Vísir - 27.02.1978, Blaðsíða 11

Mánudagur 27. febrúar 1978
n
launaskrið og kjarasamningar
enda með skelfingu. Spurningin,
sem fyrir mér vakir, er hvort inn-
gjafir af ýmsu tagi i islenska hag-
kerfið hafi á árunum 1972 til 1977
verið mun stærri en þekkst hafi
áður langa hrið.
Fjórar tegundir inn-
gjafa
Þær tegundir inngjafar i hag-
kerfið, sem ég ætla að athuga eru
fjórar. t fyrsta lagi er skyndileg
aukning fjárfestingar og \ öðru
lagi er aukning samneyslunnar.
Þriðja tegund inngjafar er aukn-
ing útflutningstekna i erlendri
mynt. Fjórða inngjöfin er nokkuð
frábrugðinhinum þremur, en hún
ræðst af þvi, að i nútima-hagkerfi
lækka peningalaun manna og
verðlag framleiðslunnar helst
aldrei jafnvel þó að þjóðartekjur
lækki. Hér er um að ræða inngjöf
vegna hækkunar á innflutnings-
verði, sem stafar af verðbólgu er-
lendis, eða af gengisfellingu krón-
unnar vegna samdráttar á út-
flutningstekjum þjóðarinnar i er-
lendri mynt mælt.
Verðbólguballið var
byrjað
Með hinar ýmsu tegundir inn-
útflutningsinngjöf og innflutn-
ingsinngjöf höfðu aukist allar i
senn og mjög mikið.
Fyrsta inngjöf
Grundvöllur verðbólgunnar var
lagður strax árið 1971, en þá var
fjárfesting aukin að magni um
42%, en hlutur einkaneyslu og
samneyslu i þjóðarframleiðslunni
ekki skertur. Hlutfall fjárfesting-
ar jókst úr 1/4 af þjóðarfram-
leiðslu 1970 i 32% 1971 og hefur
siðan verið 30% og þar yfir (mest
36% 1974). Árið 1973 var fjárfest-
ing aftur aukin og nú um 20%, og
var hún þá 34% af þjóðarfram-
leiðslunni.
Önnur inngjöf
í öðru lagi jókst útflutningsinn-
gjöfin stórkostlega á árunum 1972
og 1973. Útflutningstekjur i doll-
urum jukust um 27% 1972, og
hvorki meira né minna en 51% ár-
ið 1973. Útflutningsinngjöf hefur
mest áhrif á tekjur og kaupmátt
þeirra, sem starfa við sjávarút-
veg og skyldar greinar. Þar hefst
eftirspurnarbylgjan. Árið 1973
hækkuðu meðallaun sjómanna
um 50% en meðallaun iðnaðar-
manna 29% og verkamanna 35%.
Arið eftir, 1974, náðu verkamenn
— Spurningin sem fyrir mér vakir er hvort
inngjafir af ýmsu tagi i islenska hagkerfið hafi á
árunum 1972 til 1977 verið mun stærri en þekkst
hafi áður.
Gifurlegur árangur
náðist 1976
Þá er aðeins eftir að huga að
verðlagsbreytingum áranna 1976
og 1977. Gifurlegur árangur náð-
ist i baráttunni við verðbólguna á
árinu 1976, án þess þó að menn
áttuðu sig fyllilega á þvi, en þá
lækkaði verðbólguvöxturinn á
einu ári úr 50% niður i rúm 30%. A
siðustu mánuðum hefur vöxtur
verðbólgunnar aukist á ný, sem
kunnugt er. A þremur mánuðum,
frá 1. nóvember til 1. febrúar sl.,
hækkaði framfærslukostnaður
um 11.4%, en það svarar til 54%
hækkunar á ári.
Þvi fór sem fór
Hvað gerðist? Ég álít, að þarna
hafi ný útflutningsinngjöf ráðið
ferðinni. Útflutningstekjur i doll-
urum jukust um meira en 30% ár-
ið 1976 og um svipað hlutfall aftur
i fyrra. Þessi stórfellda innspýt-
ing i hringrás efnahagslifsins
kom á timum mikillar þenslu og
la að ieyfa mér að Bíto é verð
na fró öðrum bœjardyrum"
ndis dr. Þráins Eggertssonar á aðalfundi Verslunarráðs íslands
gjafar i huga finnst mér hentugt
að skipta timabilinu frá 1971 i
þrjá áfanga, 1972—1973,
1974—1975 og 1976—1977, og ræða
orsakir verðbólgunnar sérstak-
lega fyrir hvern þeirra.
Litum nú á fyrsta áfangann.
Arið 1971 var verðbólgan 8%, en
hækkar árið 1972 i 14% og árið
1973 var hún 26% (ég nota hér
verðvisitölu einkaneyslu i þjóð-
hagsreikningum). Verðbólguball-
ið var bvrjað, en hvað hafði
gerst? Skýringarnar eru þrjár að
minu mati, fjárfestingarinngjöf,
og iðnaðarmenn svo fram meira
en 50% meðalhækkun launa.
Þriðja inngjöf
í þriðja lagi var mikil innflutn-
ingsinngjöf vegna verðbólgu er-
lendis. Innflutningsverðlag i er-
lendri mynt hækkaði um 14% árið
1973, en sú hækkun var helmingi
meirienmesthafðiorðiði tuttugu
ár þar á undan.
Þarna fóru þvi saman óstjórn á
fjárfestingarmálum og bú-
skaparmálum almennt og sterk-
ari áhrif að utan en þekkst höfðu
langa hrið
Verðbólgan 1974 og 1975
var af öðrum toga
Verðbólgan á árunum 1974 og
1975 var af öðrum toga spunnin. Á
þessum tveimur árum rýrnuðu
viðskiptakjörin um rúmlega
fjórðung, þjóðartekjur á mann
stóðu i stað 1974, en minnkuðu um
7% 1975. Loks dró mjög úr vexti
útflutningstekna 1974, og tekjurn-
ar drógust beinlinis saman um
6% árið 1975. Einnig er að geta
innfluttrar verðbólgu en innflutn-
ingsverð i dollurum hækkaði um
34% árið 1974, en 1975 dró úr
verðhækkun á innflutningi, sem
varð aðeins 5%.
Af framansögðu ætti að vera
ljóst, að á árunum 1974 og 1975
var um að ræða klassiska aðlögun
að versnandi ytri skilyrðum þjóð-
arbúsins, eins og sagt er. Aðstæð-
ur voru að ýmsu leyti svipaðar og
1967 og 1968, og farin var sú verð-
hækkunarleið, sem hagskipulag
okkar býður upp á.
verðbólgueftirvæntingar. Áhrif-
anna gætti strax hjá sjómönnum.
Meðallaun þeirra hækkuðu um
42% árið 1976, en laun iðnaðar-
manna og verkamanna um 30%.
Raunverulegur kaupmáttur með-
altekna sjómanna jókst þvi um
8.4% árið 1976, en þá minnkaði
kaupmáttur meðallauna verka-
manna og iðnaöarmanna um
1.6%. Metin voru jöfnuð i fyrra.
Feikilega þung umframeftir-
spurn eftir vinnu setti svip sinn á
kjarasamninga þess árs.Þvi fór
sem fór.
samtök launafólks. Þetta leysir
rikisstjórnina samt engan veginn
undan ábyrgðinni af lélegum
árangri, eins og stundum má
skilja á málgögnum hennar. Það
þvert á móti skýrir af hverju
henni mistókst.
Eyðslustefna
Skortur á samstarfsvilja við
samtök launafólks er ekki eina
skýringin á hinum sérkennilegu
það fé, sem hún hefur náð af fólki
hér heima. Getur þó enginn sagt
að þessi stjórn sé öðrum eftir-
bátur um hugkvæmni i skatt-
heimtu. Þjóðinni hefur verið
steypt i stærri skuldir erlendis, en
áður hafa þekkst. Þegar þetta
hvort tveggja þraut, var til þess
gripið að prenta verðlausa
peningaseðla, til þess að ekki yrði
lát á hinni opinberu eyðslu. Verst
af öllu er að sumar af dýrustu
markaðarins. Þegar öll kurl voru
komin til grafar, stóðu eftir tvær
leiðir sem færar þóttu og unnt var
að velja á milli. Var óumdeilt og
staðfest með rannsóknum sér-
fróðra manna að báðar leiðirnar
myndu til þess fallnar að leysa
aðsteðjandi vanda, þótt með ólik-
um hætti væri. önnur leiðin var
miðuð við að kjarasamningar
fengju að standa óhreyfðir, en
vandinn leystur með samdrætti i
Eins og öllum er kunnugt kaus
rikisstjórnin siðari leiðina, sem i
almennu tali er nefnd kjara-
skerðingarleið. Stjórnarandstað-
an og fulltrúar launþega mæltu
með samdráttarleiðinni. Engan
þarf að undra þótt rikisstjórn,
sem borin er uppi af borgarleg-
um flokkum, kjósi þá leið út úr
ógöngum, sem felur i sér nokkra
skerðingu á kjörum launafólks.
Hitt er athyglisverðara hve sárt
“N
Finnur Torfi Stefánsson segir, aðsú hafi verið tíðin að borgaralegir stjórnmála-
menn hafi gagnrýnt verkalýðssinna ákaft fyrir ríkiseyðslu og rfkisforsjá. Nú
hafi hlutverkin hins vegar snúist við. Verkalýðssinnar og samtök þeirra berjist
fyrir samdrætti í útgjöldum rikisins á öllum sviðum, sem ekki varða brýnustu
félagslega þjónustu, en vilji auka ráðstöfunarfé launþega i staðinn.
>
efnahagskröggum i góðærinu.
önnur meginskýring er meðferð
rikisvaldsins á eigin fjármunum
og stefnan i fjárfestingarmálum.
Það er alkunn hagfræðiregla að i
mikilli verðbólgu á rikisvaldið að
halda að sér höndum um meiri
háttar framkvæmdir og eyðslu
fjár. Núverandi rikisstjórn hefur
gert þveröfugt. Hún hefur lagt
sérstaka áherslu á fjárfrekar
stórframkvæmdir, eins og al-
kunna er, og fjáraustur. Til eyösl-
unnar hefur stjórninni ekki nægt
fjárfestingum stjórnarinnar sýna
þess engin merki að gefa nokkurn
tima arð. Verkefnalaus mann-
virkin i auðninni við Kröflu eru
minnisvarði þessarar verðbólgu-
stefnu.
Leiðirnar tvær
Allmikil vinna var lögð i undir-
búning efnahagsaðgerðanna nú.
Mest af þeirri vinnu var unnið i
svonefndri verðbólgunefnd, þar
sem áttu fulltrúa rikisstjórn og
stjórnarandstaða og aðilar vinnu-
útgjöldum rikisins ásamt nokkr-
um öðrum hliðarráðstöfunum.
Var þar gert ráð fyrir samdrætti
bæði i framkvæmdum og rekstri
rikisins. Lausn hinnar leiðarinnar
byggðist fyrst og fremst á skerð-
ingu visitölubóta á laun, en hug-
myndum um verulegan samdrátt
i rikisútgjöldum var hafnað að
mestu. Báðar leiðir gerðu aðsjálf-
sögðu ráð fyrir nokkurri gengis-
fellingu, enda óhjákvæmilegt eins
og hag útflutningsatvinnugreina
var komið.
þingmönnum borgaraflokkanna
er um rikisbáknið margfræga og
hve tregir þeir eru til aðgerða,
sem dregið gætu úr vexti þess. Sú
var tiðin að borgaralegir stjórn-
málamenn gagnrýndu verkalýðs-
sinna ákaft fyrir rikiseyðslu og
rikisforsjá. Nú hafa hlutverkin
snúist við. Verkalýðssinnar og
samtök launþega berjast nú fyrir
samdrætti i útgjöldum rikisins á
öllum sviðum, sem ekki varða
brýnustu félagslega þjónustu, en
vilja auka ráöstöfunarfé laun-
þega i staðinn Hjá hinum borgara-
legu er þessu öfugt farið og þeir
verja báknið með oddi og egg.
Ríkisf lokkar
Skýringar á þessu virðast ljós-
ar. Bein tengsl eru milli eyðslu
rikisins og persónulegra tekna
þegnanna.Almennt séð vex annað
á kostnað hins. Þeir stjórnmála-
flokkar, sem sækja fylgi sitt i rað-
ir launafólks komast ekki hjá þvi
að taka tillit til þessarar stað
reyndar. Eins og málum er hátt-
að um þessar mundir hjá báðum
verkalýðsflokkunum hér á landi á
hvorugur mikilla hagsmuna að
gæta i rikisbákninu. öðru máli
gegnir um borgaraflokkana tvo
Þaðeru þeir, sem i skjóli stærðar
sinnar og langvarandi stjórnar-
setu, hafa að mestu leyti byggt
upp r!kisbáknið,skipað það mönn-
um og ráðið viðgangi þess. Bæði
Framsóknarflokkur og Sjálf-
stæðisflokkur eiga völd sin og
áhrif að miklu leyti undir stærð
rikisbáknsins komin. Þetta hefur
sannast eftirminnilega með til-
raunum ungra manna i Sjálf-
stæðisflokknum við að koma
bákninu burt. Eftir mikinn
handagang og háreysti hafa
frjálshyggjumennirnir ungu
komist að þeirri niðurstöðu að
islenska rikisbáknið sé að finna i
tveim smáfyrirtækjum, öðru
norður á Siglufirði, en hinu hér i
Reykjavik. Af miklum eldmóði
hqfur þess verið krafist að bákn
þetta verði lagt niöur tafarlaust.
Er ekki annað að sjá en við blasi
auðunninn og endanlegur sigur og
málið sé úr sögunni.