Alþýðublaðið - 11.09.1996, Qupperneq 6

6
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 11. SEPTEMBER 1996
■ Hlutirnir er skáldsaga eftir Georges
Perec sem Pétur Gunnarsson er nýbú-
inn að þýða og Mál og menning gefur
út. Kolbrún Bergþórsdóttir ræddi við
hann um bókina og sitthvað fleira
Við erum öll að
máta okkur við
fyrirmyndir
Þessi skáldsaga er skrifuð fyrir
'þrjálíu árum en mér fannst samt
eins og hún vœri um mína kyn-
slóð.
, J>egar ég las þessa bók í fyrsta
sinn, fyrir tuttugu og fimm árum, þá
fannst mér hún skrifuð fyrir mína kyn-
slóð. Mér finnst merkilegt að þú skulir
segja aldarfjórðungi síðar að hún tali
til þinnar kynslóðar. Bókin hefur
greinilega almenna skírskotun hvað
þetta varðar,-
Það var nokkuð sérkennilegt hvem-
ig þessa bók rak á mínar í]örur. Ég var
þá stúdent í Frakklandi, við höfðum
hafst við í hinum og þessum kytrum,
en svo bauðst okkur íbúð í blokk. Hún
var allt öðm vísu en þær vistarverur
sem við höfðum átt að venjast og búin
fínum húsgögnum. Einhver hafði skil-
ið þar eftir tvo hluti, pfpu og bókina
Hlutina eftir Perec. Eitt kvöldið settist
ég í stól með pípuna og las bókina. Þá
kom sú hugsun til mín, að þetta væri
bók fyrir Islendinga. Mér fannst hún
tala beint til minnar kynslóðar. Þetta
var haustið 1970 og einungis nokkur
ár frá því að bókin kom út. Ég ákvað
strax að þýða þessa bók, en kom því
ekki í verk fyrr en núna, aldarfjórð-
ungi seinna.“
Heldurðu að skýringin á vinsœldum
hennar sé að menn kunni að sjá sjálfa
sig í henni þó sýnin sé ekki með öllu
jákvceð?
„Bókin hefur almenna skírskotun.
Við emm öll að máta okkur við hug-
sjón, hugsýn eða fyrirmynd.
Georges Perec er nokkuð óvenju-
legur höfundur sem lét eftir sér að
skrifa bækur í tilraunaskyni. Hlutimir
var fyrsta skáldsaga hans, prentuð í
mjög litlu upplagi, og satt best að
segja þá bjóst enginn við að hún
myndi seljast í meira en tuttugu ein-
tökum. Það kom því eins og þmma úr
heiðskíru lofti þegar bókin rokseldist
og varð að eins konar stefnuskrá heill-
ar kynslóðar.
Perec er undir mjög miklum áhrif-
um frá Flaubert og í þessari bók er
hann hér og þar að blikka Flaubert.
Samanburður á Hlutunum og Frú Bo-
vary er um margt athyglisverður. í Frú
Bovary villist ung kona inn í tilbúinn
heim eldhúsreyfaranna og fær þaðan
viðmiðanir sínar á lífið. Síðan er hún
ætíð óhamingjusöm vegna þess að líf-
ið fellur aldrei að þeirri viðmiðun.
Perec fer nokkuð svipaða leið með
hjónaleysin í sínu verki. Þau hafa við-
miðanir sínar úr auglýsingaheimi og
neysluveröld, em sífellt að eltast við
takmarkið og reyna að láta það rætast.
Og í lokin er ekki ósvipað komið fyrir
þeim og frú Bovary. Á banabeði gerir
hún sér ljóst að lífið með eiginmann-
inum, sem hún mat aldrei neins, var í
raun verið líftð sem hún hefði átt að
njóta. Það er eins með þetta par; þegar
inni sinni, þá frnnst þeim að þetta hafi
einmitt verið draumaíbúðin og
draumatímabilið."
Hvað segirðu mér affleiri verkum
Perec?
skáldsögu sinni og mönnum fannst
sem þar væri nýr spámaður kominn.
Hann var þegar flokkaður sem eins
konar þjóðfélagslegur Flaubert. En
hann átti mjög erfitt með að fylgja
þessari bók eftir, verk hans þóttu of
sérvitringsleg og menn vora satt að
segja búnir að afskrifa hann. En þá
skrifaði hann feikilegan doðrant, mörg
hundmð síður, sem heitir Lífið - notk-
unarreglur. Verkið gerist í íbúðar-
blokk og segir sögu allra íbúanna.
Bókin er nú talin með mestu skáldsög-
um þessarar aldar. Það var einnig síð-
asta verk hans því Perec lést úr
lungnakrabba ekki löngu eftir útkomu
þess, langt um aldur fram.“
Öldin þegar íslandssagan
hékk á bláþræði
Efvið víkjum að öðru, þá hafðir þú
umsjón með sex útvarpsþáttum um 18.
öldina. Hvað heillarþig við þá skelfi-
legu öld?
„Það sem heillar mig er að þar
sökkva Islendingar dýpst. Tökum
dæmi um bók sem þá var skrifuð,
Mannfækkun af hallæram, í henni er
höfundurinn hreinlega að bijóta það til
mergjar hvort líf á Islandi sé yfirhöfuð
mögulegt. Það er þetta skýra „annað
hvort eða“ sem ég held að hafi heillað
mig við öldina. Svo er þetta upplýs-
ingaöldin; allt er að losna úr viðjum
trúarkreddunnar og hugsunin að vakna
til lífsins og það er svo margt að ger-
ast í andlega lífinu. Þetta tvinnast sam-
an, annars vegar þessi hörmungartími
og bláþráður sem Islandssagan hangir
á, og svo hins vegar mjög fijóar, and-
legar hræringar.
Annars vom þessir útvarpsþættir
þannig til komnir að ég fékk starfslaun
ríkisútvarpsins í þijá mánuði. Ég
ákvað að vinna Stanley-leiðangurinn í
útvarpsþáttaform, en verkið hafði
komið út árið 1979 í þýðingu Stein-
dórs frá Hlöðum. Það verður ekki
nógsamlega lofað hvað sá maður hef-
ur staðið vaktina vel varðandi 18. öld-
ina, og það er mjög sjaldgæft að menn
vinni svo markvisst. Og maður er
„pau Rum ems ug pruma ur
heiðskfru lofti þegar bókin
rokseldist og varð að eins
konar stefnuskrá heillar
kynslóðar," segir Pétur
Gunnarsson um skáldsög-
una Hlutirnir eftir Georges
Perec, sem Mál og menn-
ing hefur nýgefið út í þýð-
ingu hans. Bókin var skrif-
uð fyrir þrjátfu árum, en
árin hafa ekki rænt hana
mikilvægi sínu.
þakklátur fyrir það, slík vinna gagnast
rithöfundunum svo vel því þeir geta
nýtt sér hráefnið.“
I skáldsögum þínum hefurðu haldið
þig við tuttugustu öldina. Gœtirðu
hugsað þér að skrifa sögulega skáld-
sögu sem gerist á fyrri öldum?
!rJá, ég gæti mjög vel hugsað mér
það. En það er hins vegar nokkuð erf-
itt verk, svo lengi sem manni finnst að
maður þurfi að lesa sér til. Þá finnst
manni um leið að maður verði að leita
betur og finna meira. Svo er önnur
saga hvað hér er lítið gefið út af göml-
um ritum. Við höfum til dæmis leyft
Magnúsi Stephensen að sökkva í hyl-
dýpi gleymskunnar - og svo er um
fleiri höfunda. Við þyrftum að eiga út-
gáfufyrirtæki sem sérhæfði sig í út-
gáfu gamalla rita. Menningarsjóði
tókst aldrei að einhenda sér í það verk,
var alltaf í einhveijum bitlingum enda
vom það pólitíkusamir sem stjómuðu
honum.“
Ertu að vinna að skáldsögu núna?
, Já, biddu guð að hjálpa þér. Ég er
að alltaf að skrifa skáldsögu, það er nú
einu sinni mitt aðalstarf." ■
1 * •• é ~ mm
m ** ff p ■■■
- ** M 9

:: . .
Haraldur Ólafsson er einn sautján fyrirlesara sem flytja munu erindi á
ráðstefnu um mannfræðirannsóknir sem hefst næstkomandi föstudag.
■ Ráðstefna um
mannfræðirann-
sóknir Islendinga
■kb jr ■ jr
Truin a
eilífa sál
dýra og
manna
„Ég er ekki búinn að skrifa fyrir-
lesturinn, en ég ætla þar að reyna að
draga saman þær hugmyndir sem
menn hafa gert sér um sálina í mönn-
um og dýmm,“ segir Haraldur Ólafs-
son mannfræðingur, en hann flytúr
erindi á ráðstefnu um mannfræði-
rannsóknir íslendinga sem haldin
verður dagana 13.- 14. september í
Odda.
„Niðurstaðan er á þá leið að þvert
ofan í kenningar miðaldaguðfræðinn-
ar þá hafa Islendingar, norrænar þjóð-
ir, og kannski allar bændaþjóðir, talið
að enginn munur væri á mönnum og
dýmm að þessu leyti; bæði hefðu ei-
lífa sál,“ segir Haraldur. Þegar hann
er spurður um skýringar á þessari trú
svarar hann: ,JÉg held að skýringin sé
einfaldlega reynsla fólks. Það taldi
sig sjá framliðna, dreymdi framliðna,
og þá bæði menn og dýr. Dýr vom
lögð með mönnum í grafir. Hug-
myndin var sú að sálin væri sambland
af vitund og vilja, eftirmynd hins
sýnilega. Þessir hálfefnislegu hlutir
gátu stundum verið sýnilegir og
stundum ekki. Ég ætla að fjalla um
þessar hugmyndir eins og þær koma
fram í þjóðtrú og þá mjög almennt “
Þessar hugmyndir virðast enn mjög
lífseigar. „I skrifum refaskyttna eins
og Theodórs á Bjarmalandi, Guð-
mundar Einarssonar, Kristjáns í Hít-
arnesi og ýmissa annarra kemur
greinilega fram að þeir gera sér þess-
ar sömu hugmyndir; telja að dýrið
álykti, læri af reynslu, skynji og skilji
og sömuleiðis telja þeir að sál dýrsins
lifi áfram, „ segir Haraldur. „Þetta em
nákvæmlega sömu hugmyndir og
koma fram í þjóðtrú, svo ég tali nú
ekki um hversu sterkar þær em í hug-
myndaheimi Eskimóa."