Alþýðublaðið - 04.03.1997, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 4. mars 1997
V Í ð t Q
■ Sverrir Hólmarsson heimsótti Böðvar Guðmundsson og ræddi við hann um Vesturfara, útlegð,
skáldskap, pólitík og Evrópusambandið
Guði sé lof að við erum
ekki ungir lengur
Nýverið hlaut Böðvar Guð-
mundsson fslensku bók-
menntaverðlaunin fyrir
skáldsögu sína Lífsins tré,
sem er síðara bindi mikils sagnabálks
um örlög íslensku Vesturfaranna.
Böðvar hefur lagt stund á yrkingar
og ritstörf frá unga aldri og áður en
kom að Vesturfarasögum hafði hann
sent frá sér fjölda ijóðabóka, auk
leikrita, smásagna og einnar skáld-
sögu. Böðvar hefur undanfarinn ára-
tug helgað sig ritstörfum einvörð-
ungu og búið í NivÚ á Norður Sjá-
landi ásamt konu sinni, Evu Rode, og
köttunum tveimur, Magnúsi og Soff-
íu. Og nú er útsendari Alþýðublaðis-
ins, sem býr hundrað kílómetfum
sunnar á eyjunni, kominn í heimsókn
til að ræða við skáldið um nýverð-
launaða bók hans og fleira.
Þessi tveggja binda skáldsaga þin
er að þvi er ég best veit umfþngs-
mesta epíska skáldrit sem hefur kom-
ið út á íslensku síðan Ólafur Jóhann
lauk við sína trílógíu. Fram að þessu
hafðir þú hinsvegar fengist mest við
styttri form, Ijóð, leikrit, smásögur.
Hvernig gekk að söðla um yfir í
þessa miklu lengd?
„Það kom eiginlega eins og af
sjálfu sér. Mér fannst efnið vera það
yfirgripsmikið að það þyrfti verulega
langa sögu til þess að gera því mak-
leg skil. Annað sem kannski tengist
þessu er að þegar ég var að skrifa
leikrit í gamla daga, þá var eitt af því
sem mér fannst erfiðast við að eiga
nefnilega tíminn, hvemig á að koma
tíma fyrir í leikriti. Þegar ég svo
skrifaði skáldsögu sem heitir Bænda-
býti og var einskonar æfing eða upp-
taktur að þessari sögu, þá kom þetta
vandamál með tímann alveg jafn-
greinilega í ljós eins og í leikritunum.
Að vissu leyti er miklu auðveldara að
leysa það í langri skáldsögu og það
fylgdi því töluverð frelsistilfinning
að fá að skrifa svona langt mál,
einmitt vegna tímans, að fá pláss fyr-
ir allan þennan tíma.”
Nú eiga Vesturfarasögumar sér
auðvitað langan aðdraganda. Hver
voru eiginlega tildrögin að því að þú
fórst að vinna að þessum bókum?
„Það var allt saman hrein tilviljun
- eins og náttúrlega allt þetta líf er.
Það var fyrir tilviljun að maður sem
ég þekki lítillega og er prófessor í
ensku við háskólann í Victoria á
Vancouvereyju og heitir John
Tucker, hann fékk mig til að koma
þangað og halda sumamámskeið.
Með því fylgdi sú kvöð að ég átti að
halda opinberan fyrirlestur og ég
valdi að tala um íslenskar bókmennt-
ir síðasta áratuginn. Þegar ég var bú-
inn að basla við að berja saman
þennan fyrirlestur á ensku, sem var
mikið átak fyrir mig því að ekki bara
það að skrifa um íslenskar bók-
menntir heldur er ég með öllu óvan-
ur að skrifa langt mál á ensku, þá
fannst mér alveg ómögulegt að nota
þetta ekki í eitthvað meira, svo ég
skrifaði vinkonu okkar hér í húsinu,
Kirsten Wolf, sem er prófessor við
íslenskudeildina í Manitobaháskóla í
Winnipeg. Hún sendi mér fiugmiða
eins og skot svo að ég fékk tækifæri
>■ .
Ég held að íslendingar ættu að athuga betur hugsanlega þátttöku sína í Evrópusambandinu. Ég held það væri
íslendingum hollt að vera með í því.
til að halda þennan fyrirlestur
tvisvar. Og þá hitti ég í fýrsta skipti
einhvem hóp af Vestur-íslendingum,
fólki sem talaði nokkur orð í íslensku
og var ættað frá undarlegustu stöð-
um. Þegar ég kom heim rifjaðist svo
upp fyrir mér að ég hafði átt langafa
og langömmu í Winnipeg sem flutt-
ust þangað vestur laust fyrir síðustu
aldamót og þeirra börn. Afasystir
mín var reyndar flutt á undan þeim
og önnur afasystir mín, sem var sext-
án ára gömul og flutti með þeim, var
feiknamikill bréfritari og það var al-
veg gífurlegur bunki af bréfum til,
sem ég svo náði mér í og hef undir
höndum. Þama vom bréf frá þessum
langafa mínum, frá langömmu minni
og þeirra bömum, svo og afasystrun-
um tveim, til afa míns og síðar til
föður míns og svo þegar þau dóu
skrifaði þriðja kynslóðin, og sú
fjórða hélt líka pínulitlu sambandi,
sem síðan hefur alveg rofnað eftir að
faðir minn dó. Ég fór að lesa þessi
bréf og sá að þama var gífurlegur og
óvæntur fjársjóður sem ég hafði ekki
hirt um að glugga í. Og þetta var nú
eiginlega kveikjan að sögunni.”
Hvað er langt síðan þetta var?
„Það var árið 1990 sem ég byrjaði
að lesa þessi bréf. Samtímis gerðist
það, og það var reyndar dálítið
skemmtilegt, að ég gerðist nútíma-
maður og fékk mér tölvu. Og það var
ágæt æfing á tölvuskrattann að skrifa
þessi bréf upp.”
Skítugu börnin
hennar Evu
Nú hefurðu vœntanlega aflað þér
heimilda víðar.
„Já, mikil lifandis skelfing. Það
byrjaði með því að ég fór að sanka að
mér Ameríkubréfum, og það var áður
en hugmyndin um að skrifa skáld-
sögu varð raunverulega til, bara af
því að mér fannnst þetta svo merki-
Ieg bókmenntategund, og ég komst
yfir nokkuð af bréfum frá öðmm en
fjölskyldu minni. Síðar byijaði ég
svo að lesa mér til í því mikla efni
sem skrifað hefur verið um Vestur-ís-
lendinga, og svo þegar þetta var orð-
ið að hugmynd gafst mér tækifæri til
að fara aftur vestur til Kanada og
ferðast um þessar Islendingaslóðir,
um Nýja Island og suður fyrir línu,
suður til Norður Dakóta, þar sem
mikið var af Islendingum, og
Minnesóta, og fékk meðal annars að
sjá með eigin augum innflytjenda-
safnið mikla í New York, á Ellis Is-
land, þar sem allir síðari tíma inn-
flytjendur fóra í gegn, þar á meðal
margir íslendingar. Þetta varð þannig
töluvert viðamikil forvinna. Það em
til afskaplega merk heimildarit um
Vestur-Islendingana, meðal annars
sex binda verk, Saga Islendinga í
Vesturheimi. Svo er kanadískur
sagnfræðingur, Wilhelm Kristinson,
af íslensku bergi brotinn, sem hefur
skrifað feiknamikinn doðrant sem
heitir The Icelandic People in Man-
itoba. Einnig var maður vestanhafs
sem hét Ólafur Þorgeirsson og gaf út
í nærfellt fjömtíu ár ársrit sem hér
Almanak Ólafs Þorgeirssonar og
innihélt minningargreinar og eins-
konar annál yfir það sem gerst hafði
í íslendingabyggðum og er gífurlega
merkilegt heimildarit. Bókmenntir
Vestur-Islendinga hef ég líka lesið,
þar á meðal sögur Jóhanns M.
Bjamasonar sem lýsa þessu fmmbýl-
ingslífi.”
Ég tek eftir því að allar þessar
heimildir eru kanadískar. Hafa ís-
lendingar ekkert sinnt þessum œtt-
ingjum sínum vestanhafs?
„Ég held þeir hafi lengi vel lítið
sinnt þeim. Það er þó að breytast
núna. Sem dæmi má nefna að í nýút-
komnu þriðja bindi íslenskrar bók-
menntasögu sé ég að í fyrsta skipti í
íslenskri bókmenntasögu er sérstakur
kafli sem fjallar um fslenskar bók-
menntir vestanhafs. En það lá ein-
hver hula yfir þessu fólki, þetta vom
skítugu bömin hennar Evu.”
Var ástœðan fyrir þessu sinnuleysi
ef til vill sú að útflytjendumir voru
litnir hornauga sem einskonar föður-
landssvikarar?
„Já, það held ég að sé ekki nokkur
vafi. Þegar Islendingamir fara að
flytja vestur fara þeir í hópum sem
vom alveg með ólíkindum stórir
miðað við íbúafjölda íslands á þeim
ámm. Á tímabilinu frá 1870 til 1914,
þegar allt stoppaði sökum stnðsins,
þá flytjast vestur nær tuttugu þúsund
manns. Eitthvað af því flutti til baka
og eitthvað flutti án þess að vera
nokkum tímann skráð, það er ekki al-
veg ljóst hver talan var. Á þessu
tímabili eru íslendingar 70-80,000
svo við getum séð að þetta er ansi
stórt hlutfall. Eitt árið, mig minnir
1875, fluttust tæp tvö þúsund manns
vestur. Ef við berum þetta saman við
nútímaaðstæður væri það eins og
bæjarsamfélag á stærð við Akranes