Alþýðublaðið - 19.03.1997, Page 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
NIÐVIKUDAGUR 19. MARS 1997
■ Tómas R. Einarsson, bassaleikari og tónskáld skrifar um einræðisherrann Perón, manninn bak við goðs
Herinn vill stjórna
Argentína var á fyrri hluta aldarinn-
ar eitt þróaðasta landið í Rómönsku
Ameríku og hvað lífskjör og menntun
sónu-
töífa hans, og
ekki síst átti hann auðvelt
með að hrífa fólk úr ræðustóli.
Perón tók við verkalýðsmálaskrif-
stofunni í október 1943, en hún breytt-
an, en hann hafði frétt af slíkum skikk
í fyrirtæki sem greiddi starfsmönnum
sínum þá launauppbót þegar vel áraði.
Þá kom Perón áleiðis ýmsum umbót-
um sem kenna mætti við velferðarkerfí
félagslegra trygginga. Ymsir launþeg-
ar og ríkisstarfsmenn nutu þegar slíkra
réttinda, en Perón vildi að þær næðu til
allra. Þær aðgerðir tryggðu Perón
stuðning hinna efnaminni þegar hann
fór í forsetaframboð.
Með klókindum og ger-
ræðislegum aðferðum
tókst Perón að einangra þá
forystumenn í verkalýðshreyf-
ingunni sem ekki vildu una
aðferðum hans. En svo þurfti
líka að hyggja að kirkjunni,
sem var sem óðast að ná
sér á strik eftir að hafa
verið í vörn á fyrstu ára-
tugum aldarinnar. Og þá
kom að einkalífínu,
Perón bjó í synd með
Evu Duarte. Hún var
leikkona (þriðja
flokks leikkona, en
fyrsta flokks stjóm-
málamaður, skrif-
aði Suðurameríkusérfræð-
ingurinn Halldór Sigurðsson), marg-
falt hugrakkari en Perón, glæsileg og
lét sér ekki margt fyrir brjósti brenna.
“Á krá þar, sem ég hafði setið að
drykkju, gekk ég til salemis. Þar höfðu
kamraskáld verið að verki og skráð á
vegg “Perrorí’ (af perro:hundur, per-
ron:stór rakki). Áttu þeir hér við Peron
einræðisherra. Reyndar naut Peron
mikillar lýðhylli um þessar mundir.
Hann hafði bætt kjör Iaunþega og los-
að landið að mestu af klafa erlends
auðmagns. Menn kölluðu hann stund-
um efnahagslegan endurlausnara
Argentínu. Utlendir auðhringar, eink-
um breskir, áttu hér geysivíðtækra
hagsmuna að gæta. Þeir höfðu t.d.
hlotið einkarétt til að leggja jámbraut-
ir með landsréttindum beggja vegna
við þær. Frá Buenos Aires teygðust
þær smátt og smátt sem spalir frá hjóli
út á víðemi hinnar endalausu gresju.
En lönd meðfram brautum þessum
byggðust að sjálfsögðu fyrst. Hinir
bresku eigendur græddu feikna fúlgur.
Sum þessi félög höguðu störfum
sínum og öðmm gjörðum sem lytu þau
nánast engu argentínsku drottinvaldi.
Eitt þeirra sló t.d. sína eigin mynt.
Gegn þessu öllu reis Peron af mik-
illi hörku. Hann fékk því framgengt,
að ríkið keypti nær öll erlend fyrirtæki
þar í landi, svo sem jámbrautir og
símakerfi. En Argentína hafði eignast
gríðarlegan erlendan gjaldeyri í síðari
heimsstyijöld, og stóð efnahagur
landsins með miklum blóma, engar
ríkisskuldir, hvorki utan lands né inn-
Af Evu, konu Perons, gengu ýmsar
sögm í Argentínu. Var stundum vikið
að fundum þeirra Evu og páfa á þann
veg, að frygðarleysi hins heilaga föður
þótti jafnvel orka nokkurs tvímælis.
Eva var áður leikkona. Þá samdi hún
eitt sinn framhaldssögu og flutti hana í
útvarpi. Saga þessi fjallaði um stúlku,
er hófst af sjálfri sér og giftist að lok-
um æðsta manni landsins. Fannst
mönnum hún hafa rakið þar sinn eigin
feril af lygilegri nákvæmni, uns hún
hlaut bólfestu í rekkju hins argentínska
einvaldsherra.”
Svo hljómar frásögn hins víðförla
Kjartans Ólafssonar, sem
kom til Argentínu um
miðjan sjötta áratuginn, í
þann mund er veldi
Peróns var að hrani komið,
og sagði frá í ferðabók
sinni, Sól í fullu súðri, sem
hér var vitnað í. I marga ára-
tugi var Perón, hvort sem
hann var við völd eða í útlegð
erlendis, aðalmaðurinn í argent-
ínskum stjórnmálum. Hann
komst til valda árið 1946 og hélt
velli til 1955, en þá hrökklaðist
hann í útlegð. Peronistar voru samt
áfram áhrifamesta stjómmálaaflið í
Argentínu og árið 1973 snéri Perón
heim og stjómaði landinu í ár, uns
hann lést 1974.
En hver var þessi maður sem lýsti
því yfir að Mussolini væri mesta stór-
menni 20. aldarinnar, en gerði argent-
ínsku verkalýðssamtökin CGT að
stórveldi og hver var þessi leyndar-
dómsfulla Eva (Evita er gælunafn,
orðrétt Eva litla), sem mátti þola
karlrembubrandara andstæðing-
anna (þótt það megi nú kannski
flokkast undir komplíment að
geta tælt páfann) og hefur á
síðustu áratugum gert garð-
inn frægann í söngleikjahús-
um og nú síðast í umtalaðri kvik-
mynd?
verkamenn meira, en ekki minna en
þeir höfðu átt von á. Verkalýðsleiðtog-
arnir kynntust hér stjómmálamanni
sem var reiðubúinn að gera meira en
að múta þeim sjálfum persónulega,
hann var reiðubúinn að múta allri
verkalýðshreyfingunni.
Þeir vora til sem gagnrýndu þennan
valdamikla verkalýðsvin, og sáu að
með þessu áframhaldi myndi hreyfing-
in glata sjálfstæði sínu, en þær raddir
skynseminnar máttu sín ekki mikils
gagnvart höfðinglegum tilboðum
Peróns, sem bauð kauphækkanir hér
og nú, gaf út tilskipanir um sumarleyfi
á launum og kórónaði allt með því að
skipa svo fyrir að allir skyldu fá þrett-
ánda mánuðinn greidd-
Eva bjargar Perón
Sumarið 1945 var mikill órói í land-
inu, ágreiningur mikill innan stjórnar-
innar og misheppnaðar valdaránstil-
raunir áttu sér stað. Perón hvatti verka-
menn til að gera uppreisn, en án ann-
arra afleiðinga en þeirra að hann var
sjálfur rekinn úr embætti og fangelsað-
ur. Segja má að við það tækifæri hafi
fyrst komið í Ijós hvern stuðning hann
hafði af Evu Duarte, sem þá var titluð
hjákona hans. Sjálfur féll hann á kné
og baðst lífs, en það var Eva sem hafði
samband við áhrifamenn í verkalýðs-
hreyfmgunni og hvatti þá til að frelsa
velgjörðamann sinn úr prísundinni.
Engu munaði að Perón klúðraði póli-
tískri framtíð sinni í fangelsinu. Hann
grét þar hástöfum alla daga, kvaðst illa
haldinn af brjósthimnubólgu og skrif-
aði bónarbréf til forsetans og baðst
þess að fá að fara í útlegð. Það var Eva
sem hindraði að hann semdi um upp-
gjöf og útlegð. Munurinn á skapgerð
þeirra kom líka í ljós á árinu 1951 þeg-
ar orðrómur var í gangi um valdarán
og Perón hljóp skelfingu lostinn í
sendiráð Brasilíu og baðst hælis, en
Eva fór á eftir honum og teymdi hann
með sér heim til Casa Rosada, forseta-
hallarinnar.
En hershöfðingjarnir létu sér ekki
nægja að fangelsa Perón haustið 1945,
heldur tóku að þjarma að verkalýðs-
hreyfingunni. Og samanlagt fékk það
verkalýðsleiðtogana til að skipuleggja
gagnaðgerðir og að loknum nokkram
átakadögum var stjómin fallin,
án þess að herinn
skærist í leikinn og
Perón ávarpaði mann-
fjöldann af svölum
forsetahallarinnar.
Hann áttaði sig á því
að nú væri rétt að kasta
fyrir róða öllum ítölsk-
um og þýskum fyrir-
myndum, og koma fram
sem lýðræðissinni og
krefjast þess að stjómar-
skráin væri haldin. Og
nú voru forsetakosningar
í augsýn.
varðaði vel sambærileg við mörg Evr-
ópuríki. Almenn mannréttindi og póli-
tískt lýðræði vom þó ekki alltaf sam-
stiga hagvextinum. f kreppunni miklu
jókst pólitískur áhugi þarlendra hers-
höfðingja, og hershöfðinginn José Uri-
bura rak forsetann Hipólito Irigoyen
úr valdastóli 1930. Valdaránið gaf tón-
inn fyrir næstu hálfa öldina, hershöfð-
ingjar og liðsforingjar áttu upp frá því
eftir að beita valdi sínu ef þeir höfðu
eitthvað við landsstjómina að athuga.
Árin 1931 til 1943 stýrðu landinu
ýmsir forsetar úr þeirri pólitísku blökk
sem kölluð var Concordancia, og naut
stuðnings flestra valdahópa landsins.
Sú samsteypa leystist upp í miðri
heimsstyrjöld og við þær aðstæður
gerði hópur liðsforingja uppreisn og
steypti stjóminni í júní 1943. Þeirra
fyrirmynd var Þýskaland Hitlers og
Italía Mussolinis. Hinir nýju valda-
herrar reyndust fráleitt klókir stjóm-
endur og fyrsta verk þeirra var að lýsa
yfir stríði gegn verkalýðshreyfingunni.
Sú stefna aflaði þeim mikilla óvin-
sælda, og það ásamt dvínandi lukku
evrópsku fyrirmyndanna, Hitlers og
Mussolinis, gerði almúgann kjaftforari
og djarfari. Það var í þessum punkti
sem fram kemur höfuðsmaður úr her-
málaráðuneytinu, Juan Domingo
Perón, og biður um það vanþakkláta
starf að stýra skrifstofu verkalýðs-
mála.
Fimur og frjór
Perón var fæddur 1895 í héraðinu
Buenos Aires, af fremur efnalitlum
bændum kominn. Tvennt hafði stuðlað
að frama hans, líkamleg hreysti og
frjótt ímyndunarafl, hvort tveggja
kunnu Argentínumenn vel að meta.
Hann vann til verðlauna jafnt fyrir
skylmingar sem skíðastökk, skrifaði
um argentínska sögu og kenndi í
menntastofnunum hersins.
Víða er minnst á
Eva og Perón með gæluhunda
ist síðar í ráðuneyti vinnu og velferðar.
Hann kippti verkalýðsleiðtogunum úr
tukthúsinu og lét þá setjast við samn-
ingaborðið. Hann kvaðst reiðubúinn
að styðja þá í deilum við atvinnurek-
endur og hann var líka þess fýsandi að
stofna verkalýðsfélög í atvinnugrein-
um þar sem þau höfðu átt erfitt upp-
dráttar. Verkalýðsleiðtogamir upp-
götvuðu að Perón fór frjálslega með
peninga og þegar embætti hans tók
þátt í samningum um kaup og kjör
(sem varð æ algeng-
ara og að
lokum lög-
bundið), þá
fengu
per-