Vísir - 06.04.1977, Qupperneq 10

10
Miðvikudagur 6. aprll 1977.
VÍSIR
Ctgefandi.ReykJaprent hf
Framkvæmdastjóri: Davíö Guómundsson
Hitsljórar:Þorsteinn Pálsson ábm.
" óiafur Ragnarsson
Kitstjórnarfulltrúi: Bragi Guömundsson. Fréltastjórl erlendra frétta: Guömundur Pétursson. Um-
sjón meö helgarblaði: Arni Þórarinsson. BlaOamenn: Edda Andrésdóttir, Einar K. Guöfinnsson,
Elias Snæland Jónsson, Finnbogi Hermannsson, Guöjón Arngrimsson, Kjartan L. Pálsson, óli
Tynes, Sigurveíg Jónsdóttir, Sæmundur Guövinsson. Iþróttir: Björn Blöndal, Gylfi Kristjánsson.
Akureyrarritstjórn: Anders Hansen. CJtlitsteiknun: Jón óskar Hafsteinsson og Magnús ólafsson.
Ljósmyndir: Jens Alexandersson, Loftur Asgeirsson.
Sölustjóri: Páli Stefánsson. Auglýsingastjóri: Þorsteinn Fr. Sigurösson. Dreifingarstjóri: SigurÖur
R. Pétursson.
Auglýsingar: Slöumúla 8. Sfmar 11660, 86611. Askriftargjald kr. 1100 á mánuöi innanlands.
Afgreiösla: llverfisgata 44. Simi 86611. Verö I lausasölu kr. 60 eintakiö.
Ritstjórn: Slöumúla 14. Sfmi 86611, 7 Ifnur. Prentun: Blaöaprent hf.
Borgaralegri byltingu
er ekki lokið
I vetur hafa orðið þau pólitísku strumhvörf að menn
hafa gert sér betur grein fyrir því en áður# að í valda-
tafli af hverju tagi sem er geta menn ekki til lang-
frama látið skeika að sköpuðu um mannréttindin. Al-
menn viðurkenning á einföldustu borgaralegum réttind-
um hlýtur að vera sá grundvöllur, sem bætt sambúð
þjóða byggist á.
Mannréttindahreyfingin austan járntjaldsins hefur
tvíef Ist i vetur. Rödd þeirra, sem berjast fyrir frelsi í
f jötraþjóðfélögunum hefur veriðdýpri og áhrifameiri
en oftast nær áður. Enítilraunum manna til þess að
bæta sambúð ríkja, sem búa við ólíka stjórnarhætti,
hefur of lengi verið reynt að sneiða hjá mannréttinda-
vandamálinu.
Það hefur verið úrslitaskilyrði af hálfu stjórnvalda
i sósialísku ríkjunum, að menn legðu mannréttinda-
málin á hilluna, ef von ætti að vera um árangur í við-
leitninni til bættrar sambúðar. Menn áttuðu sig hins
vegar ekki á þeirri staðreynd, að með öllu er útilokað
að víkja til hliðar jafn-mikilvægum þætti í lifi borgar-
anna eins og réttinum til þess að tjá hug sinn og ráða
ferðum sínum.
Afleiöingin er sú, að mannréttindahreyfingin hefur
ef Ist og breiðst út. Yfirvöld i sósíalisku ríkjunum ráða
ekki við þær hræringar, sem hófust í Tékkóslóvakíu í
vetur. Og fall einræðisstjórnar Indiru Gandhi á Ind-
landi er e.t.v. skýrasta dæmið um það, að í hinni póli-
tísku refskák er ekki unnt að horfa framhjá mann-
réttindunum. Þar í landi hefur tjáningarfrelsið verið
svo rikur þáttur i þjóðareðlinu að einræðistilraunin
einfaldlega mistókst.
Sama er að verða uppi á teningunum að því er varðar
tilraunir manna til þess að bæta sambúð austurs og
vestursán þessaðtaka tillit til einföldustu borgarlegu
réttinda. Umræður þar um hafa verið hálfgert
feimnismál á vesturlöndum á síðustu árum. Þeir sem'
ekki hafa beygt sig fyrir úrslitakostum Brésneffs
hafa þvi sem næst dæmt sig úr leik með þvi að teljast
þá vera á móti friðsamlegri sambúð ríkja.
Afstaða stjórnvalda á vesturlöndum hefur óneitan-
lega breystá síðustu mánuðum. Og hér hafa þær kröf-
ur verið gerðar, að islensk stjórnvöld lýstu þessum
nýju viðhorfum, þannig að ekkert færi á milli mála.
Segja má að fyrstu ákveðnu viðbrögðin af hálfu ís-
lensku ríkisstjórnarinnar hafi komið fram í ræðu for-
sætisráðherra á Norðurlandaráðsþinginu í Helsinki.
Þar sagði Geir Hallgrímsson: „Ekki er úr vegi að
nefna hér, að rödd Norðurlanda verður að heyrast til
varnar mannréttindum hvar sem er i heiminum og
ekki aðeinsgagnvart þeim löndum sem eru f jarlægust
Norðurlöndum og þar sem þau hafa óverulegra við-
skiptahagsmuna að gæta." Með þessu er sagt það sem
segja þarf. Aðalatriðið er síðan að fylgja hugsjóninni
eftir með þvi að breyta orðum i athafnir.
Mannréttindahreyfingarnar í Austur-Evrópu hafa í
vetur notað Helsinkisáttmálann um öryggi samvinnu
og frið sem vopn í baráttu sinni. Og víst er að norður-
landaþjóðirnar geta byggt stuðning sinn við f relsisöf I-
in á sáttmálanum. Tomas Mann skrifaði á einum
stað: „Það er í mannréttindunum, hinum kristna arf i
hinnar miklu borgaralegu byltingar, sem báðar þess-
ar stefnur, einstaklingshyggja og félagshyggja, frelsi
og jafnrétti hafa tvinnast og réttlætt hvor aðra."
Þetta er hollt að hafa i huga. Hinni borgaralegu bylt-
ingu er einfaldlega ekki lokið.

visrn
Misskilningur að skól-
arnir geti komið
í stað foreldra- og
lögregluvalds
Á seinustu vikum, eins
og reyndar oft endranær
hefur það oft borið á
góma að leggja verði á
herðar skólanna í landinu
þá skyldu að fræða nem-
endur sína um neyslu á-
vanaef na ýmiss konar, að
áfengi og tóbaki með-
töldu. Á þetta var meðal
annars drepið í sjón-
varpsþættinum Kastljós
fyrir nokkru, þegar rætt
var um meinta sölu fíkni-
ef na i skólum, ennfremur
var þetta haft að orði á
Alþingi, þegar rætt var
um framleiðslu áfengs
öls. I fljótu bragði virðist
sjálfsagt að skólarnir
veiti hverja þá almenna
fræðsiu, sem þjóðfélag-
inu má að gagni koma,
fræðslu um ávanaefni
eins og annað, ef hún
virðist nauðsyn. En er
þetta í rauninni svo? Það
held ég ekki.
y
V \
Dr. Halldór Guðjóns-
son dósent skrifar
um kröfur, sem gerð-
ar eru á hendur
skólunum um áróðurs-
starf gegn ávana-
efnum: „Það spillir
námi barns að kenna
því nokkuð,
sem rekst
á daglega reynslu"
Kennslan nær ekki að
fyrirbyggja neysluna
Aö sjálfsögöu getur skólinn og
kennarar hans af fullri einlægni
vallarstarfsemi likamans. Ef
þaö væri fellt undir einhvers
konar þjóðfélagsfræöi þá væri
timanum betur varið til aö
kenna örlitla hagfræöi. Liklega
mætti þó aö skaölausu fella
þessa kennslu undir landafræði,
þar er áherslan lika á sundur-
lausum minnisatriðum.
Aðrar aðferðir dýrari
Þessar vafalaust velviljuöu
tillögur og tilmæli eru reist á
þeim misskilningi aö skólarnir
geti með kennslunni einni komið
i stað foreldravalds, eöa lög-
regluvalds eða þess valds, sem
borgararnir hafa án tilefnis af-
salað sér og i þvi er fólgið að
skipta sér sjálfir af þvi i fari
annarra sem er þeim til ama.
Við erum smátt og smátt að
temja okkur þann stórborgar-
brag að láta allt athæfi ókunn-
ugra afskiptalaust, nema það
valdi okkur skaða sem bæta
verður að lögum, jafnframt ger-
un við kröfur um sams konar af-
skiptaleysi annarra af okkar
eigin gerðum.
Þannig getur enginn haft af-
skipti af barni eða unglingi
Ef skólunum er gert að fræða
nemendur um ávanaefni, er ætl-
ast til að þetta kennsluefni sé
þannig fram borið að það letji
nemendur þess að neyta slikra
efna, það nægir ekki að fræða
nemendur hlutlaust. Það er ætl-
ast til þess að skólarnir reki á-
róður gegn neyslu ávanaefna og
taki þá jafnframt nokkra á-
byrgð á hegðun nemenda i þessu
efni. Að minnsta kosti er ljóst að
takist skólarnir þetta hlutverk á
hendur án þess aö neysla nem-
enda á þessum efnum minnki i
kjölfarið, þá verður skólunum
hallmælt. Ekki er þetta framtið-
arverkefni skólanna glæsilegt.
Kennsluefniö, áhrif þess
Væntanlega eru allir sam-
mála um að ekki aðeins sé rangt
aö kenna börnum það sem ekki
er satt, heldur spilli slikt fyrir
allri kennslu komist barnið að
þvi aö ósatt var fyrir þvi haft. Af
þessu leiöir aö sjálfsögðu að það
spillir öllu námi barns aö reyna
að kenna þvi nokkuö það sem
rekst á daglega reynslu þess ut-
an skólans eða I skólanum. En
hversu vel sem vandað er til
fræðslu um fikniefni, fræðslu,
sem stefnir að þvi að letja nem-
endur neyslunnar, hlýtur
fræðslan að rekast á reynslu
margra nemenda. Flestir is-
lenskir foreldrar neyta vins eða
tóbaks, margir kennarar sömu-
leiðis. Hvernig á nemandi að
leggja fullan trúnað á skaösemi
tóbaks, þegar hann veit að
kennarar og foreldrar reykja?
Er ekki augljós hætta á þvf, að
veröi nemendum ljóst misræmi
þess, sem prédikað er i skólan-
um og þess, sem viðgengt utan
hans og innan, dragi þeir þá
ályktun að sams konar mis-
ræmis gæti á öllum sviðum, sem
kennslan fjallar um?
gert grein fyrir ýmsum stað-
reundum, er lúta að neyslu á-
fengis, tóbaks og ávanaefna,
bæði liffræðilegum og staðtölu-
legum niðurstöðum, þannig að
nemendur sem skilja vel efnið
og framsetningu þess hafi enga
ástæðu til að væna skólann eða
kennarana um tvöíeldni. En á
slikri kennslu, sem ein væri
skólanum sæmandi, eru tveir
annmarkar. í fyrsta lagi er það
tóm blekking að ætla að vitn-
eskjan um hugsanlegar eða
jafnvel nokkuð liklegar og ó-
æskilegar afleiðingar neyslu
þessara efna nægi til aö aftra
mönnum frá þvi að neyta
þeirra. Þannig nær kennslan
ekki að fyrirbyggja neysluna
eins og að var stefnt. En I ööru
lagi er þetta afar lélegt kennslu-
efni án fræöilegra tengsla við
nokkuð það annað sem vert er
að kenna. Þarna yrði um að
ræða sundurlaust safn staö-
reynda sem engin leið væri að
skýra til hlitar án þess að ganga
á annað efni betra. Þetta á við
hvar sem þessu efni væri valinn
staður i kennslunni. Ef það væri
fellt undir likamsfræði eða heil-
brigðisfræöi einhvers konar þá
væri sama tima betur varið til
Itarlegrar kennslu um grund-
nema foreldrarnir, lögreglan
eða eitthvert igildi hennar, og
svo skólinn, en hann hefur ekk-
ert vald, sem betur fer.
Að sjálfsögðu geta skólarnir
hjálpað til að hamla gegn neyslu
þessara óæskilegu efna, en til
þess þarf miklu umfangsmeiri
og dýrari aðgerðir en þær einar
að láta skrifa litinn bækling eða
stuttan kafla i bók, sem lesa má
með þungum áherslum yfir
nemendum. Það má t.d. efla svo
iþróttakennslu að meginþorri
nemenda verði þess sjálfir var-
ir, að neysla þessara efna hefur
þegar i stað slæm áhrif á árang-
ur þeirra i mikilvægum og
ánægjulegum þætti skólastarfs-
ins. Það má t.d. efla félagslif,
skemmtanalif og tómstunda-
starf viö skólana undir eftirliti
þeirra, þá lengist sá timi sem
skólinn hefur beina forsjá með
nemendum. Vafalaust mætti
benda á fleiri raunhæfar leiðir
en þessar tvær, ótrúlegt er þó að
þær veröi öllu ódýrari. En þess-
ar tvær aðgerðir: að efla
iþróttakennslu og tómstunda-
starf i skól'um, eru brýnar af
fleiri ástæðum en þeirri einni að
þær hamli gegn ofneyslu öls og
annars óþverra. Þær væru þvi
hagkvæm byrjun.