Tíminn - 01.04.1969, Blaðsíða 8

$
TIMINN
ÞREDJUDAGUR 1. apríl 1969.
Á VETTVANGI DAGSINS
V l\
.V.AGNÚS H. GÍSLASON, FROSTASTÖÐUM.
Þorpið á ströndinni
Nýiega átti ég tal við sveit-
arstjórarm úr litliu sjávarþorpi
á Norðíurliandi. Afikoma þorps
búa heflur uim langan aldur að
veradiegu lieyti byggat á öflun
oig verkun sjófangs en einndg
að nok'kru á viðiskiptuim við
sveitirniar í grennd. Aðisibaða
til sjósókniar er þama tiltöíu-
legia góð miðað við það, sem
víðia geust ainmiairis staðiair. Þó
þarf að bæta hafruarskilyrði.
Að því hefiur nokkuð verið unn
ið en þó hvergd naerri nóg, enn
sem komið er.
Þau tímabii hafa komið, að
Mtið hefur verið uim almienma
viineu í þorpinu. Það er þekkt
sagia úr flestum sjóþorpuim og
kaupstöðum, jiafnut hinum
smiærri sem stærri. Þá hefur
fólik leiitáð um situmidairsafciir
efitir atvinnu utan heimiabyggð
ar, þegar hana hefiur verið að
fá, sem ofitast hefur verið að
undanfömiu. Þarna er enginn
auður í garði en afikomia líkt
og gieinguir Oig igeirist hjá allþ'ýðu
miannia. Megin burðiaráisinn und
ir afikomu þorpsbúa hefur ver
ið firystíhúsið á staðniuim. yíist
má teljii, að svo hljóti einnig
að verða enn um sion a.m.k.
Kaupfélagið átti og rak frysti
húsið. Aðrir aðilar höfðu
niaiumiast bolmagn tii þeisis. Það
er kunn saga víða um land að
kaupfélögiin, stór og smiá, hafa
staðið umdir rekstri frysti- og
fisfcweríbuniarthúsa, þegar öðlr-
um aðiiLum var ekki tii að
dreifia, þó að fareiætisráðherr-
ann þeikki hiana ekki. En rekst
ur þessara húsa hefur verið
erfiður og áfailiasamiur að und
anförau og reynzt fjárhagisiegia
ofviða siuimum hinna smærri
baiupféOiaiga. Svo varð eimndg
þarma. Húsinu var lokið. Þar
sem atvinnuiLíf er fiábreytt má
engiin stoð bresta svo að ekki
beri af leiö. Stöðvun á rekstri
hússins hliaut að leiða af sér
atvinnuiieysi i þorpiniu, ekiki
aðedns um stundarsakir heidur
tál firambúðar, ef okki rættist
úr mieð reksturinn.
Þegar svonia var bomiið gripu
heimjamienn til þess eina ráðs,
sem þeim var tiitækt: þedr
mynduðu féLag um bauip á hús
inu og rekstur þess og gerðu
jafnfnaimt ráðstafianir til þess,
að trygigja húsiniu hráefnd.
Vera má, að uinmt hefði verið
að fá einhvem „spekiuiLaint“ til
þeiss að takia að sér þetta
björgunarstarf og er þó ekltí
víst. Em sennidiegt er að þorps-
búar ihiaíi óittazt, að uinddr
þeirri ráðstöfun gætu reynzt
brauðfætur. Farfuiglar vilja
hverfia til sólarlanda, þegar
hau'star að á norðurslóðum.
Einstakir „athaíma'mienn“ eru
eiiaLaust tii með að sityðja við
bakið á bj argræðisvegum gegn
fjárhagsiLegri fyrirgreiðsliu, mieð
an öldð er á könnunni. En þeir
hafia takmarkaðain áhuga á að
stand'a uintd'Lr erfiðiurn. atvinnu-
rekstri í fámennu þorpi þegar
andbyrs tekur að gæta. Heima
menn kusu því sjálfir að hafa
‘taumihaldið. Þeir álkváðu að
freista þess að fiá eignarhald á
frystiihúsinu og taka í eigin
hendur rekstur þess.
Næst lé þá fyrir suðurga'nga
á fiuind þingméniua, stjórmar-
váLda og ainniarra þeinra, er ráða
útdeilinigu hinna fjárhagslegu
niáðanmieðail'a. 0:g þá beimur aft
ur tii skjaLa miáðurinn, sem
urn var getið í uppbafi þessa
greinarkorns. Hann réðist til
Reykjavilkurferðar að Leita eifit
iir fyrirgreiðsiu við sjáifsbjarg
arviðOieitni heimamianna. Þinig-
menm tóku honum yfirLedtt ljúí
miannLega, lýstu skilndngi sím
um á maiuðsyn erinidisins og
hébU' sínu liðsinni. En tii er
með þessari þjóð voldugra
fólk en þLngimienn geirast nú tii
dags. Hjá eimu s'líbu yfirvaldi
Lífs og dauöa fiékfc sendlknaður
þær upplýsinigar, að fyrir
svona kotríki eins og þorpiið á
Ströndinmi væri eikkert skyn-
samlegra hægt ‘ að gera en
leggja það í eyði. Ibúama ætti
að iaika upp og flytja til þeirra
stafla, þar sem hug'my ndin
væri að haifia enm um sinm eitt
hvert miaminiLíf. Manmimum a®
norðan þótti þetba að vonum
Bokkuð kaldramiaiega mælt og
af litLuim skiilmingi á viðhorfi
þörfum og aðistöðu þeirra, sem
búsetu eiga utain stærsta þétit-
býlissvæðannia. Kringumstæð-
ur leyfðu þó engar rökræður
urn þessi sjónarmið enda mum
önnum bafino efniahagsmála-
sérfræðimigi hafa þótt dýrmœt-
um tímia sínum betur varið til
anniars en þess að karpa við
múgamamm um auigijós sann-
indi. Með það fór sendimaður
heLm. En félag var stofnað.
Reynt verður að fá fangstað á
frystihúsiinu. Fest kaup á
skipi. Góðar vonir standa tál
að með vorinu lifni yfir at-
vinnuLífinu þarna á sjávarbakk
Magnús H. Gíslason
anum. íbúarnir ætla að þraufcia
enn um sinn í þorpinu sínu.
En stöldruim nú auigniablik
við og virðum fyrir okfcur skoð
anir efinahagsmiálLaimiannsins.
Hann, — og því fer fjarri að
hann sé eimn um þær hugmynd
ir, — teLur að það sé þjóðfél-
agS'Lega haigikvæmt að eyða
byggð í ýmsum hlutam lands-
ins og fá fóJkinu þar stað-
fieista ammans staðar. Bújarðiir
eiga að Leggjast í auðn, þorp
a® iþurnkaist út, af þvi að þjóð
féLagið hefiur ekki efni á að
Leyfa fólki að liifa á þessurn
stöðum. Þáð koisbar minna að
„setja það á“ 'annare stiaðiar.
Athugum það nánar og höfum
þá í huga í bili aðeiins þetta
eina þorp. Ekki getiur það fjöL
mennt taiizt en þó eru þar
nokkur hundruð eimistaktingar
heimilLsfiastir. Efcki sibal hér
tiiraun gerð til þess að nieta
eignir þeirra þær, er ekiki
verða fLuttar brott, en auigijóst
er, að þær eru miklar því
margt af þessu fólki býr í ný-
Legiuim og góðum húsum. Vart
verða þau flutt um set og hver
kaupir hús þar sem engim
byggð á áð vera? Ríkið sjálft
hefiur fest þarina mikið fé.
Þama er tilitöLulega nýtt og
rúmgott skóiahús, kirkja, lækn
isbústaður, presbsbústaður, fél
agisheimili í byggingu, búið að
kosta áLLmiklu tii hafnargerð-
ar að ógléymdu frystihúsinUj
Niaumiaist m'yindu iþessar eiignir
verða ríkinu mifci'Ls virði þeg
ar búið væri að eyða sbaðinn
af fóLki. Miiklium fjármunum
er búi'ð að verja til ýmissa
annarra framikvæmcla. Ef
byggð Legðist niður myndu
fai*a þarna í súginin verðmæti
fyrir nokbur hundruð miLLj.
br.. Gera má ráð fyxir, að þeg
ar íbúar þorpsins yrðu neyddir
til að hverfa af heimasilóðuim
verði þeim ætLað LLfisrúm ein-
hvers staðar annare sbaðar á
landimu og þá væntanlega á ein
hverjum þeirra þéttbýlissbaða,
sem hugmyndin er að setja á
vebur. Þá þarf að koma þar
upp búsiniæðli, fcosta miarghátt-
aðar aðrar framkvæmdir, sem
óhjákvæmiLega fyLgja búseta í
fjöibýLi, sjá fyrir atvimmuað-
stöðu, menntanairimöguLieibum
o. s. frv. Ef riMsváLdið ætLiar
með aðgerðuim símum, eða að-
gerðarieysi að stoðLia að tiL-
færeilu fölks í stórum stáL, verð
ur að gera réð fyrir að það
sé undir það búið að gireiða
fulLu verði þær eiignir, sem
menn vemða að ganga frá. Er
þjóðfélagiö reiðubúið tiL þess
og ér það fært um að leggja
á sig slítoan herkostnað vegna
styrjaldar við býggðina? Ekki
veit ég hvað þeir vísu menn
álíta um það en rik má sú
þjóð vera, sem efni hefur á
þviíLíkium búsbaparháttum.
Því er þetta mál gert hér að
umtaLisefnd að vitað er að í
landinu er noktour hópur vaLda
mikilLa mamma, sem virðist
haidinn þeirri trú, áð þjóðfól-
agsLega niauðsyn beri til að
færa byggðima saman í miMum
mæli. Það sé óhyggiiLegt, ef
þjóðLnmi ekM beinLíimis fjár-
hagsiega ofviða að halda uppi
dreifðri byggð í þessu táltölu-
lega stóra Landi. Lausn þessa
wandamáls er taLLn tiltöiuLaga
einföld þegar bændur eiga í
hlut. AlLur gaLdurinn er sá,
að búa þanníg að þeim að
þedr gefii'st upp _ og gamgi fli"á
jörðum sínum. Ástæðulaust er
taLið með öliLu að hafa áhyggj-
ur af því þótt þeir verði að
hverfa frá staðfestu sinni
siyppir og sniauðir, láta eftir
eignir síniar, ævi'starf sitt, þrek
siifct og oft og eimaitt lífsham-
ingju. Því hvað er ekki í söl-
umar leggjiandi fyrir hagvöxt-
inn, eða heyrðist ekM ein-
hverntíma hásætisrödd um
það, að bændur væri þeitm
vexti fjötur um fót? En hér
sýnist meira þurfa viö. Það
hefiur sem sé komið í ljós, að
sumum þorpum og fcauptún-
um í Landimu er einmig ofauto-
ið. Hagvöxt'urinm lættxr ektoi að
sér hæða. Fer nú máLið að
vamdast. Þjóðféiagið verður
þess etoki svo mikið vart þótt
eitt og eitt sveibabýli fari í
eyði. Nokkrir bændur satona
toannsiki góðs granma. Vitundin
um enn eitt eyðigóðbýlið eyk-
ur þeim bölisýnii á framtíö
sveiibaninia og þess atvimmuvegar
sem þeim er buodinn og þeir
spyrja sjáifa sig: Hver fier
næst? Lífsbaráttan verður erf-
iðari eftir því, sema raðirnar
þynmast. En þjóðféliagBheildin
verður breytinganna ektoi veru-
legia vör fyrx en svo er komið,
að vdð erum ekM lengur sjálf-
um oktour nógir uma firam-
leiðslu á búvörum, en að þvi
retour óðfiuga ef svo fer fram
sem horfir. Em eyðinig heils
þorps Læbur sig eMri án vitn-
isburðar, jafimvel þótt við það
væri Látið sitja, að Leiða að-
eiins eitt á blótstaLLinn, sem
auðvitað væri hvergi næmri
fuiiLnægjandL Eg sé ekM að
þjóðfélagið sé viðbúið sMkri ^
röstoun. En jafmveL þótt svo J
væri er stefman óhyggiiieg. At-
vimimuásitand og afkomumögu-
leitoar hafa að jafnaði sízt ver
ið latoari á smærri þéttbýlisi-
svæðum en stærri. HLuibur
hvere einstaklings í öffan fjár- ■
hagwerðmæta er þar oft
m«ri. Fátrjetnnið örfar meir
þrostoa ein'StaLdingisins, varð-
veiitir betur séreintoenmi hans
og eykur jafnframt á ábyrgð-
artiLfinningu hans, sjáLfbjaxg-
arvibund og þegnstoap. Við er-
um naumast svo á vegi stadd-
ir um neinm þessara eðLisþáibba
að við meguim við því að þeir
rými.
Hér að framan hefiur líltil-
lega verið á þáð bent hvern
fjárbaigslegan og mienningar-
Legarn hástoa getur af þvi Leitt
ef skamimsýmr storifstofuspek-
ingar eiga að fara að ráðstoa
með heilt þjóðfélaig. Út yfir
tetour þó sá huigsuniarháttur, að
sjáifsagt sé að sfcáka lifandi
fóLM fram og afitur litot og bú-
fé sem haLdið er tiL beitar í
þvi augmamiði að fá ákveðna
útkomu úr eimhverju reiknings
dæmi, þar sem þýðingarmM-
um liðum er þó venjuiega
sieppt. Það hugarfar hefur ef-
laust hentað vél þeim höfð-
Lngjum, sem tömdu sór á sín-
um tíima þá íþrótt, að smiaia
saman Afirikumegrum og flytja
þá - nauðunigarflutninigi tiL
Vesturáifu en getur á emgarn
hátt verið girundvöIiLur rétt-
Láitra né skymsamlegra hag-
stjórnairaðgerða á ofaniverðri
20. öld.
Þaö mun aldrei hafa komið
fyrir í fjörutíu ára sögu íslend-
inga, síðan þeir fengu sjálf-
stæði, að tvö þúsund manns
vaeru afvinnuiausir í byrjun
aprii { mlðri vertíðinni og i
góðum aflabrögðum. Jafnvel á
mestu atvinnuleysisárunum í
kreppunni áður fyrr, var þetta
ekki svona bágborið. Veiðiflot-
inn mokar á land loðnu i upp-
gripum, sem ekki eiga sinn
líka, og margar verksmiðjur
bræða nótt með degi. Þorskafli
er þegar ágætur og fiest frysti.
hús tekin til starfa. Samt eru
enn tvö þúsund menn atvinnu-
lausir — átakanlegasta sóun,
sem nútimaþjóðfélag getur gert
sig sekt um, á sér stað hér á
landi í miklum mæli.
Hverja á að kalla til saka
fyrir þessa ómennsku? Við sjá-
um, að óáran og aflaleysi verður
ekki lengur um kennt, og bönd.
in berast þvi að stjórnvöldum
landsins, enda er það sannast
sagna, að þar hefur átt sér stað
svo vítavert dugleysi — aða
jafnvel vísvitandi hráskinna-
lcikur — af hendi forsætisráð-
herrans og skósvelna hans, að
það má ekki gleymast. Öll sú
saga er ömurlegasta vitnið, sem
við augum blasir þessi missiri,
um óhæfa stjórn í landinu.
í átta mánuði s.l. árs vissu
allir, að atvinnuleysið mundi
dynja yfir á vetrarmánuðunum,
stórfelldara en fyrr. Um þetta
var taíað i stjórnarherbúðum,
blöðum, á þingi og mannfund-
um, og landsfólkið taldi það aug
Ijósa skyidu stjórnarvalda, sem
varla þyrfH á að minna, að beita
sér af alefli gegn vágestinum
og byggja upp varnir í tíma.
En stjórnarvöld sátu cuðum
höndum mánuð eftir mánuð
og horfðu á vágestinn iæðast að.
Þegar hríðin var skollin á beitti
forsætJsráðherra loks fyrlr
stofnunum einhverra nefna, sem
siðan voru settar undir yftr-
nefndir og æðstunefnd, sem
hann sjálfur var formaður fyrir.
Siðan hófusf þjarkfundir fram
og aftur, tíminn leið og atvinnu
leysingjarnir gengu um og
horfðu á blekkingaleikinn. For-
sætisráðherrann lofaði einhverj
um peningum, sem hann hafði
ekki, nefndirnar fóru heim og
ífl-u að boða lýðnum það fagn-
aðarerindi, að senn mundi for.
sætisráðherrann metta fimm
þúsundin með þeim ósýnilegu
brauðum og fiskum, sem hann
hefðl heitið. Dagar, vikur og
mánuðir liðu. Atvinnuleysingj-
arnir biðu. Veturinn leið og ekk
Framhald á bls. 15