Tíminn - 07.01.1969, Side 8

ÞRIÐJUDAGUR 7. janúar 1969.
TÍMiNN

l\rist|an rnoriKsson:

iri Alin AC EFTA
I5LAND Ou crTA
lift. @'1 v • ' ' ■• 1
4; [ Svar viö grein Sigurðar Gizurasonar
Reynslau af Efta og Ebe.
Bretar hafa nú þegar hunzað
Efta-samninginn.
í Kta-skýrslunnni er við-
höfð talsverð viðleitni í þá
átt, að láta líta svo út, sem
reynslan af Efta sé þegar orð-
in mikil og góð.
Þetta er fjarri sanni, því það
rétta er, að r'aunveruleg
reynsla af ágæti þessa sam-
starfs er nánast engin, svo
byggt verði á. Til þess er tím-
inn allt of stuttur síðan þetta
samstarf hófst. Rétt er það að
vísu, að kola- og járnsamsteyp-
an mun hafa gert gagn, en það
samstarf var hafið milli Ebe-
landanna, löngu fyrir daga
bæði Ebe og Efta. Hitt er líka
rétt, að svo virtist í fyrstu,
þ. e. fyrstu 3—4 árin eftir að
Efta var stofnsett, þá virtist
eins og samstarfið hefði
viss örfandi áhrif á viðskipta-
lífið, en nú hafa aítur á móti
komið fram alvarleg vandræði,
bæði innan Efta og Ebe. Eng-
land hefur hundsað sinn eiginn
Efta-samning og sett ýmist á
tolla- eða innflutningshindran-
ir og má nú segja, að Efta-
samningurinn sé að vissu leyti
úr sögunni. Þetta með tollinn
á freðfiskflökum er þó varla
nefnandi í þessu sambandi, þvi
að það hefði aldrei haft neitt
gildi fyrir okkur hvort sem
var. Blaða moldviðrið um fisk-
flakatollinn var aðeins áróð-
ursbragð, sem Efta-sinnar
reyndu að notfæra sér (sbr.
fyrri grein).
Hin örfandi áhrif, sem
bandalögin virtust hafa í
fyrstu eru skiljanleg. Sem
dæmi má nefna til skýringar
þessu fyrirbrigði um örfun-
ina, að þegar t. d. 3 lönd, sem
öll framleiða bíla, ætla sér öll,
hvert um sig að reyna að ná
aukinni hlutdeild í heildar-
markaðnum (100 milljóna
markaði) þá leggja þau í ýms-
an fjárfestingarkostnað, sem
verkar örfandi i bili.
En nú stækkar ekki
markaðurinn í heild, þó hon-
um sé slegið saman.
Eitt bílafyrirtæki varð að
slá annað út, til þess að ná
vinningi við samruna markaðs-
ins. Það hlaut að verða á
kostnað einhvers annars bíla-
fyrirtækis. Þetta varð líka
reynslan innan Ebe. ítaiia sló
hin löndin út, að þvi er bfl-
ana snerti, og kom það þó
einkum niður á franska bíia-
iðnaðinum. Þetta gekk svo
langt, að franskir stjórnmála-
menn urðu að grípa til sér-
staicra ráðstafana til að koma
í veg fyrir að Fiat gleypti mik-
inn hluta franska bílaiðnaðar-
ins. Kostnaðaraukning við að
reyna að ná undir sig stækk-
uðum markaði kom svo í bak-
seglin. Ókyrrð og vandræði á
peningamörkuðum álfunnar að
undanförnu, stafar vafalaust
að verulegu leyti, ef ekki fyrst
og fremst, af þeim göllum og
hættum og óvissu, sem það
hefur í för með sér, að skella
saman mörkuðum. Langt er
frá, að séð sé fyrir endann á
þeim vandkyæðum, sem nú eru
í uppsiglingu í Evrópu og við
fréttum um daglega.
Kostir þess, að haía markað-
ina dálítið „sundurhólfaða",
ef svo mætti segja eru meiri,
en sýnast kann í fljótu bragði
Vandkvæði sem skapast á ein-
um stað, breiðast síðar út, ef
afmörkun hæfilegra markaðs-
heilda er fyrir hendi.
Heimskreppan mikla hefði
sennilega aldrei orðið svo stór-
felld, sem hún varð, ef Banda-
ríkin hefðu ekki öll verið einn
markaður.
Nú er ég ekki að halda því
fram, að rétt sé að fara að
reisa tollmúra, þar sem þeir
eru ekki fyrir hendi, en hitt
er varhugavert að slá saman
mörkuðum, sem áður hafa ver-
ið aðskildir um langan tíma.
Helzta „glansnúmerið“ að
því er snertir „reynsluna“ af
Efta er Noregur. Þar hefur
hagvöxtur verið örari árin
1959—65 (eftir inngöngu í
Efta), heldur en 1954—59.
Helzta skýringin mun þó sú,
eins og segir í Efta-skýrslunni:
„að Norðmenn virðast hafa átt
greiðari aðgang að erlendum
lántökum til iðnaðaruppbygg-
ingar, sem stuðlaði að því að
fjármunamyndun tók að auk-
ast meir eftir stofnun Efta .. “
Mest af fjárfestingunni, sem
að verulegu leyti er erlend,
var raunar búið að ákveða
fyrir daga Efta, svo ómögu-
legt er að segja, hver þáttur
Efta er í þessu máli. í Efta-
skýrslunni stendur, að árleg
aukning útflutnings frá Nor-
egi árin 1959—65 mundi hafa
orðið 8% þó Efta hefði ekki
notið við, en varð 9%, þ.e.a.s.:
1% aufcning þakkað Efta, en,
takið nú eftir: innflutningur
jókst líka vegna Efta, þannig
að greiðsluhalli Norðmanna á
vörum og þjónustu árið 1965
varð 125 milljónir dollara. En
ávinningur eða hagstæð áhrif
frá Efta á inn- og útflutning
Norðmanna, t. d. árið 1965 er
af mönnum velviljuðum Efta
talinn hafa verið um 15 millj-
ónir dollara. eða sem svarar 4
dollarar á mann. Skuldir Norð-
manna út á við hafa stórauk-
izt á þessum árum. Líklegast
sýnist mér að álykta að Efta
hafi, þegar á allt er litið, eng-
in jákvæð heildaráhrif haft í
Noregi.
Um Danmörku má svipað
segja. Svo segir í Efta-skýrslu
um Dani: „Einnig hafa Danir
breytt um stefnu að verulegu
leyti, hvað snertir innflutning
fjármagns frá því sem áður
var, sem gerði þeim fremur
kleift að afla sér fjár með
langtímalánum erlendis til
að mæta greiðsluhalla út á
við.
Ég spyr: Er þetta fyrir-
myndin? Og ég vil bæta við
upplýsingum, sem ég hef ann-
ars staðar frá, að erlend auð-
félög eru nú sem óðast að
ryðjast inn í dönsku vöru-
dreifinguna (bæði smásölu og
heildsölu) og gera þannig
danskt framtak óþarft í vax-
andi mæli á því sviði.
Að þvi er Finnland varðar
er erfitt að greina áhrif Efta.
En varla mun allt hafa leikið
1 lyndi. Finnar urðu að fella
gengi gjaldmiðils síns vegna ó-
hagstæðs greiðslujafnaðar fyr-
ir rúmu ári. Annars gæti efna-
hagsþróun Finna verið lær-
dómsrík fyrir íslendinga, al-
veg burtséð frá Efta-málinu;
þeir hafa lengi haft í gangi
eins konar gengisfellingarvél.
eins og við, þ. e. víxlhækkun
kaupgjalds og verðlags, sem
t. d. leiddi til þess að þeir
urðu að breyta skráningunni
þrisvar frá 1949—1958.
Ætti samanlögð reynzla
okkar og Finna að geta orðið
okkur til viðvörunar — að því
er varðar kaupgjalds- og verð-
lagsmál.
Áhrif Efta á Svíþjóð og
Sviss virðast hafa verið næsta
lítil.
í heild má svipað segja um
Bretland. Aftur á móti sýmst
augljóst að áhrif Efta á Aust-
urríki hafa verið neikvæð.
þótt erfitt sé að slá þvi föstu.
A.m.k. virðist aðildin engan
úrslitavanda hafa leyst þar í
landi.
Um þann hagvöxt. sem virt-
ist koma fram í Efta-löndum
fyrstu árin eftir stofnun Efta.
tel ég fjarstæðu að þakka Efta.
(hugsanlegt þó. hvað Noreg
snertix að litlu leyti). Hitt
liggur í augum uppi, að þessi
hagvaxtarörvun átti rætur í
óvenju mikilli eftirspurn í
Bandarikjunum á þessu tíma-
bili, svo og í Ebe-löndum, en
það var tilviljun, að fyrstu ár-
in eftir stofnun Efta voru við-
skiptaleg uppgangsár, en sem
kunnugt er gengur hagvöxtur
oft nokkuð í sveiflum.
Enn er margt ótáiið af
vandkvæðum við að ganga í
Efta.
Atvinnuvandamálið (atvinnu-
leysið) hefur þegar verið
nefnt.
Annar vandi er svo gjaldeyr-
isstaða sú, sem mundi leiða af
takmarkalausum innflutningi,
ótolluðum. Þriðja vandamállð
er svo að ná tekjurn í ríkis-
sjóð, í stað þeirra fjáröflunar-
tolla og verndartolla, sem rík-
issjóður hefur tekið af inn-
flutningnum, en yrði nú að ná
inn með enn . hækkuðum sölu-
skatti, húsa- eða íbúðaskatti
o.s.frv.
Til viðbótar þessu öllu, kem-
ur svo það, að stórfelld vand-
ræði rísa upp í sambandi við
viðskiptin við Austantjalds-
löndin. Þótt margar vörur það-
an séu góðar, og okkur hafi
verið þau viðskipti hagstæð á
margan hátt, þá mun reynast
torvelt að viðhalda þeim, eftir
að allar vörur frá Vestur-
Evrópu verða hér tollfrjálsar.
Ekki mundu Bandaríkin
væntanlega sætta sig við það
að við létum þau búa við verri
tollakjör heldur en Vestur-
Evrópulöndin. Hætt er við að
þeir kynnu að leggja auknar
hömlur á innflutning okkar til
þeirra af freðfiski o. fl„ ef
vörur frá þeim verða fyrir
mikilli tollamismun hér, sam-
anborið við vörur frá Vestur-
Evrópu. Þannig rís einn vand-
inn af öðrum
Vandkvæði við bandalöghi
sífellt að koma betur í ljós.
Ef athugað er t. d. hvernig
Frakklandi hefur vegnað inn-
an Ebe, þá kemur ljós, að
eftir að Frakkar sluppu úi
styrjöldinni í Indó-Kína og
Algier, þá urðu framfarar í
iðnaði Frakka, þvi mikið fé
var lagt í að byggja hann upp.
Þrátt fyrir það er nú að koma
æ skýrar í ljós, að þeir menn
sem vöruðu við inngöngu
Ebe á sínum tíma hafa haft
rétt fyrir sér Það mun koma
enn glöggar í ljós alveg á
næstunni.
Frjálsræði í viðskiptum
æskileg.
Eftir síðari heimsstyrjöldina
var því lýst yfir, að reynt
skyldi að halda sem frjálsust-
um viðskiptum um allan heim.
Gatt og alþjóðagjaldeyrissjóð-
urinn, og ýmsar stofnanir Sam-
einuðu þjóðanna eru afsprengi
þessara hugmynda. ísland er í
Gatt, og ætti það að duga okk-
ur til stuðnings við þátttöku
okkar í alþjóðaviðsfciptum.
Stofnun sérbandalaga, eins og
Efta og Ebe, sem raunveru-
lega eru í eins konar styrjöld
innbyrðis og við allan umheim-
inn, er spor aftur á bak í
þessu efni, og sízt er ástæða
fyrir okkur að leggja örlög
okkar, með bersýnilegri á-
hættu, en nálega engri vinn-
ingsvissu, undir duttlunga þess
hákarlaleiks, sem nú fer fram
í Vestur-Evrópu.
Efta — grein Styrmis Gunn-
arssonar í Morgunblaðinu
7. des. 1968.
Þessi grein er furðuleg rit-
smíð. Hann hleypur mjög laus-
lega yfir það atriði, hvort það
muni vera íslandi hagkvæmt
að ganga í Efta. Hann segir í
lok greinarinnar, að reynsla
annarra þjóða af samstarfinu
í Efta hafi verið mjög jáfcvæð
(sem er í aðalatriðum rangt),
en svo heldur Styrmir áfram:
.. og þess vegna er engin
fyrirfram ástæða til að ætla að
það sama geti ekki átt við o^k-
ur!“ Jú, hvers vegna kasta
menn sér ekki ótilneyddir út á
sextugt dýpi, án þess að vita
hvort þeir kunna að synda?
Án þess að færa nokkur rök
að 'því, að það mundi hag-
kvæmt íslandi að ganga í Efta,
snýr Styrmir sér að því af
mikilli tilfinningu að bolla-
leggja um möguleika ofckar til
að komast inn, og dáist að því
hvað ýmsir aðilar séu okkur
„vinveittir" i þessu efni. Raun-
ar efast ég ekki um, að marg-
ir þeirra mundu hika við að
greiða götu okkar inn í Efta,
ef þeir þekktu aðstæður. Ýms-
ir þeirra þekkja meira til iðn-
aðarmála, en flestir þeir skrif-
borðs-haukar íslenzkir, sem nú
vilja í þekkingarleysi sínu
hrapa að þvi ráði. sem lík-
legast væri til að leggja efna-
hagslíf okkar og síðar sjálf-
stæði í rúst. Ég lýk nú þessum
köflum að sinni, með þvi að
vitna i hinn kunna stjórnmála-
skörung og íslandsvin, Willy
Brandt. Það er ekki mikið tiðk-
að hjá slíkum möhnum að gefa
öðrum þjóðum ráð — Willy
Brandt gat ekki orða bundizt
um þetta efni — og lét í tjós
þá skoðun — að innganga í
Efta mundi ekki henta íslend-
ingum.
3. GREIN