Morgunblaðið - 09.02.2001, Blaðsíða 3

DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. FEBRÚAR 2001 D 3
Kemur á óvart!
ÓTRÚLEGA
FÍNAR LÍNUR
Y
D
D
A
/
S
ÍA
vegar umsvifalaust að skipta sér, en
gegna um leið hefðbundnu hlutverki
sínu í lifrinni. Lifur rottu getur til
dæmis endurnýjast að 2/3 hlutum á
5-7 dögum, og bavíanalifur sem
grædd er í mann tvöfaldast að stærð
og verður jafnstór og mannslifur á
einni viku. Í spendýrum hafa lifrar-
frumur mesta getu til þess að skipta
um hlutverk, það er tapa sérhæfni
sinni og skipta yfir í svokallaðan vaxt-
arfasa til endurnýjunar.
Aðrir vefir reiða sig á stofnfrumur
án sérhæfingar, sem talið er að séu til
staðar í nær öllum vefjum mannslík-
amans. Stofnfrumur liggja í láginni
þar til þær eru hvattar til virkni af til-
teknum efnasamböndum og byrja að
skipta sér og búa til nýja vefi. Fyrir
tveimur árum gerðu vísindamenn þá
uppgötvun að fjöldi stofnfrumna lægi
í dvala, til dæmis í heila og tauga-
kerfi, og segir Finnbogi því hafa verið
lýst yfir í tímaritinu Science, að rann-
sóknir á stofnfrumum hefðu leitt til
mikilvægustu uppgötvana ársins
1999.
Einhvers konar stoðgrind er nauð-
synleg allri vefjamyndun og eitt af
því sem rannsakað er af kappi um
þessar mundir er hvers konar efni
þurfi í undirstöðu hinna nýju vefja.
Þarf hún bæði að fylla í skarðið sem
fyrir er í líkamanum og eyðast, svo
hinn nýi vefur falli að þeim sem fyrir
er. Í sumum tilraunum hefur BMP
verið sett saman við stoðefni, til
dæmis límgjafa (collagen), í þessu
skyni, auk þess sem vísindamenn við
Michigan-háskóla hafa gert athugan-
ir á plasmíði með erfðavísi BMP, í
stað þess að sprauta beinmyndunar-
þættinum í vefi. Segir Finnbogi stoð-
grind ekki nauðsynlega í allri vefj-
amyndun, mikilvægi hennar fari
alfarið eftir því um hvaða vefi sé að
ræða. Sumir vefir hafi ekki form, svo
sem blóðið. Í öðrum sé formið eitt að-
alatriðanna, svo sem við fegrunarað-
gerðir.
Rótfylling með
aðstoð tannbeinskímfruma
Stór þáttur vefjamyndunarrann-
sókna beinist að tönnum. Glerungur-
inn inniheldur 95% steinefni og við
myndun hans er meginuppistaðan
próteingrind þar sem steinefnin raða
sér. Búið er að bera kennsl á og ein-
rækta próteinin í uppistöðunni og
gera vísindamenn sér vonir um að
hægt verði að nýta þá þekkingu til
glerungsgerðar. Ein aðferða sem
vonir eru bundnar við er sú, að ein-
angra stofnfrumurnar sem stýra
steingervingunni, koma þeim fyrir í
þrívíðri uppistöðu og sá nauðsynleg-
um vaxtarþáttum. Þá er verið að gera
tilraunir með tannbeinskímfrumur
og tannkvikufrumur til þess að koma
í veg fyrir stærri tannviðgerðir á borð
við rótfyllingar.
Loks má nefna tilraunir banda-
rískra vísindamanna með húðrækt,
ræktun slímhimnu, til dæmis í munni,
hornhimnu, hjartaloka, þvagblöðru,
lifur, taugafruma, munnvatnskirtla,
brjósks, liðamóta og hjartavöðva.
Finnbogi segir geysimikilla fram-
fara að vænta á næstu árum á þessu
sviði, hins vegar taki tilraunir af
þessu tagi mikinn tíma.
„Í augnablikinu er mikið vaxtar-
skeið í þessum efnum, en allt eins
hægt að búast við einhverri ládeyðu
um tíma. Þegar merkar uppgötvanir
eru gerðar, er tillhneigingin til mik-
illar bjartsýni alltaf til staðar. Hins
vegar tel ég að töluvert langur tími
líði þar til líffæragerð verður prakt-
íseruð almennt, sé hún á annað borð
möguleg. Vísindamönnum hefur að
vísu tekist að rækta þvagblöðru í
hund og ef unnt verður að rækta líf-
færi með stofnfrumum úr sama ein-
staklingi mætti sneiða hjá vanda-
málum vegna ónæmissvörunar, sem
ávallt er áhyggjuefni í kjölfar
ígræðslu. Einn æðsti draumurinn á
þessu sviði í augnablikinu er endur-
bygging lifrarinnar, því skortur á líf-
færum til ígræðslu er viðvarandi
vandamál. Lifrin er á hinn bóginn
ákaflega flókið líffæri og ekki öll kurl
komin til grafar í þessum tilraunum.
Eins má búast við því að nokkur
áhersla verði lögð á húðrækt í fram-
tíðinni,“ segir hann.
Aðaláhugasvið Finnboga er endur-
nýjun tauga, sem hugsanlega gæti
skipt sköpum fyrir fólk með mænu-
áverka, svo dæmi sé tekið. „En þótt
spennandi tímar séu framundan í
þessum efnum er allt eins víst að vís-
indamenn reki sig á veggi einn góðan
veðurdag. Prótein sem gegna lykil-
hlutverki í endurvexti tauga voru til
dæmis uppgötvuð fyrir tveimur til
þremur áratugum. Gangurinn í þess-
um rannsóknum getur verið býsna-
skrykkjóttur,“ segir Finnbogi Þor-
móðsson doktor í taugalíffræði að
síðustu.
Texti og myndir:
Vefsetur NIDCR og New Scientist.
Vefir og líffæri vaxa í stórum tanki. Stofnfrumum er stráð á þrívíða
uppistöðu ásamt vaxtarþáttum.
FRÁBÆRAR SNYRTIVÖRUR
Handsnyrtivörur frá = og Depend.
Augabrúnaliturinn í bláu pökkunum frá Tana.
Vax- og hitatæki til háreyðingar, háreyðingarkrem,
vaxstrimlar og svitalyktareyðir frá
Frábært verð og frábær árangur.