Vísir - 27.08.1979, Qupperneq 9

VISIR Mánudagur 27. ágúst 1979. _ 9
..Vlöupkennt að aðai- |
i viðmlðunln skull vera i
i sanngirnlssiðnarmlð” i
■ - segir ólafur Egilsson ritari Landhelgisnefndar !
Eyjan Jan Mayen sem fæstir tslendingar hafa til þessa þekkt af
öðru en verðurskeytum sem þaðan hafa borist er skyndilega eitt
aðal umræöuefnið i fjölmiðlum i Noregi og á tslandi. t kjölfar
vaxandi fiskveiða á svæðinu ikringum eyna hafa sprottið upp deilur
um yfirráð yfir hafssvæðinu umhverfis hana og jafnvel um eignar-
rétt Norðmanna á eynni sjálfri.
Til að fræðast ögn um þessa deilu hafði Visir samband vio Oiaf
Egilsson deildarstjóra I útanrlkisráöuneytinu sem er ritari land-
helgisnefndar. Var hann fyrst að þvi spurður hve langt aftur I
timann Jan Mayen deilan svokallaða næði. Ólafur sagði:
„Það er ekki fyrr en á siöustu árum þegar stórvaxandi fiskveiðar
koma til sögunnar að farið er að tala um hugsanlega nýtingu hafs-
botnsins og þeirra auðlinda sem á honum gæti veriö aö finna að
augu manna opnast fyrir þessari afskekktu klettaeyju fara að
opnast fyrir alvöru. Þó var tslendingum — sem næstu nágrönnum —
orðið ljóst löngu fyrr, að Jan Mayen gæti tengst hagsmunum þeirra.
Eins og komið hefur fram
áskildu þeir sér réttindi til jafns
við aðra þegar tilkynning um
landnám norsks aðila þar barst
hingað frá norskum stjórnvöld-
um. 1 bréfi Jóns Þorlákssonar
forsætisráðherra árið 1927 sem
danska utanrikisráðuneytið tók
Ssiðan upp i svar til Norðmanna
af okkar hálfu er lögð áhersla á
að veðurathuganir á eynni hafi
mikla þýðingu fyrir íslendinga.
A þeirri forsendu fallist tslend-
Iingar á að öll gögn og gæði Jan
Mayen verði notuð i þágu veður-
athugunarstöðvarinnar. En að
þvi leyti sem eyjan geti notast i
Iöðru skyni áskilji rikisstjórn
íslendingum hins vegar fullan
rétt til jafns við borgara hvaða
annars rikis sem er.
Það er kannski fyrst nú á
siðustu árum sem spurningin
um slik frekari not er að vakna
fyrir alvöru”
Hafa Islendingar ekki sýnt
mikið tómlæti gagnvart þessum
landvinningum Norðmanna?
„Einhverjum kann sjálfsagt
að finnast það, en kannski hafa
menn með tilliti til allra að-
stæðna talið rétt Islendinga
nægilega vel undirstrikaðan i
bréfi Jóns Þorlákssonar.
Þess má geta að Tryggvi
Þórhallsson, sem tók við for-
sætisráðherraembætti skömmu
eftir að Jón ritaði bréf sitt, lét
danska utanrikisráðuneytið sér-
staklega vita að stjórn sin væri
sama sinnis. Og ekki er að sjá
að íslendingar hafi formlega
viðurkennt innlimun Jan Mayen
i norska konungsrikið 1929.”
Hvert er siðan framhaldið?
„Það er varla hægt að tala um
að sem deilumál komist þetta á
dagskrá fyrr en 1975 þegar við
færum út i 200 milur. Þá er
lögsaga Islands færð út fyrir
miðlinuna milli Islands og Jan
Mayen og þar með lýstur hags-
munum Islendinga og
Norðmanna fyrst saman.
Að visu var ákveðið að fresta
um sinn framkvæmd útfærsl-
unnar fram yfir miðlinu milli
Islands og Jan Mayen. En með
lögum um landhelgi, efnahags-
lögsögu og landgrunn sem tóku
gildi 1. júni siðast liðinn var fall-
ið frá þessu bráðabirðgaákvæði
og fullar 200 milur komu til
framkvæmda á þessu svæði.
Norðmenn voru ekki sáttir viö
að við skyldum færa út i 200 mil-
ur á þessu svæði 1975 og enn
siðurnú i sumar, þegar útfærsl-
an kom til framkvæmda, og
gerðu athugasemdir i bæði
skiptin. Þeir telja aö semja beri
um mörkin þarna. Ég tel þó aö
þeir séu svo raúnsæir að þeim sé
það fullljóst að þeir geti ekki
vænst neinna réttinda á þessu
svæði, heldur vilji þeir draga
umræðurnar um mörkin inn i
samningaviðræðurnar i heild til
þess að geta siðan gefið þetta
atriði eftir gegn þvi að fá
hugsanlega eitthvað i staðinn
annars staðar.”
Landhelgisnefnd
endurvakin
„1 byrjun þessa árs ákvað
Benedikt Gröndal utanrikisráð-
herra að endurvekja Land-
helgisnefnd til þess meðal ann-
ars að fjalla um þetta mál. Þar
eiga allir þingflokkarnir
fulltrúa. Nefndin kom saman til
fyrsta fundar þann 23. febrúar
siðastliðinn og hefur hún haldið
um 10 fundi siðan.
A þessum fundum hefur verið
lagt fram mikið af gögnum
varðandi hina ýmsu þætti máls-
ins og enginn vafi á þvi að starf
nendarinnar hefur orðið til
Ólafur Egilsson, deildarstjóri.
verulegs gagns fyrir undirbún-
ing viðræðna.
Röskum mánuði eftir að
Landhelgisnefnd kom saman til
fyrsta fundar sins, eða þann 30.
mars, hittust utanrikisráðherra
Islands og Noregs á fundi utan-
rikisráðherra Norðurlanda I
Kaupmannahöfn. A sérstökum
fundi skiptust þeir Benedikt
Gröndal og Knut Frydenlund á
skoðunum um Jan Mayen-mál-
ið. Þar voru einnig staddir tveir
helstu sérfræðingar þjóðanna i
hafréttarmálum þeir Hans G.
Andersen og Jens Evensen.
Eftir fundinn var þeim siðast
nefndu falið að ræða málið sin á
milli og koma fram með hug-
myndir að lausn þess. Þeir skil-
uðu skýrslu og tillögum en ekki
tókst að leysa málið.”
Nú voru lagöar fram þings-
ályktunartillögur um Jan
Mayen-málið á siðasta Alþingi.
Hvaða þýðingu höfðu þessar til-
lögur fyrir framgang málsins að
þinum dómi?
„Þær urðu til þess að vekja
umræðu um málið á Alþingi og
athygli á þvi. Eftir vissar breyt-
ingar var tillögunum visað til
rikisst jórnarinnar með
samhljóöa atkvæöum”.
Er staða okkar islendinga á
hafréttarráðstefnunni sterk I
Jan Mayen-málinu og er það
okkar hagur að biða eftir niður-
stöðum hennar?
„Það er auðvitað i ýmsum til-
vikum erfitt að spá hver verði
endanleg niðurstaða ráðstefn-
unnar varðandi einstök atriði.
Eðlilegt er að riki fari mjög var-
lega I að semja um atriði núna
sem ef til vill eiga eftir að taka
breytingum á hafréttarráð-
stefnunni þeim i hag. I sumum
atriðum hefur staða okkar
örugglega styrkst. Sem dæmi
má nefna að áður var einkum
gert ráð fyrir að miðlina skipti
efnahagslögsögu tveggja landa
þar sem skemmra er en 400 sjó-
milur á milli.
Nú er viðurkennt að aðalvið-
miðunin skuli vera sanngirnis-
sjónarmið. Þetta er okkur aug-
ljóslega i hag þegar annars veg-
ar er farið að ræða um nánast
mannlausa eyju eins og Jan
Mayen og hins vegar land með
venjulegu þjóðlifi og efnahags-
lifi eins og tsland — þar sem
fólk auk þess byggir llfsafkomu
sina á auðlindum sjávar og get-
ur ekki án þeirra verið. Þetta á-
kvæði mun þvi koma okkur til
góða ef Jan Mayen fær efna-
hagslögsögu.
Eitt atriði sem sumir vona að
eigi eftir að skýrast frekar á
ráðstefnunni og snertir kjarna
Jan Mayen-deilunnar er hvaða
réttindi nýr hafréttarsáttmáli
muni veita klettaeyju eins og
Jan Mayen. I uppkasti 121. gr.
sáttmálans er gert ráð fyrir að
eyjar fái rétt til landhelgi, efna-
hagslögsögu og landgrunns, en
klettar sem ekki geta verið und-
irstaða búsetu og efnahagslifs
fái einungis landhelgi sem gert
er ráö fyrir að verði 12 sjómflur.
Jan Mayen svarar til skil-
greiningarinnar á kletti að þvi
leyti að þar hefur ekki verið tal-
ið býlt. Þar hafast aðeins við 30-
40 menn við veðurathuganir og
svipuð störf, en engir ibúar I
Þessir fundir hafa átt sér stað milli fslenskra og norskra ráð-
herra og embættismanna um Jan Mayen málið.
1. Knut Frydenlund og Benedikt Gröndal ræðast við á fundi
utanrikisráðherra Norðurlanda I Kaupmannahöfn I marslok.
2. Jens Evensen og Hans G. Andersen þinga i Genf I framhaldi af
Kaupmannahafnar viðræðunum.
3. Benedikt Gröndal og Knut Frydenlund ræöast við ööru sinni á
fundi Evrópuráðsins i Strassburg i mai byrjun.
4. Embættismenn sjávarútvegsráöuneyta landanna þinga I Oslo
22. mai.
5. Formlegar samningaviðræður I Reykjavik 29.-30. júni.
6. Embættismenn sjávarútvegsráöuneytanna ræddustvið i Osló
18.-19. júli.
Auk svokallaðra simaviðræðna ráðherra landanna hafa fiski-
fræðingar Islands og Noregs þingað um loönuna við Jan Mayen
fyrst I marsmánuöi siðast liönum og nú siðast á Akureyri fyrir
nokkrum dögum siðan. —GEK
venjulegum skilningi. A hinn
bóginn er Jan Mayen meiri að
flatarmáli (370-380 ferkm) en
venjulegur klettur I hafinu. Það
hafa komið fram tillögur um að
þessi grein verði gerð skýrari
smáeyjar sem svara til lýsingar
á klettum verði beinlinis taldar
upp með þeim og á þann hátt
tekinn af allur vafi á hvaö þær
varðar, en óvist er hvort þetta
breytist.
Þvi má skjóta hér inn i að
sanngirnisreglan hefur þegar
haft sin áhrif og er grundvöllur
þessaðnýju lögin um Landhelgi
efnahagslögsögu og landgrunn
frá 1. júni siðast liðnum gera
ráð fyrir fullri 200 milna lögsögu
i áttina að Jan Mayen.
Ennfremur má bæta þvi við
vegna þess ágreinings sem rikt
hefur að undanförnu um loðnu-
veiðar Norðmanna á Jan May-
en-svæðinu að hafréttarsátt-
mála uppkastið leggur i 63. gr.
þá skyldu á fiskveiðiþjóðir sem
veiða fiskistofna er ýmisst
halda sig innan efnahagslög-
sögu einhvers rikis eða leita á
svæðin utan hennar að koma sér
saman um verndarráðstefanir.
Argentina og mörg fleiri riki
vilja nú ganga feti lengra og
veita strandrikinu einhliða rétt
til verndunaraðgerða ef sam-
komulag næst ekki og stofnum
er ógnað.
Þá er mjög mikilvæg fyrir
okkur sú staöreynd, að hafrétt-
arsáttmálinn væntanlegi gerir
ráð fyrir þvi að strandriki fái
viss réttindi yfir hafsbotninum á
landgrunni utan 200 milna lög-
sögu sinnar áður en hið alþjóð-
lega hafsbotnssvæði hefst.
Þá er mjög mikilvæg fyrir
okkur sú staðreynd, að hafrétt-
arsáttmálinn væntanlegi gerir
ráð fyrir þvi að strandriki fái
viss réttindi yfir hafsbotninum
á landgrunni utan 200 milna lög-
sögu sinnar aður en hið alþjóð-
lega hafsbotnssvæði hefst.
Eitt af þeim atriðum sem ekki
hafa enn verið rædd á hafréttar-
ráðstefnunni er um hvar þessi
ytri mörk skuli vera. Núna er
telið liklegast að þau veröi i
sumum tilvikum — á land-
grunnshryggjum — ákveðin
allt að 350 milur frá grunnlin-
um. Ef þetta reyndist grund-
völlur þess að við fengjum við-
urkennd réttindi utan efnahags-
lögsögunnar fyrir norðaustan
land, sem sanngirni mælir auk
þess mjög með, gæti það haft
mikla þýðingu fyrir okkur.
Jarðeðlisfræðilegar mælingar
sem átt hafa sér stað á svæðinu
bæði innan 200 milnanna hjá
okkur og grennd við Jan May-
en-hrygginn benda til þess að
þar geti verið að finna oliu eða
gas. Töluverðar rannsóknir þarf
þó enn til að fá endanlega úr
þessu skorið. Þetta er á slóöum
þar sem tæknilega séð er enn
erfitt að standa að nýtingu þó i
sumum tilfellum sé dýpið ekki
meira en þegar hefur verið
stunduð oliuvinnsla á, en tækn-
inni flygir stöðugt fram.
Er útlit fyrir að gengið veröi
frá samkomulagi við Norðmenn
í þeim viðræöum sem nú standa
fyrir dyrum?
„Þess er varla aö vænta.
Loðnuveiðar Norðmanna eru nú
afstaönar i bili og liklegt að
málin veröi rædd á ennþá breið-
ara grundvelli nú en áður”.
—GEK
I