Tíminn - 19.08.1969, Blaðsíða 6

6
TIMINN
ÞRIÐJUDAGUR 19. ágúst 1969,
Tryggvi Helgason, flugmaður:
Látum gömlu fyrirtækin leiöa
af sér nýjar iðngreinar
Erindi það sem hér fer á eft
ir var flutt á ráðstefnu Fram-
sóknarfélaganna í Reykjavík og
á Akureyri um málefni iðnað-
arins, sem haldin var á Akur-
eyri dagana 6.—8. júní s.l.
Uindirstaða m'annlífs á jörð-
inni, eins og við þekfcjlusn það
í dag, byggist á tilbúningi eða
útbúningi einhvers konar vöru
eða vörutegundar, sem við í
daglegu talá köllum einu nafni
framleiðslu.
Framleiðsluna miá greina í
þrjá aðalstofna, lanidfbúnað,
sijláivarúibveg og iðnað. líand-
búniaðuirinn og sj áv arú twegur-
inn byggja tilveru sína á afurð
um af lifamdi verum úr jurta-
og dýrarfkinu, en iðmaðurinn
byggiir tiiveru síma á umbreyt-
iimgu á einhivers feonar hráefnis
tegund í aðra tegund eða
gerð efnis, eða á hreimvinnslu
efnis úr öðru hráefni, elttegar
á mótun einhvers feonar hlutar
úr eimhiverju hráeftii. Bfnið er
•aðafflega úr steim'aríkinu, en þó
einnig að nofeferu leyti úr jurta-
og dýrarífcinu.
Framleiðsia hverrar vöruteg-
und'air fer svo þan.nig fram, að
menn, einn eða fleiri, feom'a á
tiltekimn stað, og þar er varan
unnin Slfkir vinnustaðir fyrir
landbúnaðar- og sj'árvaraftirðir,
eru flestir undir berum himni,
og öll tiiOooma afurðan.ma bygg
ist á veðri, og ýmis feonar
m'arigbreytiilegum máttúrufyrir-
bæruim, og þau eru 9111 þess eðl
is, að við getum eitóki séð þau
fyrir, nem*a að sáiralitllu leyti.
Gerir þetta arðsemi þessiara at
vd.nnragreiina óöruigga. Þá er
framleiiðslu'autonimg þessaira
greima, báð ýmsum tatamörfe-
utium, og verðlagning hiverrar
einingar hefur einnig viss talk-
mörto.
Iðnaðurinn hefur aftur á
méti, síma vinnustaðí oftast inn
anlhiúss, þar sem bægt er að
xiáða lífsskilyrðum og st'arfsað-
stöðu, á öllum árstimum, og
svo til hivar sem er á hnettin-
u«n. Iðnaðurinn tatomiartoast
helzt af möguil'eitoum til öflun-
ar nógu mitoils bráefnis. og
þess að geta selit vöruma jafn-
óðum, á yfir-kostnaðarverði. Að
öðru leyti hefur iðnaður nær
ótatom’aritoaðia útfærslumögu-
leifca.
Hverjoiim vinnustað ræður
svo átoveðinn aðili, svotoallaður
eigandi. Eigandinn getur verið
einn miaður, eða margir menn
samieiginilega f hóp eða félagi,
og er víst það sem við toöll-
um f d'aglegu tali, fyrirtætoi.
FyTÍrtæfeinn getur síðan verið
stjómað af manni sem til þess
er ráðinn, og hefur tii þess
þeMdn.grj, oig fær bann fyrir
það sín laum, og þarf hann ektoi
endilega að eiga í fyrirtæk-
inu.
Tatomiark hrvers fyrirtsekis
er sivo að framleiða sína vöru-
tegund úr hráefininu og selja
öðrum vöruna fyrÍT verð sem
mægir til þess að greiða hrá-
efnið. vinnulaun ríð vinnsluna.
ortou. vélar og tæki og auka-
efni sem nauðsynleg emi, til
þesr sð vinnslan geti farið
fram, og einnig toostnað vegna
aðfemgins fj'ánmagns, og að fýr
irtaakið eigi samt aðgamg af
söluverði himnar unnu vöru.
Þessi afgangur er toaililaður
hagnaður. Hluti af hagnaðin-
um er síðan motaður til þess að
greiða í sameiginlegan sjóð,
venjulega þeirrar þjóðar sem
byggir laradið, sem fyrintækið
á heima í.
Það sem þá er eftir, er toall-
að hagnaður fyrir utan stoaitta,
og er það fjármagn eign fyrir.
tækisins, og getur ei'gandinn
fáðstafað þessu fé að eigin
geðþótta Er það toappsmiál
hvens stjiómand'a, að sá hluitur
verði sem stænstur, miðað við
það fj ármagn sem þurtti til
vinmsíuninar, og miðað við þanm
fjöld'a stanfsmanna sem þurfti,
til þess að ljútoa vinmslumni.
Af þessu má einnig di'aga þá
áliytotun að það hlýtur lika að
vera k.appsmnái stjómaodans,
að það fjiármagn sem banm
venðlur að fá amnars staðar firá
gegn ákveðnu tímiagjialMi, —
það er vöxtum, — verði sem
allra minnst, til dæmiis með
því að varan seljíist fljótt, og
það er honum einnig toappsmál
að miennimir sem sitarfa á
launum við firam'leiðsluna,
verði sem aiUra fæstir. Og til
þess að geta það eru smíðaðar
flótonar vélar sem tatoa við af
einum starfsmamni etfitiir amn-
am, oíg vinna verfcin.
Vélarnar vinna vertoin veniju-
lega þetur en mannshöndin,
þær fara alidred í vertofaill, þaer
fá eltóki tovef, og þær þreytast
aldrei, þótt þær séu látnar
vinnia allan sólarbriniginm. Til-
toostnaiðurinn minntoar venju-
Heiga við þetta eða framleiðSl-
am vex eða hivort tvegigja, og
hreinn hagnaður vex þá einnig
að sama stoapi
Og til þess að þetita naegi
verða, þá er það sífelilt meira
og meira áríðandi, að starfs-
m'enmirnir séu vel menmtaðir
og færir í sínu starfi. Ég hef
spurt iðmaðarmemm hvaða efni
væru í þeim málmMöndum, sem
þeir væru að vinna úr, og þeir
bafa ekki haft buigmynd um
það. Ég hef spurt þá hivers
vegna þeiir hertu ektoi stál-
öxla og bjiólL, sem þeir væru
að smiða, og þeir virtust varla
sfkiljia hvað óg meinti. Fyrir ó-
tal árum átti að byrja toemmslu
í málmfræði. hér á Akuireyri,
en það strandaði á sjálfum iðn
aðarimiönnunum, sem sögðust
etoki hafa tíima til eða toæra
sig um svona vitleysu.
En stoiii fyirirtæki mitokum
hagoaði, þá má draga nýíar
álytotanir. Fyrirtæki sem skil-
ar mifcLum hagnaði opnast ótal
nýjir möguleitoar. Eigi það til
d'æmis toeppinaut um ni'artoað-
inu, þá getur það læiktoað verð
simnar vöru, niður fyrir verð
keppinautarims, og gert sína
vöru þar með gimilegri í aug-
um toaupandans, og ef ti'l vill
stóraulkið þar með sölu sinn-
ar vöru, sem gæti svo gefiið
stórautoinn hagnað á átoveðnu
tíma'biii. miðað ríð nœsta tftna-
bil á undan. í öðru lagi gæti
það motað hagnað sinri. til þess
að smíða ennþá fullkomnari,
araðvinkari og aáivæmari vö-
ar, til aukningar framleiðslunn
ar, og emn fretoari fætokumar
starfsmanna og lætokunar ttl-
toostnaðar, og þar með auka
enn meir hagnaðarlíkur fyrir-
tækisins.
í þriðja lagi gœti fyrirtækið
gert tilraumir mieð fiamleiðslu
nýrra vöruibegumda. án þess að
draga nokfkuð úr þedrri fratn-
leiðslu eða sölumöguleitoum
þeirrar vörufegundar. sem fyr-
ir var. f fjórða lagi gæti fyrir-
bækið greiítt símum starfsmömn
um hærri laun, em önnur fyrir-
tæfci, og sfcapað sér möguleik'a
tiJl þess að veljia sér bæf'ustu
starfsmennina á vinnu'markaðdn
um. í finnmiba l'agi gæti eigand-
inn telkið til sín baignaðinn, sem
arð. f sjötta lagi mætfi leggja
bagnaðinn í varasjióð, og í sjö-
und'a lagi, gætj fyrdrtækið
slkipt ha'gnaðinum, og nobað
bann að einlhiverju leyfi í' aila
þessa möguleilfea.
Af þessu miá nú gilögglega
sjlá, að það er ekki stærð fyrir
tætois sem skiftir mestu máli,
belidur möguleitoamir fil þess
að skila mifclum hagnaði, með
sem minmstum tiltoostnnði, og
með sam fæstrum starfsmönn-
um.
Því meiri tækni, þefckingu,
hugiviti og reynslu, sem fyrir-
tæki hefur yfir að ráða, því
miangbrptnari, fuilllkiomnari,
vand'aðri og betni vöru, hefur
það mögiuieifea tdl.þess að fnam
Ifeiða. Þvi betri sem varan er,
þvi eftinsóttari er hún að jafn
aði, og því eftirsóttari sem hún
er, þeirn mue hærra verði er
hiún seM. Og því hænra verði
sem hægt er að selja vöruna,
þvi meiri bagnBðarvon,
En hvennig er þessu þá var-
ið hér á landi? Hafa fyrirtæk-
in mifcLa mögruleifca til þess að
sflrila góðum hagnaði? Eg hygg
að flestir svari þessu neitandi,
án mikillar umhugsunar. En
þá er spumáegim: Hverjar eru
orsnkir þess? Jú, allur tilkostn-
aður er hœirri en söluverð vör-
unnar.
En hivaða lausn er þá til á
þvf vandiamáli? Á þessu eru
bvær lausnir. Anmars vegar, að
hækfca verð vörunnar, nægi-
lega mifcið. En á þvú eru gall-
ar. Hækfcun vöruverðS leiðir
til minnkandi sölu, nema varan
sé mjög eftirsótt, en það er
hún tæpast f þessu tilfielli, þvi
að þá væri fyriirfækið vairl'a
rekið með balla. Og ei'gi fyrir-
tæfcið feeppinaut um marfcað-
inn, þá gæti verðhœfcfeunin
vatdið algjörri söiusföðvun. Er
aogljóst að þessi leið er tæp-
ast fær í nöfefcru tilfelli.
Hins vegar er sú lausn að
Læfcfea tiifcostrasð við framleiðis]
unia. Sú leið hefur marga feosti.
Gripa má til aukinnar sjáltf-
virfcni. gera baigstæðari hráefn
isfcaup. og endurskipuileggja
framlieiðsluna. En fjárvana fyr
irt'ælki þarf til afc þessa, meira
’Jánstfé, sem þýðir meiri vexti
og mieiri gjöld. Og þetta tefeur
simn tíma, Er þá hætt við að
myndlart hafi víthringur sem
fyrirtækið komist ekki út úr,
mema i gegmum gjaldeyris-
fciptin
En það erru fleiri útgjalda-
liðir sem hægt er að lækka.
En gailiinn við þá er sá, að það
er efcki á valdi fyriirtælkisins,
að læklfea þessa útgjaMaliði. Og
það sem venra er, er það, að
þessir útgjaldaliðir stuðia
aldrei að bættri aðstöðu noifek-
urs fyrirtækis, en fyrirtækinu
er gert að greiða þá samt, oft
án nofefeurs tiillits til feringum-
stæðna, eða gjaldgetu fyrirtæk-
isins. Þessi gjöld eru skattar,
tol’ar og vextir.
Slfeöttum og boitLum er ráðið
af hinu opinbera ríkisvaldi, en
vöxitum er ráðið af bankafeer'f-
inru. Oig, ef ríkisvaldið ræður
yfir böntoumum, þá gebur það
stj'órnað ölum þessum út-
gjailda'iiðum. sem myndu vertoa
á fyrirtækin Mtot og
þegar ötoumaður stjórnar bíi
sínum, með þvi að stíga á afl-
gjafiann þegar fara þarf upp
brefcftou, en stíga á hiemilinn
þegar bailar undan.
Af þessu getum við dregið
þá álykbun, að ef rikisvaldið
hefur raunveruiieigan áhuiga fyr
ir þvi að íslenzfc iðnfyrdrtæki
rótti við, og byggist upp fjlár-
hagslega sterk, þá verður tafar
larust að læktoa stoatta, senni-'
liega um heiiming, og feÉa alveg
niðiur bolla af hráefnum og jafn
firamt einnig af sumum tækj-
um, nema mörauleiki sé á smfði
þeirra hérlendis. Vextina þarf
að lætotoa nú þegar, helzt nið-
ur í 4%.
Sbyrfcir eða gj'afir í ein-
hrverju fionmi eiga etotoi rétt á
sér tól framiieiðslufyriirtætoja,
nema þá með sérstökum undan
befeninigrum, enda er slítot með
öliu óþarft, ef rótt er búið um
hnútbama. að öðru ieyti.
Hvaða róttmæti er til dæm-
is í þvf, að banfcar skili stór-
gróða og séu Skattfríir, á sama
tímia og framileiðslufyrirtækin
stynja umdnn _ ofeursköttum o.g
okuivöxtum. Ég veit dæmj tii
þess að fyrinbælkj hér í bæ er
gert að greiða á þessu ári í
Sfeatta 110% af tekjuafgangi,
það er 10% hærra en hagnað-
imrinm var f fyirra. Þebta er
sannarlega stórglæsileig út-
feomia. Menn ætbu IMega að
hoppa hæð sína f loft upp, af
eirastoænri ánægju með svona
fyrirtoomuliag. Og ©klki er að
undra, þótt eigið fjlármagn fyr
irtæfcj'anna sé mifeið, — eða
hitt þó beldur.
Af þessu miá þó draga firóð-
legar ályktanir. Það virðist aug
Ijóst, að eigi fyrirtæki að geta
lifað, þá verður það annað
hivort að bafa einhverja sér-
stöðu í stoatta- og lánamáium,
ellegar það er neytt til þess að
draga undian Skiatti. Þau eru
þá stoannski efibir al'lt, skilj'am-
leg, orð kaupmannsins úr
Rieyfejavífc, sem sagðist ekki
hafa efnd á þvd, að skila öl'lum
söluskattinum. — ef bann
gerði það, þá væri bann búinn
að vera.
En hvaða iðnigreimar á þá að
teggja mesta áherzlu á, að
byggjia upp? Ég tel að allar
vörutegundir sem fluttar eru,
fulkmnar inn í landið, feli í
sér vdsi að möguieilfeum, til
þess að framkvæma þær hér
á lamdi. — fyrir inmanilands-
markað númer eitt. en dúmer
tvö tíl útflutnings En megin-
regl'an um stuðning og fyrir
greiðslu, váð eitt fyrirtætoi um-
^ ^ •• í;

Tryggvi Helgason.
fram amnað, stoai byggjast á
hagnaðarmöguleikum fyrir-
tætojanmia.
Þá gefur það einnig stórkost
lega möguleika, ef fyrirtæki
læra að vinna saman að stórum
fjölþættum verkefnum, þar
sem hvert fyrirtæki sérhæfði
sig í ákveðnu atriði. Til frek
ari útskýringa á því, hvað ég
á við með þessu, vil ég taka
dæmi frá útlöndum. í Banda-
rfkjunum er verið að smíða
nýja tegund af flugvél. Og við
heyrum í fréttum að flugvél-
in er smíðuð hjá verksmiðju
sem heitir Boeing, og að vélin
er köluð tö'lunni 747. En mái-
ið er ekki svona einfait. Lang
mest af velinni er alils ekki
smíðað hjá Boeing-vertosmiðj-
unum. Að smíðinni standa 1.500
aðaiverktafcar, og 15.000 auka-
verktakar, eða samtals 16.500
verksmiðjur og fyrirtæki í öll-
um fylkjum Bandarflcjanna, og
sex öðrum þjóðlöndum, standa
sameiginlega að smíðinni á
þessari einu flugvélartegund,
og þau deila áhættunni af kostn
aðinum, einnig með sér. Og
skrokk- og vængjarhlutar eru
fluttir allt að 3500 fcm. leið, tii
aðaisamsetningarverksmdðjanna,
og til þess þurfti að smíða
sérstaka járnbrautarvagna og
flutningabíla fyrir hin allt að
45 metra löngu vængstykki. Af
þessu getum við ýmislegt lært,
til dæmis í sfeipasmíðaiðnaðin
um.
Og þá er það hin stóra spurn
ing, sem brennur á vörum svo
margra, um þessar mundir.
Hvar á að tafea fé, til þess að
mynda ný iðnfyrirtæki, og eftir
hvaða reglu á að velja nýjar
iðngreinar? í rauninni skyldi
enginn hafa áhyggjur af þessu.
Þau fyrirtæki sem fyrir eru í
landinu, þurfa fyrst og fremst
að fá vaxtarmögulei'ka, og fá
skilyrði til þess að græða mik
ið fé, og leggja mikla sjóði
fyrir.
Iðnfyrirtæfei verða að fá að
nota 5% af heildartekjum sfn
um, til skattffjálsra rannsókna
og tilrauna, k sviði visinda og
iðnaðar. Þar með á það mál
að verða leyst, á farsælan hátt.
Látum hin gömlu fyrirtækin
leiða af sér nýjar iðngreinar,
— fæða af sér ný fyrirtæki, —
iðnfyrirtæki framtíðarinnar.