Alþýðublaðið - 06.09.1996, Blaðsíða 5

Alþýðublaðið - 06.09.1996, Blaðsíða 5
FOSTUDAGUR 6. SEPTEMBER 1996 ALÞYÐUBLAÐIÐ ■ Alain Sayag, safnvörður við Pompidou-safnið í París, er staddur hér á landi til að fylgjast með uppsetningu sýningarinnar Matta og svo framvegis. Guörún Vilmund- ardóttir hitti Sayag á Kjarvalsstöðum og talaði við hann um súrrealistann Roberto Matta, gullöld stofnana og gamaldags frammúrstefnu Listmálarar eru oft ekki mjög greindir -segir Alain Sayag list- fræðingur Matta vill ekki kalla sig ekki málara; það er starfsheiti. Hann er maður sem fram- leiðir myndir. Matta var meðlimur súrrealistahópsins í Pans, sem dafnaði í lok fjórða áratugarins og á þeim fimmta. Hann var arkitekt, en kynni hans af André Breton gáfu honum löngun til að túlka þarm veruleika sem skiptir máli, með myndlist. Matta var alltaf undir miklum áhrifum af kunn- ingsskap sínum við Breton, jaínvel þó hann hafi lent uppá kant við súrrea- listahópinn um tíma. Hann var reynd- ar rekinn úr hópnum árið 1948, en ástæður þess voru persónulegar og smávægilegar. André Breton átti það til að reiðast mikið útaf litlu. Matta vill með verkum sínum tjá heim, þar sem hugmyndir málarans hitta tímann. Málverk er ekki gluggi. úti veröldina, heldur leið til þess að gera myndir af veröld sem við vitum að er tU, en vitum ekki hvemig á að tjá. Þessi heimur er að vissu leyti skáldskapur - hvemig á að tjá hann fyrst hann er ekki sýnilegur? Afhveiju er maðurinn ávallt viðmiðunin, þó heimurinn sé ríkari og flóknari en hann? Þetta vill Matta tjá með mál- verki, teikningum og skúlptúrum. Þessari hugmyndafræði hefur hann alltaf fylgt, og hún hefur haft áhrif á fjölmarga yngri málara.“ Hvar gœtir áhrifa hans helst? „Matta er fæddur árið 1911 í Chile, og hefur þess vegna gjarnan verið skipað í svokallaðan Suður-Ameríku- flokk. Sem er mjög einfölduð mynd. Hann á rætur að rekja til Frakklands þó hann sé fæddur í Chile, árið 1930 fer hann til Evrópu og hefur ekki sest að í Chile síðan. Reyndar talar hann sjálfur oft um að hann eigi rætur að rekja til Baskahéraðanna - en eðli Baskanna er að vera útlagar í föður- landinu. Þannig fá menn hæfileika - sem íslendingar virðast hafa líka - til að aðlagast ólíkum menningarheim- um, án þess að glata eigin menningu. A stn'ðsáranum bjó Matta í Banda- ríkjunum, og flutti aftur til Evrópu 1947. Hann gegndi mikilvægu hlut- verki meðal evrópskra súrreahsta, sem hópuðust til New York á þessum ár- um. Hann var einn fárra sem talaði ensku, var ungur og kraftmikill og varð mikilvægur tengiliður amerískra listamanna og evrópsku súrrealist- anna. Þetta tímabil er mjög mikilvægt í bandarískri myndlist, og áhrif, til dæmis á Gorki og Pollock, vora sterk. Allir fóra súrrealistamir aftur heim til Evrópu - en Ameríkanar eru enn upp- teknir af þessu tímabili; þarlendir safnarar og söfn hafa helstan áhuga á verkum Matta frá þessum áram.“ Öll verkin á sýningunni á Kjarvals- stöðum eru (eigu listamannsins? „Það er mun þægilegra, ef það er mögulegt, að fá öll verkin frá lista- manninum, heldur en að lána þau héð- an og þaðan. Verkin, sem eru öll frá síðustu tíu áram, era valin í samráði við G. Ferrari sem hefur gert katalóg- inn - ég held utanum þetta og fylgi sýningunni úr hlaði. Matta er viljugur að halda sýningar, en hann skiptir sér ekki mikið af því hvaða verk era val- in. Einsog sannir listamenn er hann upptekinn af því sem hann er að gera og sækir kraft í það sem hann á eftir að gera - en gert er gert. Sýningin var sett saman fyrir stórt gallerí í Mflanó í sumar. Hún er sterk og í henni er gott samhengi, og því höfum við hug á að sýna hana víðar. Að öllum lfldndum fylgjum við henni héðan til Noregs.“ Okkar er að veita tækifærin / lok sjötta áratugarins unnu Matta og Erró saman nokkrar myndaseríur. Hvemig bar það að ? „Matta hefur ávallt tekið vel á móti ungum listamönnum og hefur yndi af því að hjálpa þeim. Honum er lfldega í fersku minni þær góðu móttökur sem Verk eftir Roberto Matta hann fékk þegar hann kom ungur maður til Parísar, og hefur veitt mörg- um hjálparhönd. Matta og Erró unnu saman teikningar, í tvennum tilgangi. í fyrsta lagi var það ákveðin vinnuað- ferð súrrealista. Það er að segja að ein- hver byrjaði á teikningu, en huldi sinn hluta, og sá næsti hélt áfram án þess að sjá upphafið. Þessi aðferð er mjög hvetjandi og eykur sköpunarmátt. I öðru lagi var þetta aðferð til þess að hjálpa ungum listamönnum fjárhags- lega - Matti var þegar mjög virtur, og þessar teikningar voru góð leið til þess að koma ungum mönnum á framfæri. Þetta hefur öragglega skipt Erró, og hans síðari frama, heilmiklu máli. Þegar Matta kom til Parísar, á ijórða áratugnum, var borgin aðkomu- mönnum vingjarnleg... einsog ég vona að hún sé enn. Þó ég þori ekki að fara með það.“ Þitt starffelst meðal annars íþví að fylgja svona stórum sýningum á milli landa - hvert er mikilvœgi þeirra? Er verið að þjóna listamanninum, al- menningi eða öðrum listamönnum? „Fyrir listamann einsog Matta skiptir svona sýning ekki miklu máli - en þetta er kannski glannalega orðað. Það sem skiptir hann máli er verkin sem hann er að vinna og vitsmunaleg örvun. Auðvitað eru listamenn við- kvæmir fyrir viðurkenningu, og hann hefði haft gaman af að koma hingað til þess að hitta fólk og kynnast óhk- um þankagangi. En hann er orðinn fullorðinn og hefur ekki krafta til að ferðast mikið. Kraftana fara í vinnuna. Það er ekki hans hlutverk að sjá um að verkin hans séu í umferð, heldur okk- ar, sem skipuleggjum svona sýningar. Það er ekki nóg að sjá myndir af listaverkum, heldur verður fólk að fá tækifæri til þess að berja þau augum. Okkar hlutverk er að veita þessi tæki- færi, síðan verður fólk að gera það upp við sig hvort það notar þau eða ekki. Því getum við ekki skipt okkur af. Listsýningar geta haft áhrif á fólk, heillað það og örvað, þó listin sé ekki þeirra sérgrein. Auðvitað hafa sýning- amar mikið vægi fyrir listamenn og aðra þá sem starfa við eitthvað svipað - en þeir ferðast yfirleitt mikið. Og listaverkin era á ferðinni. Svo er það bara spuming hvort vegir þeirra mæt- ast nokkum tímann!" Gamalt nútímalistasafn Nútímalistasafnið Beaubourg er sérstakt, yfir því er ekki mjög hátíðleg- ur listasafns-bragur. Hver er saga safhsins? „Saga Beaubourg er löng og flókin, en það er miðstöð ólíkra menningar- stofnana; þar koma tónhst, bókmennt- ir og myndlist saman. Nútímalistasöfn í Frakklandi eiga sér langa sögu, sem má rekja aftur til Karls tíunda Frakk- landskonungs, sem var steypt af stóli um 1830. Louvre hýsti listaverk lát- inna meistara, en annað safn, sem Karl tíundi stofnaði, hýsti verk sam- tímamálara. Þar eram við komin með nútimalistasafn, sem hefur verið í Beaubourg, eða Centre Pompidou, síðan 1977. Sem betur fer er Beaubourg ekki eina safnið sem hefur orðið aðgengi- legra á síðustu áram, sú hefur þróunin almennt verið á Vesturlöndum - Louvre er orðið jafnaðgengilegt og Beaubourg. Söfn höfðu á sér orð fyrir að vera fráhrindandi, jafnvel fjand- samleg almenningi. Beaubourg var með fyrstu stofnunum til að breyta þeirri ímynd. Eg man eftir því að fljót- lega eftir opnunina skrifaði einhver í gestabókina að þama hefði honum í fyrsta skipti verið leyft að ganga ber- fættum um listasafn! Þetta er bjánalegt dæmi - en það segir sína sögu. Evr- ópsk samfélög hafa orðið æ lýðræðis- legri á síðustu áratugum, og söfhin era táknrænt dæmi um þá þróun. Mér finnst Beaubourg hafa tekist að verða tákn fyrir nútímalegt Frakkland, það er mannvirki sem fólk þekkir um allan heim. Eins tákn og Eiffeltuminn var um síðustu aldamót - nema hvað listamiðstöðin er öllu nytsamari og áhugaverðari helduren tuminn." Það hefur þurft sterkan pólitískan vilja til að koma Beaubourg á lagg- imar? „Listamiðstöðin hlaut nafn eftir Ge- orges Pompidou forseta: Centre Pompidou, en Beaubourg er gamalt staðarnafn. Pompidou var fyrstur franskra forseta til að reisa mikilvægt menningarlegt minnismerki í París - sem var merkur áfangi, því á þeim tíma vora mörg verkefni í deiglunni, en hans stuðningur gerði þetta mögu- legt. Eftir daga Pompidous hafa aðrir forsetar fetað í fótspor hans; til dæmis sá Mitterand til þess að Louvre var endurbætt og Orsay safnið varð til fyr- ir áeggjan Giscard d’Estaing." Stórar menningarstofitanir virðast hafa átt st'na gullöld á síðustu tveimur áratugum? „Samfélög í Evrópu hafa auðgast, og hafa efni á endurbótum á menning- arstofnunum sfnum. Svo hefur 20. ald- Alain Sayag: Einsog sannir lista- menn er Matta upptekinn af því sem hann er að gera og sækir kraft í það sem hann á eftir að gera - en gert er gert. A-mynd e.ói ar hst, bæði tónhst og myndhst, verið meðtekin þannig að sátt ríkir um nauðsyn þessara framkvæmda. Síðasta gullöld menningarstofnana Evrópu var síðari hluti síðustu aldar; það er heil öld síðan þessum málum hefur verið veitt athygli. Evrópubúar hafa verið svo uppteknir af styrjöldum á öldinni að þeir hafa hvorki haft tíma né peninga til þess að byggja upp listastofnanir. Eftir fimmtíu ára frið er kominn tími til! I Vestur-Evrópu hafa ný söin sprottið upp, en í Suður-Evr- ópu, til dæmis á Italíu, hafa menn látið sér nægja að gera upp það sem fyrir var. Enda af nógu að taka.“ Listin er orðin að formþrautum Þú minnist á að 20. aldar list hafi verið meðtekin - en stendur almenn- ingi ekki einfaldlega á sama? „Það er rétt að hstamenn eiga erfitt með að fá viðbrögð; það er næsta ómögulegt að hneyksla nokkurn mann! Þeir geta skorið á púlsa, suhað f blóði eða pissað fyrir framan áhorf- endur... fáir kippa sér upp við það. Það er helst að ,,hefðbundin“ list; fal- leg blóm, landslag og ástir, geti vakið viðbrögð, hún veldur að mimista kosti hneykslan í listamannaheiminum. Núna undir lok aldarinnar er allt mögulegt, allt er fáanlegt, og það er erfitt að skapa list sem hefur þýðingu og kraft. List verður að hafa jjýðingu, án hennar er hún einungis skraut. Mér finnst listamenn vera alltof uppteknir af forminu, listin er orðin að form- þrautum, sem engir skilja nema at- vinnumenn. Framúrstefnan er viður- kennd af stofnunum, og hefur verið skipulögð - vandamálin sem er verið að fást við hafa verið í deiglunni síðan í byijun aldarinnar. Eg held að vandi nútímalistar sé að alltof margir era að vinna að sömu hlutunum; í París, London og New York era miðstöðvar myndlistarinnar, þar sem allt verður ansi keimlíkt. Staðir sem standa að- eins í burtu, einsog til dæmis fsland, geta þó hörfað, geta skoðað megin- stelhuna utanfrá. Það gefur listamönn- um tækifæri til að athafna sig fijáls- legar. Eg er til dæmis hrifinn af Kjar- val, sem er gjörólíkur þeirri rnegin- stefnu sem ríkti á hans tíma.“ En aftur að Matta. Hann er fœddur árið 1911 og er enn atorkusamur? „Hann vinnur alltaf af krafti. Ég held það sé nokkuð algengt að lista- menn eigi sitt besta skeið í ellinni - ég nefni Picasso sem dæmi. Á sýning- unni á Kjarvalsstöðum eru verk frá síðustu tíu árum, sem eru einkar at- hygliverð. Verk hans frá stríðsáran- um, þegar hann dvaldi f Ameríku, virðast njóta mestrar hylli, en einsog ég nefndi áðan sækjast amerískir safn- arar og söftt helst eftir verkum frá því tímabili. Fyrir þeim líður listamanns- ferill hans undir lok þegar hann yfir- gefur landið - sem er afskaplega heimskulegt sjónarhom. Kannski nýtur hann sín vel svona lengi vegna þess hve greindur hann er. Listmálarar eru oft ekki mjög greindir; það á við um marga stóra meistara. Gáfan sem þeir hafa er á tilfinninga- sviðinu, ekki því röklega. Greind get- ur jafnvel heft þá til stórra verka, ef þeir láta hugsanir hindra framkvæmd- ir. En Matta hefur getað nýtt sér þenn- an hæfileika til þess að ná sífellt lengra í hst sinni.“ ■

x

Alþýðublaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.