Tíminn - 26.10.1969, Blaðsíða 6

18
SUNNUDAGUR 26. október 1969.
TIMINN
Rætt við Áskel
Einarsson, fyrrv.
bæjarstjóra, um
fjórðungssamtök
Norðlendinga
og áætlanagerð
Nýlega er lokið Fjóröungs-
þingi Norðlendiiiga. Þar voru
skipulagsmál Fjórðungssam-
bandsins til umræðu, en einnig
voru lögð fram og rædd drög
að Norðurlandsáætlun.
As-kell Einarsson, fyrrver-
andi bæjarstjóri á Húsavík,
'hefur sérstaklega kynnt sér
þessi mál, og hefur lagt fram
í tillöguformi hugmyndir sín-
ar um það hvernig vinna á að
gerð Norðurlandisáætlunar og
hvað ætti að felast í slíkri áætl
un. Leggur bann m.a. mikla
áherzlu á nauðsyn þess, að
Norðlendingar og samtök
þeirra hafi mikil áhrif á gerð
og framtovæmd þeirrar áætlun-
ar.
Blaðið hafði samband við Ás
kel á dögunum og spurði
hann ítarlega bæði um fjórð-
ungssambandið, en einkum þó
um þær bugmyndir, sem hann
hefur gert sér um æskilega
þróun mála á Norðurlandi og
nauðsyn þess, að Norðurlands-
áætlun verði alhliða þróunar-
áætlun fyrir Norðurland, jafn
framt því sem tekið verði upp
umdæmisskipulag um dreif
ingu ríkisstofnana þannig, að
á Norðurlandi verði staðsettar
umdæmisdeiWir helztu verk-
efnaþátta ríkisins.
Fer viðtalið við Áskel hér
á eftir.
— Er ekki fjórðungskenndin
rótgróin með Norðlendingum?
—■ Um allar aldir frá upp-
hafi fslandsbyggðar hefur ver-
ið sterk tilhneiging á Norður
landi um fjórðungssamtök. Eft
ir að biskupsstóll var lagður
niður og ömtin numin úr lög
um hefur ekki verið um að
ræða sérstakt umdæmi í Norð.
urlandi. Eigi að sí;. haia
haldizt samtök, sem ná yfir all
an fjórðunginn. Á mörgum
sviðum fólags- og menningar-
mála er um norðlenzkt sam
stari áð ræða. Á síðustu ára
tugum hefur mjög farið í vöxt
tilhneiging í þá átt að sam
eina Norðlendinga um fjórð-
ungssamstarf. Fjórðungssam-
band Norðlendinga, sem _ er
samband kaupstaða og sýslu
félaga í Norðurlandi er m.a.
árangur þessarar viðleitni.
— Svo virtist sem fjórð-
ungssambandið væri að logn-
ast út af.
— Já, svo var reyndar kom
ið 1965 áð telja mátti sam-
bandið horfið úr sögunni. Meg
in ástæðurnar voru þær, að
fjórðungssambandið hafði
ekki atvinnumál og almenn
hagsmunamál á sinni stefnu-
skrá og ennfremur, að sveita-
félögin, að undanskildum kaup
stöðunum, voru ekki aðilar að
sambandinu. Þess vegna var
svo komið, að fjórðungssam
bandið var ekki virikur vett-
vangur í samstarfsmálum Norð
lendinga. Einmitt af þessum
ástæðum fóru menn að leita
annarra samsfcarfsleiða. Ráð-
stefna um sj'ávarúbvegsmál,
sem haldin var af full-
trúum verkalýðsfélaga, út-
vegsmanna, vinnslustöðva og
sveitarfélaga á Akureyri árið
1964. var vottur um nýjar fé
lagsmálahreyfingar á Norður-
landi. Árangur þessarar ráð-
stefnu varð miklu betri, en
menn gerðu sér vonir um. Það
virtist svo, að sameinaðir gætu
Norðlendingar frekar fengið
mólum sínum áorkað, en ein
stök byggðalög eða byggða-.
svæði. Telja verður, að þar
með bafi gamla fjórðungs-
kenndin verið vakin úr Örðinál'
Næsti áfangi um aukið sam-
starf Norðlendinga, var at
vinnumálaráðstefnan á Akur-
eyri 1965, sem sótt var af fuil'
trúum toaupstaðanna og kaup-
túnahreppanna. Þessi ráð
stefna var vel heppnuð og ár-
angursrík. Niðurstöður henn-
ar, ásamt greinagerðum þátt
tökuaðila um atvinnuástandið
og óskir um atvinnuúrbætur,
var gefin út í skýrsluformi, og
vakti afchygli. Á þessari ráð
stefnu vaknaði áhugi fyrir því
að mynda samstarfsheild sveit-
arfélaganna í Norðurlandi.
Framkvæmdarnefnd ráðstefn
unnar var falið að kalla sam-
an fund aðildarsveitarfé-
laganna, til að ræða þessi mál,
og ásamt atvinnumálunum. Á
fundi þessara aðila í nóvem-
ber 1965 var Ijóst, að vegna
vænitanlegrar Norðurlands-
áætlunar var þönf á samtökum
sveitarfélaga á Norðurlandi.
Ég hafði, sem formaður fram-
kvæmdanefndarinnar, átt um-
ræður um þessi mál við for
rá'ðamenn Sambands ísl. sveit-
arfélaga. Lagði ég fram á fund
inum frumvarp að bráðabir'gð-'
arlögum fyrir samfcök norð-
lenzkra sveitarfélaga, er gerðu
ráð fyrir, að þau sveitarfélög,
sem aðild áttu að atvirinumála
ráðistefnunni, væru stofnend-
ur, en síðar væri öllum sveit-
arfélögum í Norðurlandi gef-
in kostur að ganga í samtök
in. Gert var rá'ð fyrir form
legu þingi samtaka norð-
lenzka sveitarfélaga um haust-
ið 1966, að afloknum sveitar
stjórnarkosningum. Því miður
náði þessi hugmynd ekki fram
að ganga á þessum fundi. Hins
vegar réðist það, að þáverandi
formaður Fjórðungssam
bands Norðlendinga, Magnús
E. Guðjónsson, bæjarstjóri á
Akureyri, kannaði þá leið að
endurreisa Sambandið, sem
sveitarfélagasamtök.
— Hvernig var hagað und-
irbúningi að enduireisri fjórð-
ungssambandsins?
— Eftir bausfcfundinn 1965
lágu samieiningarmálin í salti
fram yfir sveifcarstjórnarkosn
ingarnar. Um sumarið 1966
átti framkvæmdanefndin og
stjórn fjórðungssambands-
ins fund um málið. Niðurstað-
an varð sú, að endurskipu
ieggja fjórðungssamibandið
með aðild kauptúnahreppanna,
sem áttu setu á atvinnumála
ráðsfcefnunni. Þannig voru
þessar hreyfingar sameinaðar.
Lengra var ekki hægt að
ganga, ef halda átti fullu sam-
komulagi um málið. Fjórðungs-
sambandið var formlega endur
reist á Siglufjarðarþingi haust
ið 1966. Þá var kosið nýtt fjórð
ungsráð, sem skipað er bæjar-
stjórunum og sýslumönnum
Þingeyinga og Skagfirðinga.
— Markaði ekki Siglufjarð-
arþingið nýja stefnu?
— Því ber ekki að neita, að
margir voru þeirrar skoðunar,
að skipulag fjórðungssam-
bandsins þyrfti að endurskoða
fyrir næsta reglulegt þing, sem
halda átti 1968, til þess að
tryggja aðild allra sveitarfé-
laga í Norðurlandi að samband
ina. Eigi að síður hlaut það
að verða höfuðviðfangsefni, að
skipuleggja starfið og vinna að
samvinnu Norðlendinga um
sarneiginleg mál, einkum varð-
andi þróunaráætlun fyrir Norð
urland, sem ríkisstjórnin ’nét
1935. Krafan um sérstaka Norð
urlandsáætlun kom fyrst fram
á atvinnumálaráðstefnunni.
Hún var síðar tekin upp
í samningum við norðlenzku
verkalýðsfélögin, sem stóðu vf-
ir um Mkt leyti og ráðstefnan.
Það er því rangtúlkun að
eigna verkalýðsfélögunum
heiðurinn að hafa hrundið
þessari hugmynd frarn. Sam-
tovæmt fyrirmælum ríkisstjórn
arinnar til Efnahagsstofnunar-
innar átti að gera Norðurlands
áætlun í samráði við samtök
norðlenzkra sveitarfélaga og
Alþýðusamband Norðurlands.
Meginhlutverk fjórðungsráðs
var því að koma fram sam
eiginlega gagnvart undirbún-
ingi Norðurlandsáætlunar.
Hvernig þetta starf hefur geng
ið er miér ekki kunnugt um.
Ljóst er þó, að seinagangur
um frágang Norðurlandsáætl-
unar hefur tatfið þinghald
fjórðungssambandsins, um eitt
ár.
— Það hefur heyrzt, að þú
hafir gert ítarlega greinargerð
uim starfshætti sambandsins
og framtíðarverkefni norð-
lenzkra samtaka.
— Pjórðungsráð fol mér að
ferðast á milli sambandsaðil-
anna og kynna málefni sam-
bandsins og ræða um undir
búning Norðurlandsáætlun
ar. Þetta gerði ég haustið
1966. Ennfremur sat ég á
fundi með sveitarstjóænum á
ferðum mínum. Um haustið
1966 áfcti fjórðungsráðið fund
með forráðamönnum Efnahags
stofnunarinnar. Á þessum
fundi kom í Ijós, að etoki yrði
rasað um ráð fram við Norð-
urlandsáætlun, og etoki virtist
vera sterkur áhugi Efnahags-
stofnunarinnar að gera fjórð
ungssamibandið að þeim tengi-
lið á milli sveitarfélaganna og
þeirra, er gerðu áætlunina,
eins og fyrirheit var um. Mér
var því ljóst að brýn nauðsyn
var, að sveitarfélagasamtök í
Norðurlandi mörfcuðu sjálf
stæða stefnu, bæði er varðaði
samnorðlenzk mál og þróun'ar-
áætlunargerðina. Með þessi
sjónarmið í huga samdi ég um
þessi efni skýrslu og tillögur
til fjórðungsráðs. Sikýrslan var
send fjölmörgum sveitarstjórn
arfulltrúum á svæðinu. Ég hef
ekki birt þessar hugleiðingar
mínar, þar sem þær voru samd
ar á vegum samtakanna. Hins
veear er mér ljóst, að fjórð-
ungsráðið hefur í fáu notfært
sér tillögur mínar og ég sé
ekki ástæðu til þess að líta svo
á, að þær hafi verið ráðinu
mikils virði.
— Er þá nokkuð á móti því
að drepið veríB á þessar tH-
lögur þínar?
— Eg veit efcki, bvort þser
séu þess virði, að þær séu op-
inberaðar. Efcki vil ég þó skor-
ast undan að drepa á pað
helzta. Ég skilaði af mér grein
argerð og tillögum til fjórð
ungsróðs í septemiber 1967. f
tfjyrri Muta skýralu minnar eru
hugleiðingax um ástand og úr-
ræði í samstarfsmálum Norð-
lendinga, en í síðari hlutan
um eru beinar tillögur. Gefca
verður þess, að tillögurnar
voru miðaðar við ástand og
íhorfur 1967. sem hefur að vísu
breytzt síðan, þó er óhætt að
segja að þorri þeirra getur
enn átt við.
— Hvað telur þú, að hái
mest starfsemi Norðurlands
samtafca?
— TvímælaLaust sfcortir öfl
ugt og þróttmikið starf fjórð-
ungssamtakanna. GrunidivöH-
ur þessa er samhæfing og
kynning norðlenzkra viðhorfa.
Ég gerði tillögur til fjórðungs
ráðs um, að það gengist fyrir
eins konar áróðri, með blaða-
greinum og útvarpserindum,
til þess að vefcja áhuga ein-
stafclina og fél'agssamtafca á
samstarfi Norðlendinga. f
þessu sambandi benti ég á, að
á _ Aikureyri yrðu staðsettar
tfrétta- og dagskrárdeildir
hljó'ðvarps og sjónvarps, sem
öfluðu efnis í Norðurlandi og
ennfremur, að deildir þessar
fengju sjálfstæða frétta og
dagskráríáma. Þá lagði ég til
að efld væri útgátfa dagblaðs
á Norðurlandi og að norðlenzk
blöð nytu opinberrar fyrir-
greiðslu, eins og aðaldagblöð-
in í Reykjavik. Einnig gerði
ég tillögur um, að fjórðungs
samibandið beitti sér fyrir
menningarstarfsemi í sam-
vinnu við félagasamtök og bað
gengist fyrir kynningarfund-
um um félagsleg og mennlng
arleg viðtfangsefni í Norður-
landi. Hefði fjórðungssamband
ið reynt þessar leiðir, er lík-