Alþýðublaðið - 22.07.1997, Blaðsíða 7

ÞRIÐJUDAGUR 22. JÚLÍ1997
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
Gunnar Smári Egilsson
Hlutverkaleikir og Ringó
Örlítil athugasemd við innskotssetningu í grein eftir Guðmund Andra Thorsson
Guðmundur Andri Thorsson
skrifaði grein í Alþýðublaðið
fyrir helgi um gagnrýni Hallgríms
Helgasonar í Fjölni á hið hefðbundna
óhefðbundna ljóð og er allt gott um
þá grein að segja. Sérstaklega þá
fullyrðingu Guðmundar Andra að
smekkur sé fyrir letingja. Og síðan
það, að hann segist vita ýmislegt.
Það er ánægjulegt að heyra eftir
margítrekaðar yfirlýsingar um að
hann viti ekki. En ekkert af þessu
kemur mér svo sem neitt við. Nema
hvað hann nefnir mig til sögunnar
innan sama sviga og Ringó Starr og
þakka ég hjartanlega fyrir mig. Það
er rétt hjá Guðmundi Andra að Ringó
er minn maður eins og Tómas Sæ-
mundsson og fleiri. Það er hins vegar
ekki rétt hjá honum að hlutverka-
leikur sé persónubundinn vanþroski
minn og enn síður að hann eigi rót
sína að rekja til bítlaáranna. Um þetta
vildi ég — með leyfi háttvirts rit-
stjóra — fá að skrifa fáein orð.
Pant vera Ásgeir, pant
vera Bjarni
Samfélag okkar er einn stór hlut-
verkaleikur og ég trúi að allir viti
það. Ef til vill ekki að það sé leikur
en í það minnsta að það snúist um
hlutverk. Forsetinn okkar ástsæli veit
af leiknum og leikur sér að saman-
burði við Asgeir Ásgeirsson. For-
sætisráðherrann er stærri um sig og
vill fara með tvö hlutverk, bæði
Bjama Benediktssonar og Ólafs
Thors. Jón Baldvin Hannibalsson
rann saman við Jón Sigurðsson í
Alþýðublaðsgrein sinni um daginn.
Og svona mætti lengi telja áfram.
Halldór Guðmundsson í Máli og
menningu hefur líkt sínu fyrirtæki
við Gyldendal, Jóhannes í Bónus
leikur Pálma í Hagkaup og Matthías
og Styrmir halda að Mogginn þeirra
sé Times. Stundum eru þessir hlut-
verkaleikir saklaust daður, stundum
vísa þeir til fyrirmynda, stundum
lýsa þeir óskhyggju og stundum
blindu á eigin getu. En svona er þetta
og allt í lagi með það. Mannheimar
eru samansettir af mönnum og
verkum þeirra og ef ekki má vísa til
þess er fátt hægt að segja.
Sum hlutverk í samfélaginu eiga
sér óljósara upphaf. Þannig virðast
þær Vigdís Grímsdóttir, Björk og
Guðrún Gísladóttir allar hafa sótt í
minnið um eitthvað dökkhært og
dularfullt, eitthvað tilfinningasamt
og ótamið. Og útkoman eru þrjú
tilbrigði við sama stef — svona
meira og minna. Og þar sem ég er
kominn í menningarheima þá eni
þeir allir niðurhólfaðir í velkunn og í
flestum tilfellum útþvæld hlutverk.
Við eigum þakklátt hlutverk mynd-
listarmannsins sem er miskilinn hér
heima en á sér bakland í útlöndum —
tökum Birgi Andrésson sem dæmi.
Við eigum líka málara sem hafna
listaheiminum og sýna í Eden og
Blómavali eins og Steingrímur og
Tolli. Við eigum útbelgda tenóra eins
og Kristján og mikla sagnameistara
eins og Einar Kára; fágaðar og vel
menntaðar listakonur eins og
Kristínu Jó og ótemjur og ólíkindai-
tól eins og Megas. Og við eigum
þunglynda og viðkvæma ljóðskáldið
sem Gyrðir leikur svo vel að við
erum farin að gleyma Hannesi
Sigfússyni. Og við eigum líka „the
voice“ eins og Hallgrím og erfða-
prinsa skáldsögunar eins og Guð-
mund Andra.
Hvort viltu suð eða
skell?
Reyndar þarf ég ekki að benda
Guðmundi Andra á þetta. Hann kann
þessa hlutverkaskipan eiginlega of
vel. Þegar ég las greinina hélt ég um
tíma að hann væri hættur að greina á
milli persóna og leikenda. I henni er
Hallgrímur eróbikk en Gyrðir jóga,
Hallgrímur KafFibarinn en Gyrðir
Norðurleiðarrútan, Hallgrímur
hurðaskellur en Gyrðir lágvært suð,
Hallgrímur hrossabrestur en Gyrðir
ftðrildi — ekki japanskt skraut held-
ur íslenskt ftðrildi í sauðalitunum.
Trúir þessu einhver? Trúir þú
þessu í alvörunni, Guðmundur
Andri?
Þetta er ómur af löngu dauðri
heimsmynd sem ég hefði frekar búist
við að heyra frá Ömólfi stóra bróður
Guðmundar Andra eða jafnvel
pabbanum Thor. Hvort viltu epli eða
appelsínu? Ríó eða Braga? Mál og
menningu eða AB? Og þegar þú
hefur valið eitt hefurðu valið allt. Ég
býst við að Guðmundur Andri hafi
hlegið eins og ég að krökkunum í
hverfmu sem fóm í MT og þar af
leiðandi í Keflavíkurgöngu og þar af
leiðandi í Fylkinguna eða KSML og
hlustuðu á þjóðlög frá Erítreu og
studdu Múgabe en hötuðu Nkomo og
bitu ekki í hamborgara fyrr en 1994 á
Hard Rock Café og leið ekkert alltof
vel með það. Em ekki bráðum tvö ár
síðan Mörður Ámason skrifaði í
Moggann? Eigum við hin þá ekki að
kasta trúnni á tvískiptan heim góðs
og ills?
Auðvitað er það ekki svo að
tilfinningalíf Megasar sé óheflaðra
og taumlausara en Kristínar Jó eða
hennar skynjun fínlegri en Einars
Kára. Mér er nær að halda að allt sé
þetta fólk meira og minna eins þótt
það hafi valið sér ólíkar leiðir til að
skilgreina sjálfan sig og heiminn og
tjá sig í list sinni. Og af þeirri ástæðu
getur Hallgrímur dæmt hið lágværa
suð Gyrðis dautt og einskis vert án
þess að hann sé með því að kalla
okkur inn á Kaffibarinn. Sjálfur
yfirgaf ég þann bar fyrir tveimur
ámm án þess að ætla mér neitt með
N orðurleiðarrútunni.
Ljóð og Ijóða-fólk
Annars er ég sammála Hallgrími
um ljóðið — eins og ég er líka
ósammála honum. Ég skil ekki hvað
hann er að fara með þessari kröfu um
hefðbundið form en ég er jafn sann-
færður og hann um að hið hefð-
bundna óhefðbunda ljóðform sé
dauðvona. Form og innihald er orðið
svo samfléttað, andlaust og dautt að
ekkert nema keisaraskurður getur
bjargað því Jitla lífi sem hrærist innra
með því — svipað og þegar menn
skáru rím, stuðla og höfuðstafi utan
af hinu hefðbundna ljóðformi fyrr á
öldinni. Þá var ljóðið að kafna af
uppdagaðri sveitamennsku og stein-
dauðri lífssýn. I dag er það að sálast
úr sjálfsvorkunn, lífsdoða og getu-
leysi. Ég vona að menn finni því nýtt
inntak og þar af leiðandi form, frekar
en nýtt form og síðan inntak eins og
Hallgrímur virðist vera að biðja um.
En það er önnur saga. Ég ætlaði ekki
að skrifa um ljóð heldur hlutverk.
Ég varð áþreifanlega var við hlut-
verk Ijóðaunnandans á hinum ágæta
fundi Fjölnis um ljóðið. Þar heyrði
ég ljóðelska fúndarmenn brynverja
sig fyrir málflutningi Hallgríms. Þeir
ætluðu ekki að láta hann taka frá sér
sjálfsmynd sína; fólksins sem leitaði
stundlegs friðar yfir litlu ljóði eftir
heitt bað í lok erilsams dags í því
hringleikahúsi sem við köllum líf.
Þetta var ekki æðibunufólk, ekki
Kringlu-fólk, ekki GSM-fólk —
þetta var ljóðafólk. Það vildi ekki
íhuga það örskotsstund að ef til vill
væri sú veröld sem finna má í ís-
lenskum ljóðum undanfarinna
fimmtán tuttugu ára ekki boðleg sem
mótvægi við geggjun nútímans
heldur í mesta lagi eilítil sefjun —
lágvært suð sem hverfur þegar maður
ræskir sig. Þetta fólk vildi trúa því
sama og Guðmundur Andri, að ef því
líkaði ekki við Gyrði væri það að
velja Kaffibarinn. Og þannig er nú
fyrir ljóðinu komið. Það er andsvar
við Kaffibamum.
Pínulítið um sjálfan
mig
Svona geta hlutverkin leikið okkur
ef við leikum okkur eldd að þeim. Ég
fékk einu sinni að nefna fyrirtæld
Nokkra íslendinga hf. af því að Ný
félagsrit Jóns Sigurðssonar voru
gefin út af nokkrum Islendingum. Ég
vinn hjá Bókaforlaginu Dægradvöl
ehf. sem er skýrt eftir meistarverki
íslenskrar bersögli. Ég er ritstjóri
Fjölnis af því ég trúi að samfélagið
sé að koðna niður í meiningarleysu.
Ég breytti Morgunpóstinum í
Helgarpóstinn þegar ég sá eldá
lengur til sólar í blaðamennsku. Allt
er þetta svo sem saklaust grín. En ég
væri ekki að þessu ef þetta væri með
öllu merkingarlaust. Ef ég ætlaði mér
hins vegar að lifa inni í þessum
tilvísunum hefði ég sleppt þeim.
Og loks eitthvað um
Ringó
I einhverjum pistli viðurkenndi ég
að ég væri Ringó-maður og hefði
staðið með mínum manni síðan
honum var neytt upp á mig fimm ára.
Eftir að blaðið kom út sat ég við
símann og beið. Ég átti von á að
einhver hringdi og þalckaði mér fyrir,
segðist líka vera Ringó-maður án
þess að hafa viljað gangast við því,
impraði á því hvort ekki væri ráð að
leita uppi Ringó-fólk sem þjáðist í
einsemd og jafnvel stofna til félags-
skapar. En það hringdi enginn. Ég
þarf sem fyrr að glíma einn við
Ringóinn í mér. En úr því að Andri
minntist á kappann vil ég leyfa mér
að fara um hann fáeinum orðum.
Ringó varð ríkur en hélt áfram að
hella kóld í koníakið sitt. Þetta er
kunn staðreynd í íslenskri menn-
ingarsögu því hann gerði þetta í
Atlavík fyrir framan skemmtana-
bransa-elítuna snemma á uppaárun-
um. Hún dáðist að Ringó en gat ekki
tekið hann sér til fyrirmyndar. Hún
var of upptekin af hlutverki sínu,
vildi standa sig vel í lífinu og koma
sér upp góðu viti á vínum, mat og
tískufatnaði. Ringó hannaði kringlótt
arinstæði sem hann sá fyrir sér að
hægt væri að fella inn í stofuveggina
í þröngum verkamannabústöðunum í
Liverpool. Ég hef reyndar ekki
ábyggilegar fréttir af örlögum þess-
arar uppgötvunar en mér segir svo
hugur að hún hafi aldrei komist á
legg. Ringó efndi til mótmælagöngu
árið 1972 til að berjast gegn steríói.
Hann bar spjald sem á var letrað
„Back to Mono“. Rökin fyrir þessu
vonlausa stríði voru þau að fátækt
fólk hefði ekki efni á að elta uppi
tæknibreytingar til að geta hlustað á
tónlist sem var beint til þess. Síðan
eru liðnar endalausar tæknibyltingar
og enginn hefur tekið upp þennan
málstað. Þegar það verður gert munu
menn minnast Ringó með hlýhug.
Hvað var Ringó að meina? Eða
hvað var hann að leika? Tók hann
hlutverk „the Working Class Hero“
bókstaflega? Eða var hann svona í
innréttaður í raun og veru?
Ég veit náttúrlega ekkert um
Ringó en ég hef trú á honum. Hann
er minn maður. Og ég trúi að ef við
ættum fleiri menn eins og Ringó þá
sætum við ekki uppi með eina og
hálfa kynslóð skálda sem öll eru að
leika sama hlutverkið, öll upplifa það
sama frá degi til dags og öll skynja
sig eins í veröldinni. Þótt Ringó hafi
verið hæfileikalítill og agnarsmár í
list sinni má hann eiga það, að hann
reyndi að halda í það sem hann var.
Ef hann tæld upp á því að yrkja
myndi hann byggja á raunverulegri
upplifun sinni á lífinu en ekki leita að
löggiltum tóni eða takti. Það segja
mér menn að enginn geti trommað
eins og Ringó og enginn láti sér detta
í hug að lfkja eftir honum.
Okkur vantar fleiri þannig menn.
Og þá mun ljóðið aftur finna sín
skáld.
Gunnar Smári Egilsson
ps. Fiðrildið er japönskum hæku-
skáldum tákn fegurðar sköpunar-
verksins, hinnar endalausu hring-
rásar náttúrunnar; afls hennar og
brothættrar viðkvæmni í senn.
Sambærileg tákn í íslenskum
ljóðaheimi eru lóan sem kemur
eða þrösturinn trúr sem fer. Að
nefna þessi 19. aldar fyrirbrigði í
íslensku nútímaljóði er Mns vegar
eins og að ákalla andskotann í
kirkju eða hlusta á rapp í Norð-
urleiðarrútunni. En gallinn við
þennan útlegðardóm lóunnar úr
ljóðinu er sá helstur að hann var
kveðinn upp á röngum forsendum.
Auðvitað kemur vorið ekki að
sunnan — og allra síst frá Japan.
Vorið springur út hér heima, í
kollinum á mér og þér.
pps. Sólargeislar rista ekki
munstur á augnloldn á olckur eins
og Gyrðir segir og Guðmundur
Andri trúir. Sólin býr til rauðan
eldhnött undir augnlokunum sem
síðan fær svartan kjama ef nógu
lengi er horft í sólarljósið. Það er
hins vegar hægt að búa til munstur
undir augnlokin með því að þrýsta
fingurgómunum á þau, eins og
allir sem hafa verið böm vita. Það
er því ekki lífgjafmn Sólin sem býr
til munstrið heldur þunginn og
myrkrið. Svona getur lífið verið
öfugsnúið og skemmtilegt.
Úr alfaraleið
Gekk staurblank-
ur um í hálft ár
meö 20 milljón
króna vinning í
rassvasanum
BT í Danmörku segir frá því að
blankur byggingaverkamaður í
Danmörku gekk með vinnings-
miða í lottó í rassvasanum í hálft
ár, en það var auglýsing í dagblaði
sem fékk hann til að ganga úr
skygga um hvort það hefði fallið
vinningur á miðann. Hann er nú
milljónamæringur.
Það var mikil lukka hjá verka-
manninum sem hafði verið blank-
ur í langa hríð, þegar hann upp-
götvaði að hann hafði gengið um
með margra milljóna króna vinn-
ing í rassvasanum á vinnubuxun-
um. Hann var nýkomin úr sumar-
fríi þar sem hann átti svo litla pen-
inga að hann hafði ekki ráð á að
fara út með kærustunni. Fjárhags-
vandræði þeirra hófust fyrir alvöru
þegar þau festu kaup á húsi en gátu
ekJd staðið í sldlum með afborgan-
ir.
Með gleðitárin streymandi niður
kinnamar gekk hinn nýbakaði
milljónamæringur áleiðis í höfuð-
stöðvar lottósins til að fá vinning-
inn greiddan út. Þegar hann var
kominn að dyrunum hringdi far-
síminn, bankinn vildi kalla hann
inn á teppi þar sem hann var kom-
inn hundrað þúsund fram yfir
heimildina.
„Fólk segir gjaman að peningar
skipti ekki máli, þeir gera líka ekki
allt, en þeir þýða mikið frelsi,"
segir maðurinn sem var milljóna-
mæringur f sex mánuði án þess að
hafa hugmynd um það.