Alþýðublaðið - 13.02.1997, Qupperneq 4
4
ALÞYÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 13. FEBRÚAR 1997
I c i k I i s t
■ Seinna í þessum mánuði frumsýnir Þjóðleikhúsið hið
fræga verk Tennessee Williams Köttur á heitu blikkþaki.
Williams er talinn í hópi mestu leikritahöfunda þessarar ald-
ar, en óhætt er að segja að hann hafi verið mistækur snillingur
Tennessee Williams. Eitt mesta leikritaskáld heimsins á þessari öld. “Öll
leikrit mín fela í sér baráttu fyrir tilverunni, fyrir frelsi,” sagði hann.
“Ég held að ég sé minni háttar
hstamaður, sem með einhverjum ráð-
um hefur tekist að semja tvö eða þijú
stórverk. Ég er ekki viss um hvaða
verk það era. En ég get ekki séð neina
ástæðu til þess að rithöfundur reyni
sjálfur að meta eigin verk.” Þessi orð
eru höfð eftir Tennessee Williams,
sem af mörgum er talinn vera mesta
leikritaskáld sem Bandaríkin hafa
alið. Meðal heimsfrægra verka hans
eru Glerdýrin, Sporvagninn Girnd,
Köttur á heitu blikkþaki og Sumri
hallar. Williams lifði tímana tvenna,
var hafrnn til skýjanna í upphafi ferils
síns en síðustu árin tók við niðurlæg-
ingarskeið þar sem hvert verk hans á
fætur öðra fékk hroðalega dóma.
Hann hét fullu naihi Thomas Lani-
er Williams og fæddist árið 1911 í
Mississippi. Faðir hans var farandsali
og síðar sölumaður í skóverksmiðju.
Hann var drykkfelldur og ofstopafull-
ur maður, fyrirmyndin að Stóra pabba
í Köttur á heitu blikkþaki. “Hann kom
fullur heim, skellti hurðum og ég
flúði upp á háaloft. Ég hræddist
hann,” sagði Williams sem hafði
ákafa ást á ofríkisfullri móður. Hann
var einnig mjög háður ömmu sinni og
Rósu systur sinni sem var geðklofi og
var vistuð á geðveikrahæli hálfþrítug
að aldri.
Williams veiktist af barnaveiki
fimm ára gamall. Veikindin settu
mark á viðkvæmt taugakerfi hans og
alla ævi þjáðist hann af allskyns kvill-
um, raunveralegum og óraunveraleg-
um. Hann gerðist einrænn eftir veik-
indin og leitaði athvarfs í bókum.
“Mér fannst lífið ófullnægjandi. “Ég
varð að skapa sýndarlíf, sýndarveröld,
sýndarfólk,” sagði hann síðar. “Á
fimmtánda ári uppgötvaði ég flótta-
leiðir frá raunveraleikanum. Þær urðu
samstundis skjól mitt, hellir minn og
athvarf. Frá hverju? Frá því að vera
uppnefndur “stelpustrákur” af böm-
unum í nágrenninu og “ungfrú Nancy
af föður mínum, vegna þess að ég
vildi frekar lesa bækur í stóra og
virðulega bókasafninu hans afa míns í
Öll bestu leikrit Williams hafa verið
kvikmynduð. Marlon Brando og
Vivien Leigh sjást hér t hlutverkum
sínum í Sporvagninum Girnd. Willi-
ams átti ekki orð yfir hrifningu sína
með leik Leigh og sagöi hana hafa
gætt hlutverkið meiri dýpt en hann
hefði lagt í það.
stað þess að leika kúluleik og homa-
bolta og aðra slíka venjulega bama-
leiki. Afleiðing óhóflegrar væntum-
þykju minnar til kvennanna í fjöl-
skyldunni sem höfðu með umhyggju
sinni haldið í mér líftóranni þegar ég
átti í alvarlegum veikindum í æsku.”
Þessar konur urðu fyrirmyndir mar-
gra magnaðra kvenpersóna í leikritum
hans, en eitt einkenni þeirra er einmitt
hin ríka samúð höfundar með konum
sem hann lýsir sem gjaman sem við-
kvæmum veram er eigi ekki samleið
með fjöldanum.
Á háskólaárum sínum fékk Willi-
ams styrki til að sinna ritstörfum og
vann til einnig til verðlauna fyrir verk
sín. Þegar leikrit hans Glerdýrin var
frumsýnt í New York árið 1945 fékk
það frábæra dóma og verðlaun frá
samtökum gagnrýnenda og leik-
skálda. Tveimur árum síðar var leik-
ritið Sporvagninn Girnd fmmsýnt í
Boston við gríðarlega hrifningu. í því
leikritið skapaði Williams frægustu
kvenpersónu sína Blanche og hann
sagði sjálfur að hún væri eftirlæt-
iskvenpersóna sín þótt sér líkaði best
við Ölmu í Summer and Smoke.
Leikritið var sýnt alls 855 sinnum og
fyrir það hlaut höfundurinn Pulitzer
verðlaunin eftirsóttu. Williams var nú
hylltur sem snillingur. Hann baðaði
sig í sviðsljósinu enda mikill vin-
sældafíkill og það var því ekki alveg
að ástæðulausu sem hann kallaði
sjálfan sig skemmtikraft með listræn-
an metnað.
Trú á hreinleika
Leikrit Williams, ljóðræn og ofur
dramatísk, þykja bera merki um sterk
áhrif írá Tsjékov, Strindberg og D.H.
Lawrence. “Tsjékov hafði gífurleg
áhrif á mig. Ég fékk smásögur hans
lánaðar á bókasafninu og hafði þá
aldrei kynnst neinu sem hafði jafn
djúp áhrif á mig og var jafn fallegt,”
sagði Williams. “Lawrence hafði líka
áhrif á mig, held ég, en bara hvað lífs-
afstöðu og lífsskoðun snerti. Ég held
að hann hafi ekki haft nein áhrif á stíl-
inn, hvemig ég skrifa. Ég finn bara að
við komumst gjaman að sömu niður-
stöðu _ trú á hreinleika hins nána
samlífs, hreinleika og vináttu.
Kannski era persónur mínar meló-
dramatískar,” viðurkenndi hann, “í
leikriti verður að þjappa atvikum
heillar ævi saman í þrjá þætti. Að