Alþýðublaðið - 15.02.1996, Blaðsíða 8

* *
'mtVFILl/
4 - 8 farþega og hjólastólabílar
5 88 55 22

Fimmtudagur 15. febrúar 1996
26. tölublað - 77. árgangur
Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
■ Egill Helgason flettir nýjasta hefti Sagna og kemst að því að fyrr á öldinni voru
margir íslenskir menntamenn mjög hallir undir hugmyndir um mannkynbætur og
jafnvel útrýmingu „óæðra" mannfólks, hugmyndirsem þykja sérstaklega ófélegar í
Ijósi helfarar nasista
Norrænn kynstofn
eða trantaralýður
f grein sem birtist í nýjasta hefti
Sagna, sem er rit sagnfræðinema við
Háskóla íslands, rekur ungur sagn-
fræðinemi, Ragnhildur Helgadóttir,
hugmyndir um mannkynbætur eins og
þær birtust í skrifum íslenskra mennta-
manna á fyrri hluta aldarinnar. Slík
fræði áttu sér ötula talsmenn víða í
Evrópu á þessum tíma og voru að
nokkru leyti byggð á hugmyndum
Charles Darwin um náttúruval - eða
einhvers konar afbökun á þeim. í
Norðurálfu voru þau gjarnan aukin
hugmyndum um yfirburði norræns
fólks yfir aðra kynstofna og urðu til úr
þessu hjávísindi sem fengu furðu góð-
an hljómgrunn: Sums staðar í Banda-
ríkjunum og Evrópu var komið á fót
rannsóknarstofnunum sem sérhæfðu
sig í kynbótum á mönnum og rit eftir
spámenn á borð við Houston Stuart
Chamberlain náðu mikilli útbreiðslu.
Hann taldi aría hafa yfirburði yfir aðra
kynstofna sem væru að meira og
minna leyti úrkynjaðir. Verk Cham-
berlains urðu Adolf Hitler afar hug-
stæð og voru einn grundvöllurinn að
kynþáttafræðum nasista.
í grein Ragnhildar Helgadóttur kem-
ur fram að þessi ffæði höfðuðu vel til
hóps íslenskra menntamanna, enda
rímuðu hugmyndir um ágæti norræna
kynstofnsins, foman og glæstan ætt-
boga og gott líkams- og sálaratgervi
sveitafólks ágætlega við þjóðernis-
hyggjuna sem íslenskt þjóðíff var und-
irlagt af á þessum tíma.
Einn helstur talsmaður mannkyn-
bóta á þessum árum var Guðmundur
Finnbogason landsbókavörður sem
hafði numið heimspeki og sálarfræði í
Danmörku, Þýskalandi og Frakklandi.
Guðmundur var þeirrar skoðunar að ís-
lenski stofninn væri mjög kyngóður,
enda ,Jcynbættur af þúsund þrautum".
Ragnhildur vitnar í grein sem Guð-
mundur birti í Andvara 1922 og bar
yfirskriftina „Mannkynbætur“. Þar er
rauði þráðurinn að hörmungar og hall-
æri hafi haft jákvæð áhrif á íslendinga
í aldanna rás; hið duglausara fólk hafi
fallið frá en hið „kynsælla" lifað.
Hins vegar sá Guðmundur ýmis vá-
leg teikn á lofti með innreið nútíma-
menningar. Hann var ekki alveg sann-
færður um að bætt lífskjör væru af
hinu góða; þau gætu valdið því að hin-
ir duglausu næðu að lifa af en ekki að-
eins hinir sterkari stofnar. Guðmundi
þótti miður að ekki væru lengur notað-
ar gamlar aðferðir eins og útburður á
vanburða börnum, dauðarefsingar,
geldingar á göngumönnum, vitfrrring-
um og fábjánum þannig að slík oln-
bogabörn næðu ekki að fjölga sér.
Vandamál nútímans væru mannúð,
læknisfræði og uppeldisstofnanir sem
haldi öllu þessu við og leyfi slíkum
vesalingum að fjölga sér eins og þeim
lystir.
Guðmundur hafði einnig áhyggjur
af að útlendingar færu að leggja leið
sína úr hófi fram til íslands. Hann taldi
að ættkostur þjóðarinnar myndi spillast
við að hingað til lands flyttist „trant-
aralýður og blandi blóði við þjóöina".
Hollráð fannst honum að spoma við
þessu með því að setja á fót mannrækt-
arstofnun til að fýlgjast með því hvort
hinum íslenska kynstofni færi hrak-
andi.
Guðmundur Finnbogason var fjarri
Mannkynbótafræðin byggði oftast
nær á einkennilegri blöndu af gervi-
vísindum og hreinum fordómum. Á
þessum Ijósmyndum sem ættaðar eru úr sænskri „rannsókn" er sýndur
munurinn á karlmanni af norrænu kyni, karlmanni frá Eystrasaltsríkjunum
og Sama. Velta má fyrir sér hvort „vísindamaðurinn" hafi verið fyllilega
hlutlaus i vali á viðfangsefnum.
því að vera einn um að aðhyllast slíkar
skoðanir. Guðmundur Hannesson
læknaprófessor skrifaði greinar í And-
vara um svipað leyti og lagði út af
yfirburðum norræna kynstofnsins yfir
annað fólk. Líkt og kemur fram í
Sögnum valdi Guðmundur þá aðferð
sem var alsiða erlendis að blanda sam-
an vísindalegum staðreyndum um mis-
munandi kynþætti og huldusögum um
norræna kynstofninn sem átti að hafa
gengið um jörðina frá upphafi vega.
Samkvæmt þeim vísindum átti norræni
stofninn heiðurinn af öllum helstu
menningarsamfélögum fortíðarinnar.
Guðmundur læknaprófessor taldi að
þeir sem tilheyrðu norræna kynstofnin-
um væru hávaxið glæsifólk, „skarpgáf-
að og jafnframt hugmyndaauðugt,
djarft og framagjamt, en hafi þó jafn-
aðarlega góða forsjá, drottnunargjamt
og vel tO fomstu fallið".
Prófessorinn, sem annars var mikill
fmmkvöðull um bætt heilsufar á ís-
landi, stóð á þessum ámm fyrir nokk-
uð viðamiklum rannsóknum á hæð,
limaburði og líkamsvexti íslensku
þjóðarinnar, Ukt og þá var í tísku víða
erlendis. Útkoma rannsóknanna studdi
hugmyndir hans um kynsæld Islend-
inga og þakkaði hann því að þjóðin
hefði „orðið fyrir þeim fágætu forlög-
um að lifa hér einangmð í þúsund ár
og að mestu leyti laus við kynblöndun
fráöðrum þjóðum".
I skrifum sínum fór Guðmundur
heldur ekki í grafgötur með mikilvægi
þess að vera af góðu norrænu kyni: „A
síðustu árum hefur og víða sú skoðun
komið í ljós, að menning og gifta þjóð-
anna sé að mestu bundin við norrænt
kyn og að afturförin sé vís, ef það
hverfúr og blóð þess blandast svo, að
það njóti sín ekki. Þannig er það ofar-
iega í Bandaríkjamönnum að banna
Suður-Evrópuþjóðum að flytja inn í
landið, en menn af norrænu kyni em
þeim kærkomnir. Þeir em besta varan
sem Norðurálfan býr til, segja þeir.“
Steingrímur Matthíasson læknir á
Akureyri var enn einn menntamaður-
inn sem kvaddi sér hljóðs um þessi
brýnu þjóðþrifamál á þessum árum.
Steingrímur taldi að hvíta kynstofnin-
um færi stöðugt hnignandi og ólíkt
Guðmundunum tveimur taldi hann að
svo væri líka um íslendinga. Til rök-
stuðnings nefndi hann að fæðingum
færi fækkandi, tannveiki vaxandi, geð-
veiki ykist og siðferði væri stöðugt að
spillast. Varð það skoðun Steingríms
að eftir nokkrar kynslóðir yrðu komnar
fram „kynlausar kvenpersónur eða
kvenviðrini" sem yrði sennilega bann-
að að gifta sig eða þær sektaðar „ef
þær gjöri nokkrar tilraunir til að sam-
rekkja körlum".
Niðurstaða Steingríms í fyrirlestri
sínum sem hann nefndi „Heimur
versnandi fer“ var að íslendingar
þyrftu að líta í eigin barm og koma í
veg fyrir frekari „spillingu holdsins“.
Nokkuð annars eðlis en þó ekki af
ósvipuðum toga voru hugmyndir sem
Jónas Jónsson frá Hriflu setti einatt
fram í ræðu og riti. Þó bera þær þess
varla merki að Jónas hafi talið einn
kynstofn æðri en aðra, heldur var það
frekar sannfæring hans að úrkynjun
stafaði af borgarlífi og iðjuleysi en
blöndun kynstofna. Jónas var hallur
undir rómantískar hugsjónir um aftur-
hvarf til sveitanna - blut und boden
kölluðu Þjóðverjar það - og því féll
mannkynbótafræðin vel að þankagangi
hans.
Jónas sá hvarvetna merki um að-
steðjandi úrkynjun og styrktist mjög í
sinni trú í erlendum stórborgum sem
hann bar saman við þjóðlífið sem hami
taldi að ætti að blómstra í íslenskum
sveitum. Það var sannfæring hans að
„yfirstéttimar“ myndu smátt og smátt
úrkynjast vegna áreynslu- og iðjuleys-
ins, en „lágstéttir" borganna vegna
þrengsla, sólarleysis og af daunillu
lofti.
Hugmyndir af þessu tagi þóttu full-
komlega sómasamlegar á fyrstu ára-
tugum aldarinnar; það urðu ekki marg-
ir til að setja ofan í við þá íslendinga
sem voru hallir undir ýmiss konar
mannkynbætur. Nokkmm ámm síðar
voru þær orðnar grundvöllurinn að
hugmyndafræði nasista og óhæfuverk-
um þeirra - fjöldamorðum á gyðing-
um, sígaunum, hommum, fötluðu
fólki, geðveiku og vangeíhu. Síðan þá
hefur mannkynbótafræði verið bann-
orð í betri húsum, en reyndar ekki í
þeim ranni sem nefnist Norrænt mann-
kyn þar sem ríkir mikill skilningur á að
forða þurfi þeirri óhæfu að íslenski
kynstofninn blandist við annað fólk.
■ Árviss kvikmyndaviðburður
Stríð, friður og
rússneskir réttir
Það hefur verið árviss viðburður í
febrúar undanfarin ár að Stríð og friður,
ein mesta sfórmynd allra tíma, er sýnd í
bíósal MÍR við Vatnsstíg. Sýning
myndarinnar tekur heilan dag, borinn er
fram matur og kaffi, og er ekki furða að
færri hafa komist að en vilja. Segja þeir
sem sótt hafa þessar sýningar að Jretta sé
einstök kvikmyndaupplifun.
Kvikmynd þessa gerði leikstjórinn
Sergei Bondartsjúk á árunum 1963 og
þykir hún eitt mesta sjónarspil kvik-
myndasögunnar bæði að lengd og um-
fangi, enda eru þama endurskapaðar -
nánast í heilu lagi - orrustur sem Na-
póleon Bónaparte háði í Rússlandsher-
för sinni. Myndin, sem auðvitað er
byggð á höíúðverki Leo Tolstojs, er í
fjórum hlutum sem nefnast Andrei Bol-
konskij, Natasja Rostova, 1812 og Pi-
erre Bezhakov. Heildarsýningartíminn
er um sex og hálf klukkustund, en hlé
verða gerð milli myndarhlutanna og þá
reitt fram kaffi og þjóðlegir rússneskir
réttir.
Kvikmyndasýningin fer fram laugar-
daginn 24. febrúar. Hún hefst klukkan
tíu að morgni og lýkur um hálfsjö að
kvöldi. Sá háttur hefur verið hafður á að
sýna Stríð og frið ekki nema einu sinni á
í myndinni eru nánast endurskapaðar heilar orrustur úr herför Napóleons
til Rússlands.
ári og eins og endranær er líklegt að eft-
irspum eftir miðum sé meiri en fram-
boðið. Því er áhugafólki ráðlagt að
tryggja sér miða í tæka tíð en þeir eru
seldir í MÍR salnum daglega milli
klukkan 17 og 18.