Alþýðublaðið - 20.11.1996, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 20. NÓVEMBER 1996
m e n n i n c
F
Arfleifð Asgríms
Ásgrímur Jónsson hefur að ósekju
mátt þjást fyrir stöðu sína milli Jóns
Stefánssonar og Jóhannesar Kjarval í
þríeyki frumherjanna sem vanþakk-
látasta og þröngsýnasta þjóð veraldar í
listrænum efnum útnefndi í öndverðu
sem heilaga þrenningu myndlistar sin-
nar í anda einhæfrar frummyndar ffá
ftalíu þar sem Leonardo trónaði mitt á
meðal Michelangelos og Rafaels.
Ljóskastarar listasögunnar bregða
sjaldnast birtu á fleiri en þtjá í einu því
ekki virðist mega ofreyna andann og
minnið með of flóknum, sögulegum
samböndum. En nú hefur Listasafn
íslands ákveðið að efna til yfirlits á
safni Ásgríms Jónssonar undir heitinu
„Ljósbrigði" og er sýningin til þess
fallin að rétta hlut hins elsta meðal
þremenninganna, einkum í augum
núlifandi kollega hans. Sjálfsagt mun
meðfylgjandi sýningarskrá einnig
stuðla að réttlátu endurmati á afrekum
Ásgríms jafnvönduð að frágangi og
rík af Ijósmyndum sem hún er.
Vonandi að hún hleypi einnig nýju lífi
í gerð slíkra fylgirita því ekki er
vanþörf á góðum og gildum sýn-
ingaskrám í þeirri eyðimörk upp-
lýsingaþurrðar og þekkingarskorts
sem hetjar á íslenska myndlist, gamla
og nýja.
Raunar er „Ljósbrigði" eins heppi-
lega útfærð og hugsast getur með tilliti
til þess að Asgrímur hefur legið í
gröfinni í hartnær fjóra áratugi.
Sýningin er hógvær í upplýsingu sinni
og blessunarlega laus við allan glamr-
andahátt. Það er ekki verið að slá lista-
manninum upp eins og nýiri og ferskri
uppgötvun, en þess háttar kynningar
hafa því miður alltof oft tröllriðið
íslandi sem og öðrum Vesturlöndum á
undanfömum tveim áratugum í skug-
ga taumlausrar gróðahyggju. Til
dæmis hafa Cézanne, Titian, Vel-
ázquez og Vermeer verið kynntir eins
og nýjustu poppstjömur með alls kyns
gerviuppgötvunum sem ekki eru í
neinu samræmi við þróun lista í samtí-
manum. Afleiðingin hefur orðið sú að
ungt fólk gerist afhuga myndlist þegar
það stendur frammi fyrir því ofmati
og oftúlkun sem auglýsingafyrirtækin
þyrla upp kringum klassískar
risakynningar. Vissulega stórgræða
söfnin en þau glata um leið dýrmætu
trausti ungdómsins sem telur lista-
heiminn fortapaðan í innantómu
froðusnakki um löngu liðin afreks-
verk.
Yfirleitt er slíkt skrum hluti af
afturhaldi þar sem reynt er að mikla
fyrir okkur byltingar fortíðar í von um
Menning & listir
Halldór Björn
Runólfsson
listfræðingur
skrifar
að nýlegum eða ókomnum list-
byltingum verði þar með drepið á
dreif eða broddurinn að minnsta kosti
tekinn úr þeim. Gott dæmi um þetta
var oflofið sem kollega minn Robert
Huges, gagnrýnandi Time, hlóð enska
málarann Lucian Freud ekki alls fyrir
löngu. Huges hikaði ekki við að telja
Freud fremsta núlifandi málara heims.
Slík yfirlýsing er síst til að auka veg
jafnágæts málara og Freuds því
enginn heilvita maður trúir á
heimsmetagaspur þegar listir eru
annars vegar. Sennilega hefur gagnrý-
nandinn í klaufaskap sínum viljað
auka veg Saatchis, auglýsingastjórans
og saftiarans fræga, en fyrir skömmu
lá hann undir ámæli fyrir að losa sig
við obbann af frábæru, alþjóðlegu list-
safni sínu um leið og hann stækkaði
þjóðlegu deildina, meðal annars með
kaupum á verkum eftir Lucian Freud.
Mér kom einmitt í hug ofmat eins
ágæts frístundamálara á Ásgrími á
nýlegri sýningu Listasafns Islands á
vatnslitamyndum meistarans. í ein-
hverri öfgafullri hrifningarvímu vildi
amatörinn endilega láta mig vita að
Ásgrímur væri mesti vatnlitamálari
sem uppi hefði verið. Þegar ég leyfði
mér að draga það í efa hrökk upp úr
honum: „Alltaf eruð þið eins þessir
listffæðingar!"
Hvorki Júlíana Gottskálksdóttir né
aðrir aðstandendur sýningarinnar
„Ljósbrigði" falla í þann post-
módemíska auglýsingapytt að ofgera
hinum látna brautryðjanda með því að
hlaða of háan stall undir hann. Hins
vegar er tínt til nægilega fjölskrúðugt
samansafn af verkum til að búa
honum verðuga undirstöðu án þess að
stórum fullyrðingum sé veifað í
upphengi ellegar á prenti. Hversu
inngróinn og kauðskur sem sá háttur
okkar er að forðast alltaf samantekt
um menn og málefni hlýtur það að
teljast meira en lítið lán í óláni hve
áhorfendum er sýnt mikið traust með
því móti. Engir rembihnútar em hnýt-
tir og því stendur allt galopið til ályk-
tana fyrir gesti sýningarinnar. Slíkur
framsetningarmáti er eina haldreipi
þjóðar sem sífellt er dæmd til að
sauma að sér í menningarlegum
efnum.
Þó fer ekki hjá því að áherslumar
raði sér sjálfar og opni þannig greiða
leið að ákveðnum vendipunktum í
ferli Ásgríms. Til dæmis má sjá
myndröð úr Elliðaárvognum að
vetrarlagi frá því um 1930 þar sem
dauf skammdegisbirtan fellur á snævi
þakið umhverfið. Hinum megin í saln-
um andspænis vetrarmyndunum er
gjörólík myndröð úr Húsafellsskógi
frá fimmta áratugnum. Greinilega var
mikið vatn mnnið til sjávar í mynd-
rænum efnum á þeim rúmlega einum,
til hálfs annars áratugar sem aðskilur
myndraðimar. f eldri myndunum ska-
■ Þcitaigt, tólfta Ijóðabók Geirlaugs Magnússon-
ar, komin út. „Offramleiðsla samkvæmt lögmál-
um markaðarins," segir skáldið
Feginn að ahugi
á Ijóðum
- segir Geirlaugur Magnússon
skáld sem er smeykur við áhuga á
Ijóðum því fólk gæti allt eins farið
að ganga niður Laugaveginn kyrj-
andi Ijóð.
,jíg er smeykur við áhuga og er feg-
inn að áhugi fyrir ljóðum er lítill.
Fjöldaáhugi er ekki takmark. Menn
myndu kannski taka upp á því að láta
hann í ljós með því að ganga kyijandi
er lítill
niður Laugaveginn,“ segir Geirlaugur
Magnússon skáld en hann hefur nýver-
ið sent frá sér ljóðabókina Þrítengt.
Hann segir að sér skiljist að þetta sé sú
tólfta í röðinni af ljóðabókum sínum.
„Samkvæmt lögmálum markaðarins er
þetta offramleiðsla.“
En hvemig komu þessi Ijóð í heim-
inn?
„Þessi ljóð fæddust eins og ljóð fæð-
Hverflsgötu 20, gegnt Þjóðleikhúsinu
FVPIS i BÍLAHÚSIIJ
vfrslunabtimí)
laugardóguwi!
paði Ásgrímur heilsteyptan flöt með
tempraðri áferð og samfelldu litavali.
Birtan var honum meira virði en
kraftur htarins.
f Húsafellsmyndunum gætir hins
vegar áhrifa frá abstraktlistinni, en
almennt tók litaspjald íslendinga
mikinn fjörkipp snemma á fimmta
áratugnum eftir drunga kreppuáranna
og formmótun varð almennt mun
skarpari, óraunsærri, samþjappaðri og
stílfærðari en á millistríðsárunum.
Áhrifa „kúbísku" kynslóðarinnar,
einkum Þorvaldar Skúlasonar og
Snorra Arinbjarnar, fór að gæta í
verkum Ásgríms svo um munaði. Þó
verður trauðla metið hve miklum
úrslitum árstíðabrigði og veðurátta
réðu um litaval og huglægar áherslur í
þessum gjörólíku syrpum Ásgríms.
Þannig miðlar sýningin okkur
breytilegum upplýsingum í sérhveiju
viðfangsefni listamannsins.
Þjóðsagnaminnin taka auðvitað mikið
pláss, bæjamyndir, teikningar, vatnsli-
tamyndir og rissbækur, sem og andl-
itsmyndirnar, að meðtöldum sjálfs-
myndum listamannsins. Allt ber valið
vitni opnum hug, þrautseigju í
endalausri glímu við túlkun íslenskrar
náttúru - í þeim efnum var enga
fyrirmynd að hafa þótt sjálfur ætti
Ásgrímur eftir að vísa mörgum
eftirkomendum veginh -'1 óg
endursköpunarmátt. Það er þvf óhætt'
að fullyrða að sýning og sýningarskrá
skili opinni og ríkulegri mynd áf þes-
sum fyrsta, íslenska listmálara sem
helgaði sig alfarið köllun sinni.
Manneskjan er hluti af umhverfinu án þess er hún engill eða púki og
óhugsandi sem slík. Náttúran er ekki hryssingsleg hún er eins og manns-
hugurinn, margbreytileg, segir Geirlaugur Magnússon skáld.
ast. Af orði eða hugmyndum."
Ekki sem óljós mynd eða tilfmning?
„Fyrst og fremst af orði. Af orði ertu
kominn, að orði muntu verða."
Eru þetta myndir úr sálarlífinu ?
„Sútin úr sálinni.“
En eru Ijóðin myndlist orðsins?
„Orð skapa myndir en þau verða
ekki til af fyrirfram hugmyndum eða
hugmyndafræði. Franski málarinn
Degas hitti einu sinni vin sem var skáld
og kvartaði yfir því að honum gengi
svo illa að yrkja þótt hann hefði nægar
hugmyndir. Þá sagði skáldið við hann:
Það eru ekki hugmyndimar sem skipta
máli heldur orðin. Orðin eru efniviður-
inn og útkoman og myndimar em þær
sem birtast af orðunum."
Eins og segir í einu Ijóðanna: „Öll
orðin sem óðu út í kuldann / neituðu að
vejja trefli um hálsinn / fara í ullar-
sokka “ - En hvemig rata orðin á blað-
ið?
„Þetta er innblástur og vinna. Þau
detta ekki niður fyrir framan mig eins
og steindauðar ijúpur. Ég er sannur ís-
lendingur og saífna lengi í sarpinn og
vinn í skorpum. Ég vinn ekki eingöngu
við þetta og þarf því að finna tíma frá
daglegum störfúm og setjast niður. Þá
á ég gjaman eitthvað krafl á blaði.“
Hvað verðurþér helst að yrkisejhi?
,J2igum við ekki að segja manneskj-
an.“
I hryssingslegu umhverfi sínu?
„Manneskjan er hluti af umhverfinu
án þess er hún engill eða púki og
óhugsandi sem slík. Náttúran er ekki
hryssingsleg hún er eins og mannshug-
urinn, margbreytileg."
Og þú yrkir ekki um engla eða
púka?
,J9ei, ekki beinlínis, ég er of ókunn-
ugur þeim.“
En þú yrkir mjög hlýlega um geim-
veru sem er komin heim að Ui'a dalinn
sinn. Ertu kunnugur geitnverum?
„Ekki sérstaklega en þetta er ósköp
mannleg geimvera sem ég er að yrkja
um.“
En svo er líka að finna þýðingar á
Pierre Reverdy íbókinni?
„Bókin skiptist í þrennt. Annars veg-
ar em myndir af því sem fyrir augu ber
og innri ljóð. Svo eru þýðingar sem
hafa verið til í nokkur ár, sumum þeirra
hef ég hnoðað saman upp á nýtt. En að
þýða er að svíkja eins og segir. Þýðing-
ar verða aldrei nema málamiðlun."
Áttu þér eitthvað uppáhalds við-
fangsefni?
,Já, mér skilst að ég yrki mikið um
fugla. Fuglinn táknar flug og vængi.
kannski öfunda ég fuglana á því að
geta flogið."
Draumvísi
í draumi sínum
opnar ótölulegar
kínverskar öskjur
Eina af annarri
fagurskreyttar
og hjartað slær ótt og títt
því óttast
að innst í einni
leynist ofurlítil vala
og innst í völunni
örsmátt kom
og innst í kominu
stækkuð mynd af veröldinni