Alþýðublaðið - 09.04.1997, Side 6

6
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 9. APRÍL 1997
e r I e n t
■ Svisslendingar unnu seinni heimsstyrjöldina
Nasistagull, blóðpen-
ingar og stolin listaverk
Svissneskir bankastjórar hjálpuðu nasistum að koma undan ránsfeng sínum úr helförinni gegn gyðingum en neituðu þeim sem lifðu af
hremmingarnar og afkomendum þeirra um aðgang að bankareikningum ættingja þeirra.
Þáttur Svisslendinga í seinni heims-
styrjöldinni er blóði drifin og nú í októ-
ber voru haldin réttarhöld í New York
þar sem margir aldraðir gyðingar, sem
lifðu helförina, lýstu þessari friðsömu
og virðulegu þjóð, sem ótíndum þjóf-
um og samverkamönnum morðingja.
Þeir auðugu gyðingar sem gátu komið
hluta af auðæfum sínum inn á sviss-
neska bankareikninga áður en Nasistar
murkuðu úr þeim lífið, í fangabúðum
eða með fjöldaaftökum, gátu ekki vitað
að þrátt fyrir að Nasistar töpuðu stríð-
inu yrðu reikningar þeirra lokaðir fyrir
afkomendum þeirra. Og á sama tíma
væru virðulegir bankastjórar hinnar
hlutlausu þjóðar að ganga erinda Nas-
ista og flytja heilu fjársjóðina til
Argentínu, þar á meðal gull úr tönnum
látinna fómarlamba og stolna skart-
gripi.
Edgar Bronfman Sr, forseti Alþjóð-
lega gyðingasambandsins, man eftir
því að hann var aðeins tíu ára gamall
þegar hann heyrði hvíslað um þjóðar-
morðin í Þýskalandi á heimili sínu,
sveitasetri í Montreal. Faðir hans var
með gesti sem töluðu með sterkum út-
lenskum hreim, og af miklum tilfinn-
ingahita um að gyðingar í þýsku þorpi,
hefðu verið látnir grafa fjöldagrafir og
síðan hefðu þeir verið skotnir. Þetta var
árið 1939 og hann spyr eðlilega: Ef að
tíu ára bam í Montreal vissi þetta,
hvemig gat það þá farið framhjá öllum
heiminum.
í meira en tvo áratugi hefur Bron-
fman helgað sig þeirri köliun að láta
heiminn aldrei gleyma atburðunum í
Þýskalandi á tímum Nasista. Með
sama hefndarþorsta og Simon Wiesent-
hal eltir uppi gamla Nasista krefst
Bronfman þess að arfur gyðinga, eign-
ir þeirra, listaverk, og peningar á sviss-
neskum bankareikningum, verði af-
hentir eftirlifendum eða afkomendum
aftur.
Málflutningur hans allt síðasta ár
hristi undirstöður hinnar virtu, hlut-
lausu þjóðar, duglega og ógnar lögum
um leynd yfir bankareikningum sem
em máttarstólpar svissneska banka-
kerfisins og raunar helstu auðlegðar
þjóðarinnar. Svisslendingar em ekki
þeir einu sem skjálfa á beinunum í
þessu heilaga stríði, því rannsóknarað-
ilar em famir að opna Gestapo skjöl
sem sýna svo ekki verður um villst,
slóð glæpamannanna, frá svissneskum
bönkum til Suður Ameríku. Aður en
því lýkur munu margar þjóðir og þeirra
á meðal Bandaríkin, dragast inn í
hneykslið og kalla skömm og sorg yfir
aldraða embættismenn. „Þetta er síð-
asti kafli Helfararinnar gegn Gyðing-
um,“ segir Edgar Bronfman samúðar-
laust. „Hann verður að skrifa kórrétt.
í september árið 1995, hittu Bron-
fman og félagar hans Kaspar Villiger,
þá forseta Sviss og yfirmann Sviss-
neska bankamannasambandsins í Bem,
til að ræða aðgang Gyðinga að sviss-
neskum bankareikningum fómarlamba
helfararinnar.
Villiger brást við með að bjóðast til
að greiða hluta af þeim 32 milljónum
dollara sem væru inni á ósóttum
bankareikningum til að koma til móts
við kröfur Gyðingana. „Þeir virtust
ekki skilja að við væram að fara fram á
almennilegt reikningshald en ekki mút-
ur,“ sagði Bronmfman niðurlægður en
eftirmálamir hafa hrundið af stað fjór-
um bandarískum rannsóknum á hugs-
anlegum tengslum þýskra bankamanna
og Nasista.
Það er ljóst að Nasistar vora ekki að-
eins mestu morðingjar sögunnar heldur
einnig mestu þjófamir. Eitt af fyrstu
verkum Nasistana eftir yfirtöku hverr-
ar evrópskrar borgar á fætur annarri var
að fara ránshendi um þjóðardýrgripi og
ræna Gyðinga eignum sínum og heim-
ilum. Jafnvel meðan bandamenn vörp-
uðu sprengjuregni á Þýskaland unnu
Nasistamir að því að fjarlægja þýfið úr
Ríkisbankanum og grafa það í yfir-
gefnum námum um landið allt í trausti
þess að þeir gætu náð því aftur er þeir
hefðu komist að samkomulagi við
bandamenn. I Merkers Kalíum-
námunni fundust 241 milljóna dollara
virði af gullstöngum, skartgripum og
gullfyllingum úr tönnum fómarlamba
gereyðingarbúðanna.
Martröð Svissnesku
bankanna
Hvemig sem meintir stríðsglæpir
Pokar með tanngulli úr fórnarlömbum helfararinnar sem fundust í námu
eftir stríð en jafnvel meðan sprengjuregn bandamanna dundi á Þýska-
landi og ósigur var í höfn reyndu Nasistar að koma undan ránsfeng sín-
um í þeirri von að seinna mætti komast að samkomulagi við bandamenn
Svisslendinga hafa verið í raun og veru
þegar öll kurl era komin til grafar, hafa
ákærumar, studdar af kröfum um að-
gang að bankareikningum og skjölum
sem nýverið hafa verið opnuð í Þjóð-
skjalasafninu í Washington verið
martröð fyrir þjóðina. Og sú martröð
gæti versnað, bæði hvað varðar slæma
umfjöllun í fjölmiðlum og eins gæti
þetta rýrt traust bankanna til langtíma.
Ríflega tíuþúsund erfingjar hafa höfð-
að mál á hendur bönkunum og sviss-
neska þingið hefur samþykkt lög sem
þvinga þá til aðgerða og stjómar nú
eigin rannsókn.
Sæmd þjóðarinnar er í húfi, þjóðar
sem er þekkt fyrir að vera heimaland
Genfarsáttmálans og Rauða Krossins.
Með tilliti til umfjöllunar fjölmiðla
um svissnesku bankana og Gyðinga
mætti ætla að Auschvitz hafi verið
fjöldagröf milljónamæringa, en svo var
þó ekki. Yfirgnæfandi meirihluti þeirra
Gyðinga sem létust í helförinni vora
ósköp venjulegt fólk með takmörkuð
fjárráð. Margir vora fátækir. Þeir sem
áttu verðmæti reyndu oftast að fela þau
með því að grafa þau niður í garðinum,
eða í holu í vegg, en ekki inni á sviss-
neskum bankareikingum. En þrátt fyrir
það, vora nokkrir sem tóku sjensinn á
því sem þeir héldu vera traustasta og
öruggasta bankakerfi í heiminum. Að-
eins brot af þeim tíuþúsund Gyðingum
sem hafa höfðað mál lögðu sjálfir inn á
reikningana.
Það gerði þó Jakob Friedman, sem
nú er búsettur í Brooklyn í Bandaríkj-
unum. Hann er rúmenskur gyðingur en
faðir hans var vellauðugur maður og
eftir að hafa heyrt um Mein Kampf, og
gyðingaofsóknirnar í Þýskalandi ákvað
faðir hans að koma einhverju fé í ör-
uggt skjól en að auki var hann að reyna
að forðast að verðbólgan æti upp í allt
hans fé. Það voru þó ströng viðurlög
við því að reyna að koma fé úr landi, í
Rúmeníu var viðlögð tíu ára fangavist
og í Þýskalandi stríðsins, dauðarefsing.
Það var á áranum 1937 og 38, sem
Friedman, þá táningur, fór sjö ferðir til
Sviss gegnum Þýskaland til að leggja
fé inn á nafnlausa en númeraða banka-
reikninga. Á tveggja til þriggja mánaða
Hvernig sem meintir
stríðsglæpir Svisslend-
inga hafa verið í raun og
veru þegar öll kurl eru
komin til grafar, hafa
ákærurnar, studdar af
kröfum um aðgang að
bankareikningum og
skjölum sem nýverið
hafa verið opnuð í Þjóð-
skjalasafninu í Was-
hington verið martröð
fyrir þjóóina. Og sú
martröð gæti versnað,
bæði hvað varðar slæma
umfjöllun í fjölmiðlum og
eins gæti þetta rýrt
traust bankanna til lang-
tíma. Ríflega tíuþúsund
erfingjar hafa höfðað mál
á hendur bönkunum og
svissneska þingið hefur
samþykkt lög sem
þvinga þá til aðgerða og
stjórnar nú eigin rann-
sókn.
Sæmd þjóðarinnar er í
húfi, þjóðar sem er þekkt
fyrir að vera heimaland
Genfarsáttmálans og
Rauða Krossins.
fresti lagði hann upp í þessa hættulegu
leiðangra með féð í umslagi sem inni-
hélt 22.500 franka hverju sinni, um
fimm milljónir íslenskra króna á nú-
virði.
Upphaflega hafði Friedman eldri
farið í þessa leiðangra sjálfur en áber-
andi gyðinglegt útlit hans varð til þess
að hann var stöðvaður af Svissnesku
lögreglunni og vísað úr landi.
Þá sendi Friedman son sinn Jakob af
stað, en á áfangastað átti hann að
leggja inn umslagið sem var merkt að
framanverðu með númeri reikningseig-
andans í einum af þremur bönkum sem
Friedman átti viðskipti við. Alls lagði
Jakob inn átta sinnum í hvem þessara
þriggja banka og fékk kvittanir sem
hann afhenti Chiel Riger, nánum vini
föður síns sem var búsettur í Sviss.
Árið 1938 var Jakob stöðvaður af
svissnesku lögreglunni. „Þeir spurðu
mig hvert ég væri að fara og ég sagði
þeim satt frá og þeir létu mig hafa
vegabréfið mitt aftur. En þeir aðvöraðu
mig: „Ef þú ferð aftur í gegnum Þýska-
land, þá gæti það orðið þín síðasta
ferð.“
Árið 1939 flýði Jakob til Búdapest
til að forðast herþjónustu í Rúmeníu en
hann sneri aftur árið 1940 til að heim-
sækja íjölskyldu sína. Hann var þá
handtekinn færður á lögreglustöðina,
barinn og loks rekinn úr landi. Hann sá
fólkið sitt aldrei aftur.
í maí árið 1944 vora þau tekinn
höndum og send til Auscwitz þar sem
þau vora myrt.
Árið 1970 reyndu Jakob Friedman
og eiginkona hans að ná út sparifé
Friedmans eldri úr svissneskum bönk-
um, upphæð sem gæti svarað til 80
milljóna íslenskra króna i dag, en þau
fengu þau svör að þar sem númer
reikningana væra glötuð væri það ekki
hægt.
“Okkur var sama um peningana,"
segir eiginkona Friedmans, ungverskur
gyðingur sem missti alla fjölskyldu
sína í helförinni. „Við höfðum misst
alla ástvini okkar, en við lifðum af og
núna eigum við bamaböm. Mér finnst
að þau ættu að njóta þessara peninga
en ekki svissnesku bankamir.
Svissnesku bankamir hafa beðið um
fimm ár til að ljúka rannsókninni og
Jakob segir að það geri þeir í trausti
þess að þá verði kröfuhafamir dauðir.
„Eftirlifendur helfararinnar era tegund
í útrýmingarhættu," segir hann. Banda-
ríska minningarsafnið um helförina
segir að það séu um fimmtíu þúsund
eftirlifendur búsettir í Bandaríkjunum í
dag.
Á Hitler að skrifa
dánarvottorð?
Margir auðugir Gyðingar vora
þvingaðir með pyntingum til þess að
gefa upp númer bankareikninga sinna
og drepnir að því loknu. I einhverjum
bönkum höfðu þeir Nasistar sem birt-
ust til að tæma slíka reikninga mætt
tortryggni en í öðram ekki. Alice Fis-
her er ein þeirra sem telur að faðir sinn
hafi verið drepinn vegna þessa. Sem
barn naut hún forréttinda og ólst upp,
hjá auðugum foreldram á sveitasetri í
Tékkóslóvakíu umkringd dýram lista-
verkum. Veröld hennar var rústað með
hemámi Nasista og skömmu eftir það
voru Gyðingar hraktir burt að heimil-
um sínum inn í yfirfull fátækrahverfi.
„Faðir minn borgaði mikla peninga
fyrir að láta smygla mér út úr Gettóinu,
en þremur dögum eftir það var fjöl-
skylda mín send til Auscwitz. Ég frétti
seinna að skömmu áður hefði faðir
minn verið handtekin og færður til yf-
irheyrslu hjá Gestapo þar sem hann var
pyntaður, en þeir vissu að hann var
auðugur maður. Hann var barinn
hræðilega og sagði þeim loks frá því
hvar fjölskylduauðurinn væri niður-
kominn. Þeir hljóta að hafa frétt af ít-
rekuðum ferðum föður míns til Sviss.“
Fisher sem er kennari bar fyrir rétti
að faðir hennar hefði komið sparifé
fjölskyldunnar, skartgripum og heima-