Tíminn - 03.09.1968, Blaðsíða 6

6____________________TÍMINN
r-" ■■ ——— ■■■— ■■ —i——« ■■■■
GRÓÐUR OG GARÐAR
Komið víða við
Fláir eiga meira undir sól
og regni en við fslendingar.
Menn tala eiiíflega um veðrið
og veðurfarið hefur laundrjúg
álhrif á skaplyndið. Gigtveikt
fólk veit á sig veðurbreyting-
ar — og það stundum með
góðum fyrirvara, sem veður-
fræðingar öfunda það af. —
Útsýn er mikil og við af
Kambabrún, en veðrið ræður
mestu um áihrifin:
Flóinn er flatur og Ölfusið allt,
æ, þar er leiðinlegt, skjóllaust
og kalt.
Sffelldar rignimgar, rifrildi og
þras,
reytir í leðjunni fóikið upp
\ gras.
En í næsta sinn skein sól
í heiði og þá varð tónninn allur
annar:
Löngu-m Ölfus breiðu byggðir
brosa móti sól.
Elfan vökvar vænar engjar,
vindur blæs um hól.
Gufuþrungna gerði-Hvera gróð
urhiúsaból.
Dulinn máttw djúpt í jörðu
djúpum gullið mól.
Fólkið hamast við heyþurrk
inn og bæirnir standa nær tóm
ir. Grænir töðuvellir klæða óð-
um Sktógasand. En Mýrdals-
sandur er ósigraður, enda hef-
ur hann Kötlu fyrir banda-
mann, sbr.:
Enniþá má ég muna — mikinn
Kötlu funa.
Látum bílinn bruna, blakkir
sandar duna.
Við erum brátt f Skaftár-
tungum. Mér sýnist afturför í
skógarkjarrinu og kalblettir
blasa við á flötum nýræktar-
túnum. Jarðvegur virðist leir-
blandinn oig ófró lymgíholta
mold. Sauðland mun þarna
gott, en hætt við ofbeit og upp
blæstri. Á Síðu er landið miklu
frjósamara, vafið í grasi og
blómgresi og þar er ekkert kal
að sjá — og ekki heldur í
Fljótsfaverfi. Þar ræsa Kálfa-
fellsbændur o.-fl. fram lönd
upp í heiði til túnræktar og
þykir hagkvæmari ræktarjörð
p $
I
heldur en sandflæmin miklu
fýrir neðan, sem oft liggja und
ir ágangi vatnamna:
Á Núpsstað frægan regnið rann
í stríðum straumum.
Hitinn fór í 14 gráður, fiossar
sungu hærra en áður.
Hannes hefur fótaferð og
fagnar gestum.
Hiáaldraður, hress og glaður —
hinn nafnkunni vatmamaður.
Fjöldi ferðafólks kemur að
Núpsstað til að sjá Hannes,
bænahúsið og Lómagnúp. Sum-
ir taka og eftir vöxtulegum
lundi, sem Núpsstaðafeðgar
hafa gróðursett í brekku ofan
við bæinn. Það mun oft vera
mjög heitt þarna undir hömrun
um og þar stirnir hvarvetna í
hvíta blómsfcúfa klettafrúarimn
ar. Fast upp við einn klettinn
standa reyniviðir þráðbeinir
og óvenju gróskulegir, bræð-
urnir ætla að mæla hæð þeirra
í sumar. Bænahúsið gefur sýn
til liðinna alda, það er grasi
gróið og hvítir blómsveipir
geithvanna prýða þakið (sjá
mynd). f svona eða svipuð
bænahús hafa forfeður okkar
gengið sér til sálubótar, kyn-
slóð eftir kynslóð.
> II.
Heyskapur hefur sjaldan
gemgið fljótar og betur en nú,
sagði bóndi við Eyjafjörð ný-
lega. Þetta hefur verið ein-
stætt sumar. Fyrst hafísinn,
sem lengi fyllti fjörðinn og
var að hringsóla á Húnaflóa
laimgt fram á sumar. Það stóð
kuldi og ógn af honum og ekk-
ert spratt fram eftir öllu vori.
En lobs skipti um og brá til
hlýinda svo um munaði og ein
stakra staðviðra. Hafgolan,
sem venjulega er bæði köld
og hvöss, hefur varla bært á
sér í sumar og er slfkt mjög
óvenjulegt. Þurrkar hafa að
vísu verið heldur daufir, en
nú á tímum heyblásaranna hef-
ur þetta allt blessast. Túnin
voru viða Ijót í vor — hvít af
kali — einkum á flötu ný-
ræktarlandi og sér í lagi þar
sem ekki var nægilega fram-
ræst. Þar ná lífca rætur gras-
anna miklu styttra niður í mold
ina heldur en á gömlu túnun-
um og hljóta að vera veikari
fyrir. Það hefur ekki verið
hugsað fyrir hæfilegum vatns
halla og sums staðar hallar
jafnvel frá ruðningum á skurð
bökkum inn á nýræktarlandið
svo vatn stendur þar uppi á
vorin — og er ekki von að
vel fari. Forfeður okkar kunnu
þó skil á þessu, sbr. gömlu al-
kunnu hryggja- og beðlaslétt-
urnar. Og gömlu túnin voru
flest á þurru fremur frjtósömu
landi, sem víðast hallaði tals-
vert — og þau hafa fengið
búfjáráburð í þúsund ár og eru
að mörgu leyti efcki sambæri-
leg við marflötu nýræktarlönd
ln. Kalið er ekki allt rangri
áburðarnotkun að kenna, síður
en svo. Hvernig var það t.d.
hafísárið 1918? Þá var kalið
sumsstaðar alvarlegt — og eins
og nú aðallega á flötu landi.
Þá dauðkól á blettum og land-
ið var mörg ár að ná sér aftur.
Þá var enginn Kjarni á boð-
stólum, en eingöngu notaður
búfjáráburður. Veðurfarið og
lega landsins réð úrslitum.
Ýmsir grassveppir td. ryð-
sveppir, snæsveppir o.fl. sjást
oft og víða á grasi, en þeir
munu sjaldan vera nein frum
orsök kalskemmda. En veifcl-
að gras verður þeim vitanlega
auðveldari bráð en ella.
Arfi þaut víða upp í kal-
blettunum í sumar og sumir
bændur tóku það ráð að bera
einnig á kalblettina og slá arf-
an snemma. Þá tók gras víða
að gæigjast upp þegar arfinn
var farinn og verður þar sums
staðar sæmileg háarspretta,
þótt illa horfði og allt væri
grátt fram í miðjan júlí. Það
ftór miklu betur en á horfðist
við Eyjafjörð; dauðkal er að
vísu til á takmörkuðum flötum
nýræktarblettum, en víðast
kom gott gras og sjást vél-
bundnir baggar víða á túnum
ætlaðir til flutnings og sölu;
aðallega til Norður-Þingeyinga
og Norð-Mýlinga — að sögn.
Þar reyndist kalið mildu alvar
legra.
Á Svalbarðlsströnd og Akur-
eyri voru kartöflugarðar viða
hvítir af blómum um 20. ágúst
og bera vott um undanfarinn
hlýindakafla. Nokkrar vorkulda
skemmdir sj'ást í trjám á Akur
eyri, t.d. í reynivið og berja-
spretta er hvarvetna í seinna
lagi, enda var kalt um blómg-
unartíma lyngsins og fram eft-
ir öllu vori. Greni og lerki eru
miklu vöxtulegri á Akureyri
og inni í Eyjafirði en í Reykja
vífc og allvíða gnæfa 7—10 m.
háar þráðbeinar Alaska-aspir
upp úr görðunum. Þær voru
ekki farnar að lifna hér nyrðra
þegar páskahretið illræmda
skail á fyrir nokkrum árum —
og sluppu alveg við áfiall, þótt
bæði þær og greni svo að segja
gerfélli í lágsveitum syðra —
við sjávarsíðuna.
III.
Næst var ferðinni heitið til
Austurlands. Þoka lá á fjöll-
um, menn dottuðu í langferða-
BænahúsiS á Núpsstað.
ÞRIÐJUDAGUR 3. september 1968
ReyniviSur f „Fjörunni" á Akureyri.
bílnum, en rumskuðu þó annað
veifið þegar leiðsögumaður
fræddi um það sem fyrir aug
un bar hárri röddu á ensku
og íslenzku og benti oft á fræg
an enskan leikara um leið.
Talsverðar umræður urðu í
bílnum m.a. á þessa leið:
Mývatnsheiði er hrísugt land
heklað grálöðnum víði.
Fleyið hans Gunnars fór í
strand,
fékk ekki byr hjá lýði.
Laxá og Mývatn með,
mér er af fróðum téð,
mengast í mammonsstríði.
Á Húlsfjöllum liggur þokao
þétt,
þrungin af vætu og leiða.
Heildsalar eru stórlát stétt,
af stundarhagnaði freyða —
Jón bóndi sálma sömg,
Sveinn tók líkaböng, —
öllum bauð glas og greiða.
Austur á Héraði tóku menn
að kyrja:
„Bláfjólu má í birkiskóginum
líta“ o.s.frv.
Kom flestum saman um að
þar hefði Kiljan haft bláklukk
una í huga, en hún er algeng
um allt Austurland og bregður
bláum l'jóma á skóggrunninn
í Hallormsstaðasfcógi. Önnur
alkunn einkennisjurt Austur-
lands er gullsteinbrjóturinn,
það er eins og glói á gull í
flögum, röfcum urðum' og á aur
um þar sem þessi gullfallega
jurt vex. Þriðja Austurlands-
jurtin er fagurblómið, öðru
nafni sijöstjarman, sem víða
vex þar innan um kjarr og
stirnir á smá snjófavít blómin.
Á Fljótsdalshéraði er mikil
veðursæld og víða hagkvæmt
skógrækt, eins og Hallorms-
staðaskógur, Egilsstaðasfcógur,
Ramaskógur og trjálumddr við
bæi, t.d. Geitagerði votta aug-
ljóslega. Enda er farið að á-
forma víðtæka skógrækt í
FljótsdaL
Niðri á fjörðum dafna væn
tré í görðum t.d. á Seyðisfirðl
og Eskifirði og mun áhrifa
bafa gætt frá Norðmönnum í
fyrstu. En landið umfaverfis
kaupstaðina er víða grýtt, bert,
blásið og þrautbeitt, sundur-
skorið af urðarlækjagiljum,
sem bera fram aur og möl.
Þetta líkar smáranum og vall-
humlinum og er víða alveg
hvítt af blómum þeirra á þess
um slóðum. En smárimn hverf-
ur fljótt í túnum ef mikill
Kjarni er borinn á Bændur
ræða um að hánytja mjólkur-
kýr, knúðar til mikillar fram-
leiðslu með kjarnfóðurgjöf séu
ærið viðkvæmar og vandmeð-
farnar. En mikil einhliða
áburðargjöf getur leikið grösin
jafn grátt í hörðum' árum. Og
reyin'dir bændur töldu háska-
legt að slá eða þrautbeita tún
seint á haustin.
Ingólfur Davíðsson.
Heyvinna viS Eyjafjörð.