Tíminn - 03.11.1968, Síða 7

SUNNUDAGUR 3. nóvember 1968.
TIMINN
7
Shelagh Delaney:
Hunangsilmur
Leikstjóri: Brian Murphy
Leiktjöld: Una Collins
Þýðing: Ásgeir Hjartarson
En hvað allar listkenningar og
ismar vitíðast hágómlegir og fá-
nýtir, þegar mönnum býðst tæki
færi til a'ð njóta jafnósvikinnar
listar og þeirrar, sem sýnd var
óvenjulega fámennum hópi frum
sýningargesta í þjóðleikhúsinu
fyrir rúmri viku. Furðuhljótt er
um nýstefnu í listum eða fagur-
fræðileg markmið nýrrar kynslóð-
ar, þegar verkin sjálf tala sínu
;æra og ótvíræða máli eins og í
þessu tilviki. Þegar árangurinn
cr góður, eru markmið og leiðir
aukaatriði. Þó að Hunangsilmur
sé kannski ekki meistaraverk á
trangasta mælikvarða, þá er það
þrátt fyrir það sérstaklega hug-
þekbt verk, sem endurspeglar eld
móð höfundar og einlægni, sterk-
ar ástríður og óbilandi lífstrú.
Nú væri ef til vill ekki ófor
vitnilegt að rekja efni leiksins í
stuttu máli: Aðalpersónan Jo,
býr með móður sinni, sem hún
hefur fyrirlitningu og skömm á
og það ekki af ástæðulausu. Gjá
lifiskvendið, hún móðir hennar,
hóf sinn fagra ástaferil með því
áð leggjast með fábjána, sem
gerði hana barnshafandi og varð
Jo litla síðar ávöxtur þeirra fínu
atlota. Þegar móðurmyndin henn
ar hleypst á brott með ungum og
efnilegum drykkjumanni og skilur
hana eina eftir í reiðuleysi, þá
er svo komið fyrir Jo, að hún
er sjálf þunguð af völdum svert.
ingja, sem siglt hefur sinn sjó.
Heimiiislaus kynvillingur en
ihjartagóður flytzt nú heim til Jo
og tekur að rækja þáð hlutverk
með stakri prýði, sem áður hafði
verið vanrækt með öllu af móður
inni.
Eftir þessum lauslega úrdrætti
að dæma ætti Hunangsilmur því
að vera tilvalið efni í velluleg
an táraleik með hálfkæfðum
kveinstöfum og kjökri, sjálfsvor-
kunn og volæði. Svo er þó guði
fyrir að þakka, að Shelagh Delan-
ey leysir }>etta mér liggur við að
segja reyfaralega og hversdags-
lega viðfangsefni á svo ramm
per.sónulegan og meistaralegan
máta að undrum og aðdáun sætir
ekki sízt, þegar þess er gætt, að
hún var aðeins 19 ára, þegar hún
samdi leikinn Ilenni virðist vera
það kappsmál að færa okkur heim
sanninn um, að óblítt. hlutskipti
sé í rauninni ekki til annars en
að brosa að eða með öðrum orð
um að harmur sé ekki til ann
ars en að henda óspart gaman að.
ITér birtist bezt víkingslund Delan
ey og kaldhæðni.
Enda þótt leikpersónurnar séu
fáum fögrum kostum prýddar, þá
verður þeim þó aldrei miið um
nasir að láta yfirbugast af lifs
raunum sínum og armæðu. Mót-
lætið virðist þvert á móti stæla
iífsvilja þeirra og skerpa skop-
skyn. Delaney er yfirburða fund
vís á brosleg viðbrögð og mark
vís tilsvör og mergjuð mitt í öllu
öngþveiti mæðgnanna og amstri.
Um árabil hefur heil hersing
af leikskáldum sótt í sorphaug
mannlífsins í leit að nýjum fyrir-
myndum. Ekki hafa þau farið í
hann að leita gimsteina eða ó
slípaðra demanta heldur skilget-
inna barna göturæsa og skugga
sunda í fátækrahverfum stór-
borga. Fyrir fæstum þeirra vakir
að deila á ríkjandi skipan þjóð
félagsmála eða hella úr skálum
reiði sinnar yfir þá aðila, sem
ábyrgð bera á misréfti því og
bágu kjörum, sem milljónir
manna búa við um gjörvallan
heim vestrænnar hámenning
ar. Þeim viröist. aftur á móti
vera meira í mun að bregða upp
nakinni og óyndislegri nærmynd
af mannsálinni sviptri kjölfestu
og markmiði, metnaði og sjálfs
trausti, vernd og 'vináttu. Þótt
Shelagh Delaney kryfji ekki sál-
ina af jafnmikilli skarpskyggni,
nafni og vægðarleysi eins og t.
d. Samuel Beckett og Ilarold
Pinter, þá á hún samt það sam
merkt við þá að hafa leitað fangá
á sömu miðum.
Eins og svo margir, sem farið
hafa í smiðju t.il Joans Little
woods til að læra þann hvíta
galdur, sem hún kennir lærisvein
um sínum, þá fylgir Brian Murp
hy góðu hcilli forskirft hennar út
í æsar að minnsta kosti verður
ekki annað ráðið af sviðsetningu
hans á Hunangsilmi hér í þjó'ð
leibhúsinu. (Sá sem þetta ritar sá
Hunangsilm í London 1999 undir
leikstjórn lærimeistarans sjálfs).
Ilann vinnur nákvæmlega í sama
anda og hún, aðhyllist sömu list
stefnu og beitir svipuðum vinnu
brögðum, enda er svipur sýning
arinnar heillegur, hnilmiðaður og
áferðarfagur. Þessi námfúsi læri
sveinn lætur leikendur t.d. snúa
sér beint að fólkinu í salnum,
leggja fyrir það spurningar og
skeggræða kumpánlegaa við það
eins og gamla vini. Méð þessu
móti taka áhorfendur vitanlega
virkari þátt og farsælli í því sem
gerist á sviðinu sjálfu. Jafnt f
þessu sem öðru er Murphy meist
ara sínum trúr. Þelta er í raun
inni þekkt leikbragð, sem var al
gengt meðal skopleikara, er komu
fram á skemmtikvöldum í söng
leikahúsunum gömlu, sem voru
svo vinsæl fyrir eina t.íð.
Þóra Friðriksdóttir leikur Hel
enu af þrótti og sannfæringu,
skilningi og samúð Röddin hæfi-
lega drykkjuhás og gróf, fasið
hæfilega glaðklakkalegt og óhefl-
að, en förðun og gervi fullýkt að
mínum dómi. Þóra lýsir dræsu-
legit kærttleysi og ábyrgðaleysi
þessarar ófullkomnu móðttr á svo
trúverðugan og tæpitungulausan
Þóra Friðriksdóttir, Bessi Bjarnason og Brynja Benediktsdóttir.
hátt, að engum getur blandazt
hugitr um innræli Ilelenu og hug
arfar. Af þessu gaflhlaði verður
skrápurinn ekki skafinn. Þótt
Þóra fari víða á kostum, þá hras-
ar hún á stöku stað eða víxlast
upp af hlemmiskeiði. Ilefði hún
nol.ið betri þjálfunarskilyrða eða
méð öðrum orðum fengið ríf-
legri æfingartíma fyrir „frurn
hlaupið" (notað hér í nýrri merk
ingu), þá hefði hún áreiðanlega
runnið skeiðið á onda með meiri
glæsibrag en rattn bar vitni. Slík
vinnubrögð verðskulda ekki með-
mæli, enda alveg óþekkt í sönn-
um menningarstofnunum.
Brynja Benediktsdóttir gerir
hlutverki sínu fáguð skil og full
nægjandi. Allt látbragð hennar og
limaburður er gæddur kvenlegri
yndisþokka og töfrum en lcngi
hefur sézt á íslensku leiksviði. Þá
eru ærsl hcnnar og kæti bókstaf
lega bráðsmitandi. Brynja lætur
einkar vel að ieika þetta lífs
glaða náttúrubarn, sem lælur sér
ekki allt fyrir brjósti brenna.
Túlkun Brynju er þó ekki með
öllu óaðfinnanleg. Á einni stuttri
angistarstundu á meðan Jo er á
valdi ofsalegra geðshræringa
bregzt leikkonunni svo bogalist-
in, að allt fer fyrir ofan geðsvið
hennar og neðan. Væri geðsvið
Brynju víðara og dýpra hefði
httgsanlega mát.t sigla fram hjá
þessu skeri. Vonandi vex henni
fiskur um hrygg með tlð og tíma.
Hér vantar aðeins þann herzlu-
inun, sem skilur á milli lofsverðra
tilþrifa og snilldar.
Enda þótt ýkjur og tilgerð lýti
ekki leik Sigurðar Skúlasonar, þá
er hann samt sem áður ekki vax-
inn þeim vanda, sem mest á ríð
ur að leysa og á ég þar við kyn
einkenni þeirrar persónu, sem
honum er trúað fyrir að túlka.
Svo leynt fer Sigurður með þver
bresti í kyngerð Geoffreys, að
engan lifandi rnann býður í grun
eitt andartak, að hér sé kynvillt-
ur rnaður á ferð. Þetta er þeim
mun bagalegra þar sem listræn
nauðsyn verksins sjálfs krefst
þess beinlínis Borinn saman við
Murraý Melvin, sem fór með hlut
verk Geoffs í London, þá blikn-
ar Sigurður og þa'ð talsvert. Eng
legu látleysi og yfirvegun, að til
fyrirmynadr verður að teljast.
Kynvilla Geoffs var gefin í skyn
með ótal hárfínum blæbrigðum
svo engttm gat dulizt hverskonar
ntann hann hafði að geyma. Mik-
ið hcfði Sigurður geta'ð lært af
þessum enska starfsbróður sínum
og þó. Leikstjórinn hefði að ó-
sekju mátt grípa í taumana og af-
vegaleiða leikarann á rétta braut
ef svo má að orði komast.
Bessi Bjarnason leikur af sama
öryggi og tækni eins og endra-
nær. Ilonum skeikar aldrei og
kemur það áreiðanlega til af því,
að hann hefur tileinkað sér traust
an og persónulegan leikmáta, sem
cr orðinn honum svo tamur og
ósjálfráður, að hann getur án
teljandi fyrirhafnar og heilabrota
hoppað úr einu hlutverkinu í ann
að. Þótt þetta hafi óneitanlega
sína kosti, þá hefur það líka sína
\ ókosti, af því að sannleikurinn
! er sá, að leikstíll Bessa er á
j góðri leið með að ganga sér til
I húðar. Raunalegt væri til þess
j að vita, að jafnfær og hlutgeng
; ur leikari eins og Bessi Bjarna
json hafnaði á jafnömurlegum
' stað og sjálfskaparvíti staðnaðra
; persónuger'ða. Það væri því ef til
; vill tímabært fyrir hann að end-
' urskoða listviðhorf sitt rækilega
! og endurskipuleggja vinnubrögð
• sín frá grunni.
; Mér hefur aldrei þótt liggja
! serstaklega vel fyrir íslendingum
; að leika blámenn. Miðað við að
j stæður sleppur Gísli Alfreðsson
; samt furðanlega frá þeirri raun,
þótt hann vinni að vísu engan
j stórsigur, sem markar tíammót í
; leiklistarsögu íslcndinga.
j Leiktjöld Uni Collins eru ekk-
j ert stórvirki og verðskulda Jjví
ekki sérstök lofsyrði. Þýðing Ás-
geirs Hjartarsonar er bæði lipur
og vönduð, þótt ég kunni hvoki
að meta „plastik" í staðinn fyrir
plast (beygist eins og kast eða
last) né „Hunangsilm". „A
Taste of IIoney“ býr yfir skáld
legum og táknrænum töfrum,
sem forgörðum hafa farið í þýð
ingunni.
llalldór Þorsteinsson.