Morgunblaðið - 29.09.2001, Síða 18

18 D LAUGARDAGUR 29. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hvaða leikur er ann-ars þessi sann-
leikur? Sannleikur dags-
ins í dag er ekki alltaf
sannleikur gærdagsins
né heldur sannleikur
morgundagsins. Þetta á
við í heimi vísindanna
ekki síður en í lífinu og
tilverunni almennt. Fræg
eru orð Charles H. Duell,
forstöðumanns banda-
rísku einkaleyfastofnunarinnar, sem lagði til að stofnunin
yrði lögð niður, þar sem allt sem hægt væri að finna upp væri
þegar búið að finna upp. Þetta var árið 1889 og víst er að
þetta var sannleikur þessa manns á þessum tíma.
Rökstyðja má að leitin að sannleikanum sé eitt af meg-
inhlutverkum háskóla. Oft er þessi leit mjög krefjandi og
spennandi en getur einnig valdið vonbrigðum. Sérstaklega
þegar leiðin að settu marki hefur verið mjög þyrnum stráð og
að lokum kemur í ljós að leiðin var svona þyrnum stráð
vegna þess að farið var í vitlausa átt í byrjun eða að sett
markmið var rangt. Þá getur verið erfitt að viðurkenna fyrir
sjálfum sér og öðrum að kenningarnar hafi ekki staðist eða
elst illa. Heilar fræðigreinar þurfa stundum að takast á við
slíkt og jafnvel þjóðfélög.
Stundum er sagt að á bak við hvert flókið tölvuforrit sé fal-
... farið var í vitlausa
átt í byrjun
ANNA SOFFÍA
HAUKSDÓTTIR, prófessor
í rafmagns- og
tölvuverkfræðiskor HÍ
ið annað einfalt og fallegt forrit, sem þurfi bara að sleppa úr
viðjunum. Á sama hátt má segja að í heimi stærðfræðinnar og
eðlisfræðinnar er fegurðin oft fólgin í einfaldleikanum. Og hið
sama má segja um verkfræðina, þar sem leitast er við að finna
hagnýtar lausnir á oft flóknum vandamálum. Þar er meg-
inregla að nota ekki flóknari lausnir en þörf er á, en í því sam-
bandi þarf auðvitað að taka tillit til margra þátta, sem stund-
um stríða hver á móti öðrum.
Þá kemur að hinni klassísku spurningu. Er til eilífur sann-
leikur? Eða hinn eini sanni sannleikur? Ekki er auðvelt að
svara þessu, að öðru leyti en því að víst er að sumur sannleikur
endist betur en annar. Og það á svo sannarlega við í heimi vís-
indanna líka, sum fræði endast lengi og önnur skemur. Sann-
leikur eins tíma var flöt jörð, enda virtist hnöttur sem snýst á
ógnarhraða um sjálfan sig og þýtur að auki um himingeiminn
fráleitur sannleikur, sem virðist þó vera sannleikur okkar tíma.
Í ljósi nýliðinna atburða (11. september), hljótum við þó að
spyrja að lokum: Hvernig má það svo vera að sannleikur ein-
hverra sé að fórna fjölda saklausra fyrir einhvern óskil-
greindan málstað?
Það er ekki til neinn sannleikur.
Er sann-
leikurinn
ennþá til?
„Sú hugsjón sem leiðir allt starf Há-
skóla Íslands er leitin að sannleikan-
um“ (Páll Skúlason, 17/6 2001)
„Markmið háskóla er fyrst og fremst
þetta tvennt: 1. Að leita sannleikans í
hverri fræðigrein fyrir sig, og 2. Að
leiðbeina þeim, sem eru í sannleiks-
leit, hvernig þeir eigi að leita sannleik-
ans í hverri grein fyrir sig.“ (Björn M.
Ólsen, 17/6 1911) „Hvað er sannleik-
ur?“ (Pontíus Pílatus, Jóh. 18.38). Leit-
in að sannleikanum getur vafist fyrir
fólki, ásamt gildi hugtaksins „sann-
leikur“. Því var leitað til nokkurra há-
skólaborgara og spurt: „Hvert er í fáum
dráttum viðhorf þitt til sannleikans?“
Um daginn sagðiyngsti sonur
minn 5 ára gamall við
mig þegar hann kom
úr leikskólanum.
„Pabbi, ég er heiðarlegur.“ „Nú“, sagði ég. „Já leikskólakenn-
arinn sagði að ef maður segir sannleikann þá er maður
heiðarlegur.“
Þessi orð stráksa fá mann til að hugsa um sannleikann og
heiðarleikann í víðara samhengi. Hvernig horfir þetta við
starfi mínu sem háskólakennara og rannsakanda á ákveðnu
fræðasviði? Hver er skylda mín gagnvart nemendum og því
umhverfi sem ég hrærist í þegar maður leitar eftir og miðlar
þeirri þekkingu sem maður býr yfir? En þekkingin og sköp-
un hennar byggist á ákveðnum sannleika og hún er mann-
leg afurð.
Ólíkt öðrum auðlindum sem minnka með aukinni notkun
þá eykst þekkingin með aukinni notkun. Mikilvægið liggur í
því að allar hugmyndir geta af sér nýjar hugmyndir og sam-
eiginleg dreifð þekking býr í kolli þess sem miðlar henni
samtímis að hún auðgar þann sem tekur við nýrri þekkingu.
Þess vegna er mikilvægt að hlúa að þekkingunni og hinn
nýi starfsmaður 21. aldarinnar, þekkingarstarfsmaðurinn,
starfsmaður sem oftar en ekki vinnur með óáþreifanlega
hluti, mun gegna lykilhlutverki í þekkingarsköpun og þekk-
ingarleit en þessi þekkingarstarfsmaður verður í leit sinni og
sköpun að vera drifinn áfram af heiðarleika og sannleika.
Þekkingarstarfsmaðurinn er undir miklum þrýstingi frá um-
hverfinu þegar kemur að öllum þeim upplýsingum sem
hann þarf að vinna úr til að geta hlúð að þeirri þekkingu
sem er til staðar og skapað nýja.
Háskólakennarar eru þekkingarstarfsmenn og þeirra
skylda er að safna saman þekkingu, skapa nýja og miðla til
annarra á margvíslegu formi. En hvernig verður þessi þekk-
ing til? Þeir sem stunda eigindlegar rannsóknaraðferðir
standa stundum frammi fyrir þeim vanda að vinna traust
þess sem rannsaka skal. Kollegi minn háskólaborgari í Evr-
ópu ræddi þetta við mig um daginn þegar hann sagði mér
frá rannsókn sem hann var búinn að vinna að í nokkur ár og
sneri að tilgangi, hlutverki og frammistöðu stéttarfélaga í
landi hans. Það tók hann ákveðin tíma að vinna traust
þeirra sem réðu málum innan þessara skipulagsheilda. Þeg-
ar hann var búinn að ljúka sinni rannsókn þá stóð hann
frammi fyrir hvað hann ætti að gera við niðurstöðurnar.
Spurningar sem leituðu á hann og marga aðra sem eru í
þekkingarleit voru: Á ég að segja allan sannleikann þó það
komi sér illa fyrir einhverja aðila og hugsanlega geti leitt til
þess að ég fái ekki frekari aðgang að skipulagsheildinni, eða
á ég að segja hálfan annleikann, hliðra sannleikanum á ein-
hvern hátt til að tryggja áframhaldandi aðgang að rann-
sóknarumhverfinu? Eða átti hann að kynna niðurstöður sín-
ar í þröngum hópi fræðimanna og láta ekki fara hátt um
niðurstöðurnar?
Þarna komum við að heiðarleikanum og skyldunni að
segja sannleikann þó það kunni að koma við kauninn á öðr-
um. Sömu grundvallarspurningu standa ráðgjafar frammi
fyrir. Það er jú þekkt úr sögunni að refsa boðberum slæmra
eða válegra tíðinda. Peter F. Drucker sá frægi stjórn-
unarfræðingur sagði eitt sinn þegar hann var spurður hvort
það væri ekki erfitt að koma inn í fyrirtæki með ráðgjöf og
segja sannleikann. Hann svaraði því til að hann liti ekki á sig
sem ráðgjafa (consultant) heldur sem aðila sem getur verið
móðgandi (insultant), en sannleikanum er hver sárreið-
astur.
En ráðgjafar líkt og háskólakennarar eru sífellt í störfum
sínum að leita eftir svörum við ákveðnum spurningum og
siðferðileg skylda þeirra er að vera trúir sannleikanum, eða
eins og sonur minn sagði, maður verður að vera heiðarlegur
ef maður ætlar að segja sannleikann.
Maður verður
að vera heiðarlegur
GYLFI DALMANN
AÐALSTEINSSON
er lektor við Við-
skiptadeild HÍ
Ég er sammála því að alltháskólastarf feli í sér
leit að sannleika en myndi
bæta við að háskólastarf
mætti jafnframt hafa að
markmiði ástundun sann-
leikans. Þegar ofangreindar
staðhæfingar Páls Skúlasonar rektors og Björns M. Ólsen um
háskólastarf eru lesnar kemur fyrst í hug að háskólastarf muni
eiga að fást við vísindalegan sannleik, þ.e. leit að því hvað er
satt um eðli hluta, tengls fyrirbæra og eðli sögu. Þetta er
skemmtilegt og mikilvægt starf sem liggur nokkuð beint við:
Ef A, þá B og síðan C, o.s.frv. Og með tíð og tíma hleðst upp
þekkkingarforði sem má nota í margvíslegum tilgangi.
Ástundun sannleikans er hins vegar kall á siðferðilega
ástundun og er sú iðja að sumu leyti ólík þeirri sannleiksleit
sem felst í samsöfnun þekkingar og beitingar hennar í hag-
nýtum tilgangi. Sannleikurinn hér er huglægari, einstaklings-
bundnari og ósegjanlegri. Ástundun sannleikans gerir kröfu
um sjálfsþekkingu og beitingu hennar á uppbyggjandi hátt,
þ.e. hún er ákall um skarpskyggni varðandi mann sjálfan,
réttsýni og réttláta afstöðu.
Vissulega ætti sannleiksleit vísinda og ástundun sannleika
að fara saman en þetta tvennt er ekki endilega sami hlut-
urinn. Ástundun sannleikans getur skolast burt þegar þekk-
ingarþorstanum er svalað af áfergju en fróðleiksfýsn, eitt birt-
ingarform lífshvatarinnar, er á margan hátt frumstæðari og
upprunalegra kraftur en sá siðferðilegi.
Við lifum á tímum þar sem tilraunin um það hvort þessi
frumkraftur, virkjaður með fulltyngi fullnægingu þarfa á
markaði, muni hvetja til ástundunar sannleikans í meira mæli
en aðrar tilraunir mannsandans hingað til. Þessi skemmtilega
tilraun er nú í algleymingi og verður fróðlegt að sjá hvort nið-
urstöður hennar reynist sannar og gildar á sviði sögunnar.
Hinn huglægi sannleikur um einstaklinginn sem er for-
sendan fyrir því að hann sjái hluti, menn og málefni í skýru og
réttsýnu ljósi, er hins vegar ekki sjálfgefinn. Hann er í mörgu
hulinn og dulinn. Það er flókið að finna sannleikann um
mann sjálfan (þess vegna eru menn oftar sérfræðingar í öðr-
um en sjálfum sér!) því hann er bæði erfiðara að tjá og skilja
en aðra þætti sannleikans. Sannleika sem sjálfsþekkingu þarf
því að laða fram og ástundun hans er eitthvað sem þarf stöð-
ugt að iðka, hlúa að og næra. Að sinna þeirri köllun í eigin
ranni og að gera öðrum slíkt kleyft er að ástunda sannleikann
— í kærleika. Þetta er sannleikur sem fellur ekki úr gildi og ætti
því að vera í hávegum sem hornsteinn háskólastarfs og sam-
félags.
Sjálfsþekking og
ástundun sannleikans
HAUKUR INGI JÓNASSON,
guðfræðingur
og sálgreinandi
Formleg samningsbundinstúdentaskipti Háskóla Ís-
lands hófust um 1989, þegar þátt-
taka hófst í Nordplus stúdenta-
skiptum við háskóla á
Norðurlöndum. Þessi stúdenta-
skipti eru styrkt af Norðurlanda-
ráði. Þegar Íslendingar gerðust
aðilar að hinu Evrópska efnahags-
svæði 1992 hófust Erasmus-stúd-
entaskipti við háskóla í löndum
Evrópusambandsins. Árið 1997
gerðist Háskóli Íslands aðili að
bandarískum stúdentaskiptasam-
tökum ISEP (International Stud-
ent Exchange Programme) en um
100 bandarískir háskólar eru í
þeim samtökum. 1998 var gerður
samningur við samtök rektora í
Quebeck-fylki í Kanada og með
þeim samningi opnaðist mögu-
leiki á stúdentaskiptum við um 19
háskóla í Quebeck. Einnig hafa
verið gerðir fjölmargir tvíhliða-
samningar, sem flestir fela í sér
möguleika á stúdentaskiptum.
Auk samninga við háskóla á Norð-
urlöndunum, Evrópu, Bandaríkj-
unum og Kanada hafa verið gerðir
samningar við háskóla í Ástralíu,
Nýja-Sjálandi, Japan, Rússlandi
og Kostaríka.
Stúdentaskiptin gera stúdent-
um kleift að taka 1-2 misseri af
námi sínu erlendis og fá það met-
ið sem hluta af námi sínu við Há-
skóla Íslands.
Samningarnir kveða flestir á um
gagnkvæma niðurfellingu á skóla-
gjöldum og getur þar verið um
umtalsverðar upphæðir að ræða.
Umfang stúdentaskiptanna
hafa vaxið ár frá ári og nú eru það
hátt í 200 stúdentar sem halda ut-
an árlega og álíka fjöldi kemur á
móti til náms við Háskóla Íslands.
Alþjóðasamskiptin



 








  










!
"

#

$

%

$


 

&
'"

( 


&

)*
 

 
(




$



+
 


#




,

-
 ).

(


$


/
0

1
/


2





     

        
 


 ! 
 #$ 

% &
$



 $%' (
% 

 
)
4156  57
 571
89 1 5
 ;
5  < 5=:1 5=
5=  : =1 5>
: 5?
> 15
/@5" 5"

$
LEITIN