinni langvinnra vinsælda.
Með breytingu á skattkerfinu - hœkk-
un persónuafsláttar - getur hún komið
því til leiðar sem sífellt hefur verið
reynt með samningum, það er að
tryggja hinum lægra launuðu launa-
hækkanir til kjarajöfnunar.
Fyrir nokkmm ámm var tekin upp
staðgreiðsla skatta, að vísu í kjölfar
skattlauss árs. Hafa hagfræðingar okk-
ar reiknað til hlítar áhrif þessarar
breytingar á kaupmátt launa til langs
tíma? Er ekki lfklegt að upptaka stað-
greiðslunnar hafi haft vemleg áhrif á
hag launamanna, sem áður fyrr
greiddu skatt sinn eftirá? Hafa ríkis-
stjómir gefið launamönnum einhvem
staðgreiðsluafslátt af staðgreiddum
sköttum frá því þeir vom upp teknir
(að undanteknu skattlausa árinu)?
Á þessum tímamótum, nú þegar í
augsýn eru sjö feit ár í efnahagslífi
okkar, eftir hin sjö mögm, er lag fyrir
ríkisstjómina að koma að málum með
reisn. Upprœta þarf þá fátœktarstefnu
sem rekin hefir verið undanfarin ár
Byggja þarf upp á ný bjartsýni og
trú fólksins á möguleika sína, landið
og stjómvöld. Það er besta leiðin til að
auka framleiðni - fólkið verður að
minnsta kosti að trúa á mátt sinn og
megin. Stjómvöld verða að ýta undir
að svo megi verða.
Persónuafsláttur hækki
Hœkka á persónuafslátt allra launa
undir 120.000 á mánuði upp i 30.000.
Til að koma í veg fyrir óánægju þeirra
er liggja rétt ofan við mörkin eða á
milli 120.000 og 130.000, má hækka
persónuafslátt í 28.000 á launabilinu
120.000-125.000 og í 26.000 fyrir þá
sem eru á launabilinu 125.001-
129.999. Ónýttur persónuafsláttur yrði
greiddur út úr ríkissjóði um næstu
mánaðamót eftir uppgjör launa, sem
sagt mánuði eftir að hann ávannst.
Persónuafsláttur fyrir hærri laun verði
óbreyttur.
Hækkun á persónuafslætti og ofan-
greind meðferð ónýtts áunnins per-
sónuafsláttar bætti þar með kaupmátt
ráðstöfunartekna viðkomandi laun-
þega, með laun á bilinu 60.000 til
120.000, um 6 til 10% og mest fyrir
þá sem lægst hafa launin. Þar með
væri stigið raunverulegt kjarajöfunar-
skref til þjóðarheilla.
Tekjutap ríkissjóðs vegna slíkrar
keríisbreytingar á persónuafslætti má
áætla tæpa 2,2 milljarða vegna þeirra
launamanna innan ASÍ sem hafa lægri
laun en 120.000 á mánuði. Vemlegur
hluti þessarar skatttekjueftirgjafar af
hálfu ríkisins kærni hins vegar til þess
arfur í formi óbeinna skatta vegna
aukinnar neyslu í kjölfar aukins kaup-
máttar.
Þá er ekki ólíklegt að skatttekjur
ríkisins almennt eigi eftir að aukast
hlutfallslega með vaxandi efnahags-
bata á næstu árum og minnkandi at-
vinnuleysi. Nú þegar spáir Þjóðhags-
stofnun yfir 3% hagvexti á árinu 1996.
Þá má benda á að ríkisstjómin hefur
möguleika á að slaka enn frekar á
klónni í skattheimtunni með því að
heimila að persónuafsláttur lieima-
vinnandi maka nýtist að fullu til frá-
dráttar hjá þeim maka, sem er í launa-
vinnu en ekki einungis að 80% hluta
eins og nú.
Enn eitt útspil ríkisstjórnarinnar á
að felast í lœkkun meðlaga og afskrift
á stórum hluta vangoldinna meðlaga.
Hækka má bamabætur og tekjutengja
þær. Meðlagshækkunin var á sínum
tíma misráðin og átti ein og sér þátt i
að innheimta þeirra gekk verr en áður.
Til hvers að vera að hækka meðlagið
ef það innheimtist hvort eð er ekki.
Meðlagsútgjöld nema ótrúlega stómm
hluta tekna margra aðila og eru því
vemlega íþyngjandi.
Meðlög lækki
Eg ætla að hjónaskilnaðir og sam-
búðarslit hafi verið hvað algengust í
lægri tekjuhópum og því mest um
meðlagsgreiðslur þar, oft með mörg-
um bömum. Lœkkun meðlags kemur
þannig láglaunamönnum betur en
þeim efnameiri og hefur áhrif til kaup-
máttaraukningar.
Ríkisstjóm landsins er hollt að hafa
í huga að takmörk em fyrir því hvað
hægt er að leggja á þegna landsins í
sköttum, ekki síst beinum sköttum.
Þegar hugað er að nýsköttun er það
sjaldnast að eldri skattar séu aflagðir.
Nú er flatur fjármagnsskattur loks í
augsýn og á að gefa ríkissjóði nokkur
hundmð milljónir í tekjur árlega. Það
er eðlilegt að hagnaður eigenda fjár-
magns sé skattlagður að hluta. Nauð-
synlegt er þó að skilgreina hugtakið
fjármagn þegar slík skattlagning er
annars vegar. Ekki má til þess koma
að „eðlilegur spamaður" almennings
se' skattlagður. Því er nauðsynlegt að
draga mörkin við ákveðið gólfáður en
fjármagnskattur verður krafinn.
Ríkisstjórnin á að tryggja að svo
verði gert.
Skýra heilbrigðisstefnu
vantar
Islenska heilbrigðisþjónustan er
mikilvægur hluti velferðarkerfis okk-
ar. Hún hefur sannarlega átt erfitt upp-
dráttar undanfarin ár. Eins og annars
staðar á Vesturlöndum hafa útgjöld til
heilbrigðismála hérlendis tilhneigingu
til að aukast hratt. Ekki mun draga úr
þeirri tilhneigingu á næstu ámm. Þar
kemur margt til. Viðspyrna stjórn-
málamanna við aukningu útgjalda til
þessa langfjárfrekasta rekstrarþáttar
ríkissjóðs er eðlileg. Að því kemur þó
að spyrja verður grundvallarspurn-
inga um hvað verja skuli miklu til
heilbrigðismála og til hvaða hluta inn-
an þeirra. Auðvitað er það þjóðin sjálf,
sem greiðir þessa þjónustu á endanum
í einu eða öðm formi. Af hálfu ríkis-
stjómarinnar og jafnvel allra stjórn-
málaflokkanna er skortur á skýrri
stefnu í heilbrigðismálum, bæði til
skemmri tíma og lengri. Utgjaldaþörf-
in mun halda áfram að vaxa. Eftir 25
ár verður fjórðungur þjóðarinnar á
ellilífeyrisaldri og sífellt færri vinn-
andi hendur munu bera uppi velferðar-
kerfið. Hvemig ætla stjómmálamenn
að mæta því? Þetta er kannski ekki
áhyggjumál þeirra stjómmálamanna,
sem virkir em í dag. Eg bendi þeim
hins vegar á að eftir 25 ár verða flestir
þeirra líklega orðnir þiggjendur í því
bótakerfi, sem þá verður við lýði.
Þeim er því eins gott að byija strax að
búa í haginn og huga að leiðum til að
tryggja sér áhyggjulaust ævikvöld.
Sé þegnunum gerð skýr grein fyrir
því, sem þeim mun standa til boða í
heilbrigðismálum til lengri tíma og
hvaða kosta er völ, er von til þess að
þokkaleg sátt náist um heilbrigðis-
þjónustuna og útgjöld til hennar. Þá
þarf ekki sífellt að vera að grípa til
skammsýnna og óvinsælla skyndiað-
gerða, sem leiða til flokkadrátta, óhag-
ræðis og oft aukins kostnaðar síðar.
Verkefni stjórnmálamanna
Það er eitt meginhlutverk ríkis-
valdsins að tryggja að gott jafnvægi
ríki á milli helstu hagþátta. I því felst
meðal annars að reyna að tryggja
þegnum mannsæmandi afkomu og
kjör svo að hjól hagkerfisins geti snú-
ist með jöfnum og eðlilegum hætti.
Með ofangreindum leiðum er að ein-
hveiju leyti hægt að ná árangri í þeirri
viðleitni.
Meginmálið er þó að stjórnmála-
menn láti einskis ófreistað í viðleitni
sinni til að skapa samborgurum sínum
skilyrði til jafnra möguleika á lífsaf-
komu og mannlegrar reisnar. ■
Síðasta
sýningarvika
Síðasta sýningarvika á verkum Evu
Benjamínsdóttur í Listhúsinu í Laug-
ardal, Listcafé og Veislusal Engjateig
17-19 Reykjavík, hangir út þrettánd-
ann 6. janúar. Inntak sýningarinnar er:
Eyktamörk, björg og flæði. Verkin eru
öll unnin 1995 í akríl og olíu á striga.
Þetta er fjórða einkasýning Evu á tólf
árum. Verkin eru öll til sölu.
Nýtt neyðar-
númer
Hinn 1. janúar 1996 var samevr-
ópska neyðarnúmerið 112 tekið í
notkun hér á landi og verður það virkt
um allt land. Þetta er í samræmi við
lög sem samþykkt voru á Alþingi 24.
mars 1995. Með samræmdu neyðar-
númeri 112 geta þeir sem lenda í neyð
fengið aðstoð lögreglu, slökkviliðs,
sjúkraliðs eða björgunarsveita í gegn-
um þetta símanúmer. Rekstur neyðar-
númersins verður í höndum Neyðar-
línunnar hf. sem stofnuð var af Slysa-
varnafélagi fslands, Slökkviliði
Reykjavíkur, Pósti og síma, Securitas,
Vara og Sívaka. Þar til Neyðarlínan
tekur að fullu til starfa um mitt árið
1996 hefur félagið samið við Slysa-
varnafélag Islands og Slökkvilið
Reykjavíkur um að svara neyðarkalli í
112 og koma boðum til réttra við-
bragðsaðila. Slysavamafélag Islands
og Slökkviliðið í Reykjavík hafa langa
reynslu í rekstri vaktstofa fyrir neyðar-
símsvömn. Öll neyðamúmer í landinu
verða virk áfram og er tilkoma neyð-
amúersins 112 því hrein viðbót sem
eykur enn öryggi landsmanna. Þau
neyðamúmer sem fólk þekkir hjá lög-
reglu, slökkviliði eða sjúkraliði í sinni
heimabyggð verða áfram virk og
verður hægt að ná til þessara aðila í
símanúmemm sem auglýst hafa verið
í símaskránni. Fólki er bent á að
kynna sér neyðamúmerin í sínu bæjar-
félagi og um leið minna á að alltaf
verður hægt að fá aðstoð ef það lendir
sjálft í neyð eða eignir þess með því
að hringja í neyðamúmerið 112.
Samhugur í
verki í Noregi
I kjölfar náttúruhamfaranna á Flat-
eyri í október síðastliðnum höfðu
ýmsir aðilar í Noregi samband við
sendiráð Islands í Osló og vildu rétta
hjálparhönd þeim sem um sárt áttu að
binda. Opnaður var bankareikningur í
Noregi undir heitinu „Samhugur í
verki - Flateyri." í árslok nam inni-
stæða á reikningnum tæplega 3,8
milljónum íslenskra króna. Sú upp-
hæð hefur verið lögð inn á landssöfn-
unarreikninginn í Sparisjóði Önundar-
fjarðar á Flateyri. Framlög bámst frá
bæjarfélögum, ýmsum félagasamtök-
um, ekki síst norrænu félögunum og
ótal einstaklingum. Ríflega helmingur
söfnunarfjárins er frá einstaklingum
og sveitarfélögum á Mæri þar sem
séra Jens Terje Johnsen Fosnavogi
beitti sér fjársöfnun í nokkmm byggð-
arlögum.
Himnaríki
heldur áfram
Eins og flestu áhugafólki um leik-
hús mun nú vera kunnugt hóf nýtt
leikhús starfsemi sína síðastliðið haust
í fyrrum vinnslusal Bæjarútgerðar
Hafnarfjarðar. Hafnarfjarðarleikhúsið
Hermóður og Háðvör fmmsýndi hinn
14. september nýtt íslenskt leikrit
Himnariki eftir Árna Ibsen. Verkið
hefur hlotið mjög góðar viðtökur og
hefur aðsókn verið mun meiri en að-
standendur sýningarinnar bjuggust við
og hefur verið uppselt á nær allar sýn-
ingar til þessa. Upphaflega var gert
ráð fyrir að sýningum lyki í nóvember
en vegna hinnar miklu aðsóknar hefur
verið ákveðið að halda sýningum
áfram á þessu nýbyijaða ári. Að lok-
inni leikför til Noregs nú í janúar
munu sýningar heljast að nýju í Hafn-
arfirði og verður sú fyrsta 19. janúar
næstkomandi. Sýningaljöldi verður þó
takmarkaður vegna mikilla anna með-
lima Hafnarfjarðarleikhússins.