Alþýðublaðið - 20.06.1997, Blaðsíða 7

FðSTllDAGUR 20. JÚN( 1997
ALFÝWRLAM
m c n n i n
Þóra Kristín Ásgeirsdóttir sló á þráðinn til Bjöms Th. Bjömssonar.
Eins og snigillinn með þreifarann úti
- segir Bjöm Th. Björnsson um söguleg viðfangsefni í skáldsagnagerð en hann sendi nýlega frá sér skáldsöguna Solku
sem sýnir forynjuna Miklabæjar Sólveigu í nýju ijósi.
„Það er gríðarleg heimildavinna að
baki þessari bók og mikill léttir að
vera búinn,“ segir Bjöm Th. Bjöms-
son rithöfundur en hann hefur sent
frá sér nýja skáldsögu sem nefnist
Solka en litríkar heimildasögur hans
hafa notið vinsælda hjá þjóðinni
enda fer þar saman innsýn í mannlegt
eðli og bráðskemmtilegar samfélags-
lýsingar. í þetta sinn skrifar Bjöm um
ástir og örlög Miklabæjar Sólveigar
og sr. Odds Gíslasonar.
„Þegar maður fæst við söguleg
skáldverk verður maður eins og snig-
illinn með þreifarann úti,“ segir
Bjöm um ástæður þess að þetta sögu-
efni varð fyrir valinu.
“Ég hef verið að sumarlagi í
Skagafirði undanfarin ár og þar er
þetta sögusvið allt um kring.
Það er með þessa þjóðsögu eins og
aðrar, það býr saga bak við söguna.
Ég er að draga tjaldið frá og líta aft-
ur yfir sviðið og þar blasir við þessi
frægi rammi draugur og forynja sem
mennsk manneskja og í bókinni rek
ég ástarraunir hennar sem urðu und-
anfari hinna sorglegu atburða að
Miklabæ."
Þetta er semsagt einhverskonar af-
skrímslun á Sálveigu?
,Já, ég held að það sé óhætt að
segja það.“
Hvað kom þe'r mest á óvart við
sögu hennar?
„Það kom mér mikið á óvart að
þetta er með allt öðmm hætti en fólk
hefur nokkm sinni látið sér detta í
hug. Þama er áratuga saga á bak við
áður en harmleikurinn á Miklabæ á
sér stað. Séra Oddur og Sólveig hafa
búið saman í á þriðja áratug, meðal
annars í afdalakoti, en á þessum tíma
var stéttamunur milli manna svo
mikill að þau gátu aldrei náð saman
fyrir augliti manna."
Hvemig kona var Sólveig?
„Henni er ákaflega vel lýst í sam-
tímaheimildum. Hún er sögð hávaxin
og tíguleg, falleg kona en stórgerð í
skapi og mikil og góð hannyrða og
verkkona til allra hluta. Það ber öll-
um heimildum saman um að hún hafi
verið sjáleg kona og vel verki farin,
en hún var stolt í skapi þó að hún hafi
verið alþýðustúlka úr afdal. Hún rek-
ur sig svo á þennan mikla vegg sem
er biskupsvaldið og kirkjan sem
hvergi lét eftir sinn hlut.“
En nafnið á bókinni, Solka, er það
gcelunafn Sólveigar?
Það veit enginn maður, en pyttur-
inn fyrir neðan bæinn, hyldjúpur og
botnlaus, þar sem þau hurfu bæði,
heitir enn þann dag í dag, Solkupytt-
ur. Ég dreg þá ályktun að hann heiti í
höfuðið á henni.“
En nú er þetta mjög sérstakur tími
til að gefa út skáldsögu?
„Mál og menning á sextíu ára af-
mæli í ár og daginn ber uppá sautj-
ánda júní. Þeir vildu gefa út þessa
bók í tilefni afmælisins. Mér leiðist
þetta haustbókaflóð líka afskaplega
mikið. Þetta er líka létt bók og dálít-
ið spennandi, myndskreytt með fal-
legum teikningum eftir Hilmar
Helgason í Noregi."
Þannig að það œtti engum að leið-
ast ísumarfríinu með þessa bók með-
ferðis?
„Það ætla ég að vona að engum
leiðist," sagði Bjöm að lokum.
Takmörk flókans
Flóki án takamarka. eða .Sex
lönd, tíu raddir. nefnist norræn far-
andssýning sem stendur út mánuðinn
í Hafnarborg, menningar- og lista-
stofnun Hafnarfjarðar. Eins og nöfn-
in bera með sér em þáttakendumir
tíu talsins frá sex Norðurlöndum og
fást allir við þá tegund textfllistar
sem lýtur að flóka en svo nefnist
pressuð, óofin ull eða önnur skepnu-
hár sem notuð er í fatnað og ýmsan
annan vaming. Með stöðugum fram-
fömm í flókavinnslu hefur þessi teg-
und textflgerðar sótt í sig veðrið á
undanfömum árum.
Sýningin er hingað komin ffá Fær-
eyjum, en henni var hleypt af stokk-
unum í Noregi á síðasta ári. Síðar
mun hún halda til Danmerkur, Sví-
þjóðar, Finnlands, Rússlands og
Hollands. Þannig sver hún sig í ætt
við aðrar norrænar textflsýningar en
hingað til hafa þær jafnan verið ein-
hver víðförulustu risadæmin um

samtakamátt frændþjóðanna í Norð-
ur-Evrópu. Raunar er ekkert skifjan-
legra en þjóðir sem búa við jafnharð-
an og langan vetur geri teppa- og
flókagerð að tákni listrænnar tjáning-
ar sinnar og samstöðu.-
Enginn hefði skilið slíka tilhögun
betur en Joseph heitinn Beuys sem
taldi flóka - og fitu - til náttúruleg-
ustu varmagjafa sem mannskepnunni
stæðu til boða. Reyndar var notkun
hans á flókanum með þeim hætti að
trauðla verður lengra gengið í geist-
legri upphafningu efniviðarins. Það
var einmitt fetisísk dýrkun hans sem
kemur núlifandi textfllistamönnum í
bobba og rænir þá möguleikanum að
endurtaka helgileikinn 20 til 30 árum
síðar. Eftir Beuys er varla hægt að
setja efniviðinn á stall án þess að það
hljómi með einhvetjum hætti sem
endurtekið efni. Gildir einu hve vel
honum er fylgt úr hlaði.
Það hefur löngum verið þymir í
augum svokallaðra, fijálsra mynd-
listarmanna hvemig vefarar og aðrir
handíðamenn þrífast á framsagnar-
máta þeirra. Handíðamennimir em
ásakaðir um hugmyndastuld sem
jafnist við innrás á yfirráðasvæði
frjálsrar myndlistar. Þessi ágreining-
ur sprettur upp við fyrstu aðgrein-
ingu listarinnar á skólastigi og magn-
ast eftir því sem samskipti milli þess-
ara ólíku brauta þverra. En eins og
sjá má af dæminu um Beuys er það
miklu algengara að hinir svokölluðu,
I leit að fljótaskrímslum
Stjörnubíó: Anaconda **l/2
Aðalleikendur: Jon Voight,
Jennifer Lppez.
Á leið upp Amazon fljót á báti
em kvikmyndatökumenn, sem
hyggjast gera heimildarmynd um
lítt þekktan þjóðflokk Indíána,
Shirishama. Taka þeir upp í bát sinn
snákaveiðimann, sem brátt veldur
þeim vandræðum, svo miklum, að
allir eiga þeir ekki afturkvæmt.
Leitar veiðimaðurinn snáka af teg-
undinni anaconda. Alla jafna munu
þeir vera 4-5 metra langir, en sá
sem á vegi þeirra verður er nær 13
metra langur. - Þótt umfram allt sé
spennumynd - og á köflum gróf, -
er baksviðið, sem við áhorfendum
blasir, þó frumskógur Brazilíu.
Vopnin kvödd
Háskólabíó: In Love and War **
Aðalleikendur: Chris O’ConnelI,
Sandra BuIIock.
„Emest Hemingway er Banda-
ríkjamaður. Hann er ljónaveiðari,
nautaetjari og stríðsmaður, sem
barðist með ítölum í heimsstyrjöld-
inni 1914-18 og fyrir málstað
spænska lýðveldisins í borgara-
styrjöldinni 1936-38, auk þess sem
hann hefur skrifað nokkrar bækur.
Fyrstu bækur hans þóttu að vísu
ekki aldæla, en þegar Vopnin kvödd
komu út, árið 1939, lauk enska
gagnrýnin upp nokkum veginn ein-
um munni um það, með Times í
broddi fylkingar, að þetta væri „the
best book ever written by an Amer-
ican“, besta bók, sem nokkm sinni
hefði verið skrifuð af amerískum
manni - en slíkt er ekki lítið, þegar
þess er gætt, að Bandaríkin eiga
annars mestu skáldsagnahöfunda,
sem uppi eru.“ - Á þessum orðum
hóf Halldór Kiljan Laxness formála
að þýðingu sinni á Vopnum kvödd-
um, sem kom út 1941.
Hemingway var sjálfboðaliði í
bandarískri hjálparsveit Rauða
krossins með ítalska hemum sum-
arið 1918. Hann særðist í skotgröf,
sem varð fyrir sprengju, en bar þó
særðan hermann á baki sér í skot-
hríð til hjálparsveitar og var þá
Kvikmyndir |
Hemingway. Rithöfundur, Ijóna-
veiðari, nautaetjari, stríðsmaður
og síðast en ekki síst, mikili
kvennamaður.
Haraldur
Jóhannes-
son
skrifar
skotinn í fótlegg. Á sjúkrahúsi, þar
sem hann greri sára sinna, urðu
skammvinnir kærleikar með honum
og hjúkmnarkonu. Kynni þeirra
yrðu honum síðar uppistaða að
Vopnum kvöddum. Um þau og
reynslu hans af stríðinu fjallar kvik-
mynd þessi. Samt sem áður virðist
Chris O'Donnell með leik sínum
fremur bregða upp mynd af dæmi-
gerðum metnaðargjömum, gáfuð-
um bandarískum pilti um tvítugt en
þeim Hemingway sem í ritum hans
birtist, og í leik Söndm Bullock er
heldur ekki það látleysi, sem var
aðall hennar í fyrri myndum. Er
sem þau séu lítið eitt feimin við fyr-
irmyndir sínar. Hvað um það,
myndin mun skírskota til margra.
fijálsu myndlistarmenn
nærist á handíðum og
listiðnum og eyðileggi
með þvf grundvöllinn að
áframhaldandi möguleik-
um handíðamanna.
Til dæmis em svokallaðar installa-
sjónir - innsetningar, samstillingar
eða hvað sem menn vilja kallað það -
frekleg innrás á yfirráðasvæði
skreytimeistarans og innanhússarki-
tektsins. Það sem áður var falið
stúkkómeistaranum, veggfóðraran-
um og oðmnarmeistaranum gín nú
listamaðurinn yfir og heimtar sem
sitt óskorðaða landnám. Fijálsir
myndlistarmenn hegða sér gagnvart
handíðamönnum eins og hvíti mað-
urinn gagnvart fmmbyggjunum á
öldinni sem leið. Ekki hafa ftjálsir
listamenn fyrr komið handíðamönn-
unum fyrir á naumt skömmtuðum
harðbalanum en þeir fara að sjá of-
sjónum yftr því ófijóa landi sem þeir
hafa úthlutað þeim. Þar gæti fundist
gull.
Það er með öðmm orðum búið að
takmarka svo möguleika flókans að
einungis tvennt virðist koma til
greina. Anna Þóra Karlsdóttir - okkar
kona á svæðinu - og danski vefarinn
Lene Nielsen sýna hvor með sínum
hætti hvemig hreinn og ómengaður
flókinn stendur fyrir sínu sem hrá-
efni. Það er ekki langt síðan .Form-
leysið., hin stórmerka sýning Rosa-
lind Krauss og Yve-Alain Bois í
Pompidou-miðstöðinni í París var
talin með markverðustu sýningum
síðustu ára, einmitt fyrir að bregða
birtu á hráan og umbúðalausan efni-
viðinn.
Að horfa á verk þeirra er eins og
að horfa inn í fallandi vatn; gráma
Dettifoss í tilviki Önnu Þóm og ef til
vill Skógarfoss í tilviki Lene Niel-
sen. Báðar virðast skilja styrk efni-
viðarins í sínu óbrotna og endalausa
veldi.
Hinn möguleikinn sem vefumm
stendur opinn í viðskiptum sínum við
flókann er fatagerðin eins og sjá má
á húfum og höttum norsku listakon-
unnar Ann-Heidi NybrUtt. Enn töl-
um við um flókahatt, og höfuðfatn-
aður NybrUtt sannar að slík fyrirbæri
þurfa alls ekki að heyra fortíðinni til.
Charlotte Buch frá Danmörku sýnir
tvo undurfagra flókajakka sem hljóta
að kitla saknaðartaugar Stg. Pepp-
er.s-kynslóðarinnar um leið og þeir
bjóða kynslóð Bjarkar Guðmunds.
að máta sig.
Vissulega má segja að tilraun
sænsku Gunillu Paetau Sjöberg til að
bjóða náttúmnni dús með sínu högg-
Björg
Pétursdóttir
myndræna verki
Fræ og vöxtur sé
allra góðra
gjalda verð. En
hún gerir lítið
meir en að
minna okkur á flókanotkun minima-
listanna á 7. áratugnum og textfl-
höggmyndir Evu heitinnar Hesse án
þess að bæta nokkm við það ágæta
registur. Svona hafa fijálsir lista-
menn eyðilagt fyrir hefðbundnari
kollegum sínum með því að fara
offari í kálgarðinum þeirra og sundra
öllum jurtunum sem þar hafa vaxið
frá örófi alda.
Það sannast enda á jarðhæð Hafn-
arborgar þar sem Björg Pétursdóttir -
ungur og upprennandi textflhönnuð-
ur - sýnir mögulegar og ómögulegar
flíkur sínar með mandalamynstri,
ásamt þremur gullfallegum, hvítum
kjólum, að fatahönnun svíkur ekki
textfllistina né textfllistin fatatískuna.
Héma er ódáinsakurinn sem fijálsu
listamennimir hætta sér ekki inn á af
hræðslu við að brenna sig eða skíta
út óflekkaðar hendur sínar.
Það er alltaf svolítið spaugilegt -
um leið og það er táknrænt - að þjóð
sem svo lengi hefur kynt eldana í
hjörtum okkar með óþijótandi tísku-
vamingi skuli hafa kosið sér að þjóð-
ardýrðlingi og fjallkonu, uppljómaða
sveitastúlku í málmgljándi herklæð-
um. En þannig er það einmitt með
riddarana sjónumhryggu - hvort
heldur þeir heita Kíkóti eða Jóhanna
af Örk - þeir em alltaf eins og landa-
fjandar í krossferðum gegn kæm-
lausum vananum. En hvort sem þeir
enda á bálinu eða bilast á sinninu ná
þeir aldrei almannahylli gullkálfsins
þótt þeir ávinni sér ómælda lotningu
skírlífra piparmeyja og uppblásinna
yfirvalda.
Drifhvítir kjólamir hennar Bjargar
hringsnúast ofan á hringabrynjunni -
hænsnanetinu - fágaðir, faðmbjóð-
andi og fínlega skreyttir. Enginn
nema eldurinn gat faðmað Jóhönnu
án þess að fá á sig marblett. Ef til vill
er hér komin ástæðan fyrir mun meiri
vinsældum tfskuhönnuða á kostnað
krossfaranna úr röðum svokallaðra,
fijálsra myndlistarmanna. Ef þú hef-
ur ekki tekið eftir því lesandi góður
þá hefur Jean-Paul Gaultier fyrir
löngu leyst Jóhönnu litlu frá Dom-
remy af hólmi, almenningi til
ómældrar gleði. Ég held að sú stað-
reynd tryggi textflnum sem og
annarri handíð dijúgum lengri líf-
daga en allar tilraunir til að búa til
pansara úr flókanum.