Vísir - 03.12.1979, Síða 20

VÍSIR
Mánudagur 3. desember 1979
20
Sérstæð sjóferðasaga sem gerist fyrir 93 árum:
Það mun hafa verið
um 1885, og árin þar á
eftir að Skógamesmenn
fóru til sjóróðra út á
Amarstapa til skreiðar-
fanga á vori hverju, þvi
að þar var oft fiskisæld
mikil og stutt á miðin.
Þetta var löng leið eða
því sem næst 29,5 sjó-
milur og fáum fært
nema nákunnugum inn-
an um grynningar, sker
og boða sem lágu langt
undan landi. En þetta
fóm þeir samt, og báru
engan geig i brjósti.
Undirbúningur hafinn
Nú var það eitt sinn sem áður,
að til Stapa átti að fara, og vera
þar til fiskifanga framyfir kross-
messu. Farið var siðustudagana i
mars eða fyrstu dagana i aprll ef
veður leyfði.
Gisli Kristjánsson föðurbróðir
minn varorðinn23 ára að aldri, ó-
deigur i sjóferðum. Hann var
friskleikamaöur áræðinn og kom
það I hans forsjá að fara Ut á
Stapa á traustleikaskipi sem
hann átti sjálfur og að mestu var
verkhans eigin handa. Hagleiks-
maður var hann eins og hann átti
ætt til, mannfram af manni. Skip
sitt nefndi hann „Hreggviö” og
var mikið happaskip.
Eftir langvarandi noröan
storma koma oft margir dagar
með hægvirði af sömu átt og still-
um og svo var I þetta sinn. Tók nU
Gisli eftir veðrinu og hugði til
ferðar næsta dag. Allt voru þetta
heimamenn úr báöum Skógar-
nesunum, þvi hægt um vik aö
kalla þá til skips með stuttum
fyrirvara. Allt annað var tilbúið.
Skipið sjálft, með rá og reiöa og
öllu nýju, allur fatnaður, matar-
skrínur með matföngum I fyrir
meira en mánaðar útivist.
Sjóferðabæn lesin
Er nú í bltöskaparveðri og
norðan andvara byrjaö að bera
farangurinn tilskipsins, sem stóö
i vetrarlægi slnu niður i Hjalla-
tanga. Þaðan átti að fara á út-
fallsflæði vestur og út úr Stakk-
hamarsós. Nú er klukkan tvö að
nóttu, og eru þá allir komnir til
skips, og ferðbúnir. Margir
heimamenn gengu til skips aö
kveðja frændur og vini, þar á
meðal móðir Glsla og amma mln,
Jóhanna Gísladóttir. Þegar hæll-
inn nemur við vatniö biður hún að
stöðva skipið fáein augnablik, og
er það gert. Gengur þá amma
min að skipinu og leggur hæægri
hönd á framstefni skipsins og
mælir fram bænarorð. Taka þá
allir ofan höfuðfötin og signa sig.
Sagt var mér að sumum hafi þá
hrokkiötárafhvarmi,þvi svovar
bænin heit og innileg og flutt i
heyranda hljóöi.
Aukin kjölfesta
Nú er y tt á flot og borin I skipið
kjölfesta og farangur allur er
þurfa þótti I svona langa fjarvist.
En i þvl aðýtaátti frá landi, verö-
ur Gisla litið til fjallanna og sér
fáeina hrafna yfir Kolbeinsstaöa-
fjalli og innfjöllum Hnappadals.
Hann segir þá: „Við skulum bæta
við kjölfestuna i framrúmi og
skut”.
Þessu andmælir einn hásetinn
ogsegir: „Ætlarðu aö sökkhlaða
skipiö af grjóti?” Gisli ansar ekki
manninum, en meira grjót er bor-
ið I skipiö. „Nú ýtum við frá landi
Idrottins nafni”, sagði formaður.
Menn leggjast á árar, en GIsli
stýrir. Haldið er I vesturátt út
með töngum, meðfram Viðeyj-
um, fyrir Langsker og út Stakk-
harmarsós, en vestan við Stakk-
hamarssker.
Ærinn austur
Nú legeia menn udd árar og
segl er dregið aö húni, þvi frlskur
vindur er ofan af landinu og lá-
dauöur sjór sem venja er á þess-
um slóðum I norðanátt. Skilar nú
Sskipið strax mikilli yfirferð, en
þegar á kemur á miUi Stakk-
m hamars og Krossa hættir skipið
að þola seglið I fullu tré, því vind-
urinn er orðinn allhvass ofan af
landinu. Er þá tekið rif I seglfð og
fært I neöra hjól og þannig siglt
um stund svo að sauð á keipum.
Ærinn varð þá austurinn svo að
ausa varð I afturrúmi að auki viö
austursmanninn, en vindbands-
mann hafði GIsli öruggan hand-
sterkan og þaulvanan, og létti það
mikiðátökseglsinsáskipið. Rauk
nú úr báru og ágjöf æði mikil, og
skiptust menn um að ausa. Allt til
þessa hafði verið siðuvindur en nú
breytist vindstaðan til norðaust-
ursog lá nú á stjórnborðs bitahöf-
uð, og skóf nú sjóinn um stund
sem lausamjöll. Þá felldu þeir
seglið á ný og seglbjuggu með
skautinu, en þó aðeins fyrir neðra
hjól. Nú þoldi skipið vel, en svo
mikil var ágjöfin, að ekki haföist
undan að ausa.
Tók þá Gisli negluna úr skutn-
um, og þurrjós skipiö sig á svip-
stundu. Svona er siglt vestur með
landi fyrir Djúpsker og Búða-
hraun allt til Arnarstapa, en á
Stapavikinni lægði storminn að
mun, og setti þá Gisli negluna aft-
ur I á sinn staö.
Lent er í Stapafjöru, og brýnt úr
sjó. Þrir timar eru nú liðnir frá
því að seglbúið var við Stakk-
harmarsskerogstefntl vesturátt.
Hlýjar viðtökur
GIsli gengur heim að Berghól,
en þar er vinafólk hans. Þykist
hann vita, að Ragnhildur gamla
sé komin á fætur, þvl að hún var
árrisul. Svo var lika nú. Hann
heilsar gömlu konunni með virkt-
um og segir henni af feröum sln-
um og þeirra félaga. Hún gengur
inn og segir hverjir komnir séu,
og verða þar fagnaðarfundir er
hann heilsar upp á heimamenn
sem enn voru I rúminu.
„Þiö munið vera svangir bless-
aðir eftir svona kaldsætta nótt
þessa löngu leið”, sagði húsmóö-
irin. „Sæktu nú hina mennina, ég
á mat handa ykkur öllum”.
GIsli fer og þeir setja skipið
hærra, ganga frá og skorða það.
Ganga þeir svoheim að Berghól.
Er þá kominn matur á borðið, ný-
soöinn fiskur frá deginum áður,
hrogn og þorskalýsi með fiskin-
um, smjör og rúgkökur, rjúkándi
kaffikanna og kandis með kaff-
inu. Þetta hressti þá alla og uröu
þurru: „Viðskulum fara snemma
I háttinn I kvöld, þvi við róum
snemma I fyrramálið”.
Heyrðist þá i einum hásetan-
um: „Sérðu ekki maður að hann
er kominn meira upp á fjallið og
mökkinn leggur niöur I miðjar
hliðar”. GIsli brosti góðlátlega og
sagði: „Þú sagðir llka I Hjalla-
tanganum er viðvorum að fara af
stað, að það væri óþarfi að láta
meiri kjölfestu I skipið, en hvað
kom á daginn? Hrafnarnirsem ég
sá yfir Kolbeinsstaðarfjalli náöu
okkur á leiðinni með ómjúkum
fjöðrum. En hvað um þaö, við
göngum frá öllu og höfum allt til-
búið”.
Hlaðið á dökkum s jó
Snemma er gengiö til náða, en
allsnemma morguns uröu sumir
varir við umferð I verbúöinni.
Ekki var þess langt að blða að
Gisliýtti við öllum. „Viö förum út
kg. fimm arma dreka, er faðir
hans hafði smíðað á slnum bestu
árum. Hann var geymdur frá ári
til árs úti á Stapa í verbúð þeirra
þar. Skilur hann tvo menn eftir i
landi við aðgerð á fiskinum, en
hinir f jórir fara á sjóinn á sömu
mið og um morguninn, og leggj-
ast þar fyrir drekanum. Nú sem
áður er nógur fiskur.
Fleiri bátar eru komnir út á
sömu slóðir og Gisli og eru þeir
flestir fjögurra manna för með
tvo menn I andófi, en Gísli lá við
drekann með fjóra menn undir
færum, og var þar mikill munur
á.
Svo drógu þeir ekki eins vel og
Gisla menn, sem kom af þvl, að
Gæisli hafði búið til slnar sökkur
úr blýi sem var sjaldgæft þá, en
GIsli hafði fengið blýið úr strönd-
uðu skipi af Rauðasandi I Baröa-
strandasýslu, sem var þrlmastr-
aöur rásiglari með blýkjöl. Sild-
óveðrið og skók og hristi kofann
þeirra I byljunum.
í hlýrriverbúð
Kofinn gat hvorki fokið eða
hrunið, þvi hann var sterkur
mjög, vandlega hlaðinn og viöað-
ur. Oghlýr varhann með eldavél
nokkurs konar, sem GIsli sagði
mér, að þeir bræður Daníel og
hann hefðu sett saman, og höfðu
þeir hugmyndina frá hollenskri
duggu, sem strandað haföi i
Stakkhamarsnesi endur fyrir
löngu. Var þetta einsdæmfá þeim
tima og frábær kjörgripur aö öll-
um fannst.
Eldsneyti var hvorki kol né
olla, aðeins rekaviður, þurrir
þönglar og þurr fiskibein frá vor-
inu áður, og lika létu þeir í eldinn
litið eitt af fiskilifur til hitaauka,
og varð þvi mjög notalegt þar
inni. Þetta kom sér vel þvl næð-
ingasamterá útnesjum Snæfells-
ness, þó á vori væri. Rúmföt
höfðu þeir góð, þykkar fiðursæng-
ur til að sofa á og dúnsængur yfir
og brekán eða þá skinnfeldi sem
Siglt I verlð
Höfundur:
Irá
Guðmundur Krlstlánsson
Ytra-Skógarnesi
á vlkina og skoðum hann”, sagði
Gísli og átti við veöur og veiði.
Allir fóru á fætur og hver I sína
skrinu. Lögðu þeir svo af staö
niöur I fjöru, skinnklæddu sig,
settu skipiö til sjávar, og ýttu úr
vör.
Einskipa réru þeir þennan dag
ogbörðu á sex árum út á vikina I
hálfa klukkustund. Leggur þá
Gisli upp slna ár og segir:
„Verið þið nú tveir I andófinu
en við rennum hinir”, og er hann
fyrsturaökasta sinufærii sjóinn.
Ekki þurfti lengi að blða, þvl I
niðursigi siStkunnar er fiskur
fastur á öngli, og er nú GIsli fyrst-
ur með kafroskinn fisk á boröi og
svo hver af öðrum. Mátti svo
segja, að þessir fjórir menn voru
I
I
I
I
I
I
I
■
I
I
I
HeímiTdF"írásagnarinnár
Guðmundur Kristjánsson
segir svo um heitnildir sínar
fyrir þessari sjóferöasögu:
„Heimild aö frásögn
þessari hef ég aö mestu frá
Gisla Kristjánssynl fööur-
bróöur minum, cr hann sagöi
mér sjálfur, þá á gamals-
aldri.
Asamt Magnúsi Kristjáns-
syni bróöur hans, sem
gcymdi margt i minni frá
æskuárum sinum I Ytra-
Skógarnesi þar á meöal af
sjóferöum þeirra Skógarnes
manna út á Arnarstapa vor
eftir vor mörgum árum fyrir
siöustu aldamót. Einnig hcf
ég átt umræður um þessa
feröafrásögn viö Kristján
Gislason, son Gfsla. Og hefur
hann leiðbeint mér um
margt.
Setningum orðum og
oröfæri, hef ég reynt aö
haida til haga eftir minni
mlnu, einsog þaö var talaö á
Snæfellsnesi fyrir aldamót
og lengi eftir þaö. En nú
hevrist þaö ekki lengur þó á
sömu slóöum sé.”
Skipið, sem frá.er greint
hvílir nú að sögn Guömundar
„i móöurskauti moldarinn-
ar" i Hjaliatanganum f Ytra
Skógarnesi.
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
sem nýir menn á eftir. Allir
kysstu þeir og föömuðu húsmóð-
urina fyrir matinn, og bóndinn
haföi gaman af. Aöur en þeir fóru
dró húsbóndinn upp úr rúmhorni
sinu brennivínspela og gaf hverj-
um hálft staup áður en þeir fóru.
Þetta jók á gleöina.
(Jtlitekkigott
Nú er byrjað að bera vistir allar
i verbúðina en Skógarnesmenn
áttu verbúð á Stapa — vistlegustu
verbúöina sem að likum lætur,
aðrir eins hagleiksmenn og þeir
voru. Þeir koma sér fyrir og
skipuleggja háttu sina I búðinni.
„Þegarvið erum búnirað þessu
verðum viö að taka til I báöum
hjöllunum, reisa tvennar trönur,
koma öllum rám á rétta staöi og
hafa allt tilbúið fyrir næsta dag”,
sagði GIsli.
Og viö þaö unnu menn af kappi I
beljandi næðingnum upp af
Eiriksbúðarklettunum.
Enginn reri þennan dag, þvi
noröan hvltfreyöandi strekkingur
var yfir allár vikur, og engar llk-
ur á aö róið yröi næsta dag.
Þá sagði Gisli allt I einu upp úr
alltaf með fisk á færi, þvl fiskur-
inn var svo þéttur I sjónum, að
hann var niður við botn og upp-
undir borðstokk.
A siglingunni upp Stapavikina
daginn áður tók Gisli eftir þvi, að
sjórinn er dekkri á einum stað en
öörum, og hugði GIsli aö þar væri
mikill fiskur undir, enda var svo
er hann kom þar á slóöir daginn
eftir. Nú hlaða þeir skipið og það
aöeins á þremur klukkutimum.
Við aðgerð og veiðar
Austurfall var á allan morgun-
inn, og bar því skipið langt austur
á vikina. GIsli vindur nú upp segl
og siglir beitivind til lendingar-
innar I Stapafjöru. Þá standa þar
menn I fjörunni, undrandi yfir öll-
um aflanum, en enginn hafði róiö
af átta bátum, sem stóöu i fjör-
unni,fiskurinn allur borinn á land
og var það mikil kös af vænum
fiski. Skipið er fest við skoröur I
mjúkum sandinum, því útfall er
á. Ganga svo menn heim til búö-
ar, hita kaffi og matast.
Vindinn er nú að lægja að mun,
og aftur er lagt af staö I annan
róður. Nú tekur GIsli með sér 30
ina steypti hann sjálfur á sina
öngla og það af hreinu tini sem
glytti i sem beitu I sjónum, og
urðu þeir þvl mikið fisknari, enda
drógu hann og hans menn tvo
fiska á meðan hinir drógu einn.
Skjót veðrabrigði
Nú er komiö æði mikið i skipið
og degi tekið að halla. Sett er upp
segl og siglt til lands. Fiskurinn
borinn upp, og skipið sett á land,
en ótrúlega hátt að hinum fannst.
Þá segir GIsli: „Nú förum viö
heim f verbúð, sjóðum nýjan fisk,
hvílum okkur vel og förum svo
aUir I aögerðina á eftir. Veðrið
verður gott frameftir nóttunni, og
fiskinum verðum viö að koma öll-
um á rár i' hjallinn, en hausarnir
mega blða”.
Það er komið logn og heiðsklrt
veður sem varir til morguns, en
þá byrjar aö þykkna í lofti, og
austan tóra að myndast. GísÚ og
hans menn fara nú allir heim I
búðina örþreyttir menn og syfjað-
ir. En hinir bátarnir sem fæstir
reru daginn áður fara nú fyrir all-
ar aldir á sjó.
Um miðjan morgun byrjar
snjókoma af austri og hvassviðri
meö. Róa þá allir til lands með
litinn afla. Kemur sér nú vel að
stutt var farið, og undanhald að
auki, þvi á svipstundu er komið
austan rok og slyddubylur, sem
hélst langt fram á dag.
Hleypur þá um f jöruna út I og I
vestan fárviðri og fannkomu sem
hélst I marga daga, og hleypur þá
uppá i norðan rok og fannkomu
með hörku frosti, og stóö þaö
veður I marga daga, en fór þá að
lægja og batna.
Að safna kröftum
Þegar Gisli vaknar er komið
fram á dag og heyrir hann veður-
gnýinn. Er óveðrið og slyddan
lamdigluggann blindan á verbúö-
inni varö Glsla að oröi: „Þetta sá
ég á loftinu I gærdag er við vorum
aö lenda, að hann mundi gera ó-
veður. Þvi setti ég skipið svo hátt
sem éggerði. Nú gengur hann úti
með veltiforáttu, en við skulum
drengir hvlla okkur vel og safna
kröftum, þvi mig dreymir aö við
þurfum á öllu okkar að halda er
veðrið batnar”. Breiddi hann svo
dúnsængina uppyfir höfuð og
brekánið llka.
Einn fór þó á fætur og hitaði
kaffi, allir vöknuðu viö angan af
kaffinu, þvi' uppúr katlinum sauð
og jók þaö ilminn I verbúöinni.
GIsli losar nú svefninn og ýtir of-
an af sér brekáninu, sest framan
árúmstokkinn I nærfötunum ein-
um saman. Þau voru þykk ullar-
nærföt úr þeli. GIsli lék nú við
hvern sinn fingur með gamanyrð-
um og léttu spaugi, og snæddi ný-
bakaö brauð að heiman meö
smjix-i og hangikjöti. En úti æddi
voru llka frábær vörn fyrir kuld-
anum sem oft var mikill að
næturlagi I verbúðinni I kuldatiö á
vorin.
I landlegum gerðu menn sér
margt til dægrastyttingar. Sig-
urður orti stökur, ljóö og kvæði,
en hann var hagleiksmaður á
tunguna, las fyrir hina ljóö sin og
sögur af ýmsa tagi, en aldrei orti
Sigurður ljótar vísur um einn eða
annan og var þvi vinsæll maöur
og hversmanns hugljúfi alla ævi.
Daniel smiðaði smáhluti úr eir
og látúni og hafði yndi af, en GIsli
telgdi til sylgjur fyrir bú sitt
heima. Þegar þvi var lokið, og
yrði landlegan löng tók hann sér
fyrir hendurað smiða módel fyrir
beislisstengur og istöð, er steypa
átti er heim kæmi að lokinni vor-
vertiö.
A meðan hann var að tegla til
og tálga, gat hann samt sagt
gamansögur af sjálfum sér og
öðrum I léttum tón, er allir höfðu
gaman af að heyra.
Rímurnar vinsælar
Sumir kváðu rimur við raust,
og tóku þá allir undir. Af þeim
rlmum þar sem mikið var um
siglingavlsurl, höföu menn mikið
yndi og kváöu þær sér til ánægju-
auka einir sér og ekki sist út á s jó
ef mikið var siglt I úfnum sjó og
hvassviöri. Eina visuna kenndi
Gisli mér,og er hún á þessa leið:
„öslaði gnoðinbelgdist boðinn
blikaði voðin, Kári söng
Stýrið gelti, aldan elti
innsérhelltiá borðinlöng”.
Hannraulaöi þessa vísuoft með
sjálfum sér og liföi þá I anda
löngu liðinna sjóferða á úfnum sjó
I válegum veðrum
Én snúum nú afturheim og inn I
vinhlýju verbúðina þeirra Skóg-
arnesmanna. Það erhlýtt inni þó
úti geisi Iskaldur stormurinn og
hagliö lemjifreðna þekjuna á kof-
anum þeirra, og vindharpan
syngi við gluggann. Hún svæfði
þá á kvöldin, og söng yfir þeim á
nóttunni og svefn þeirra var djúp-
ur og hreinn.
í landlegu gengu menn oft á
aðra bæi, og var það vel séð af
Stapamönnum, þvl Skógarnes-
menn voru góðir gestir og öllum
til ánægju.
Nú er veðrið aö ganga niður en
þó engar likur á sjóveðri næsta
dag, aö mönnum fannst. Þó sagöi
Gisli viö menn slna: „Ég held að
það væri rétt að fara snemma I
háttinn I kvöld. öllum þóttu rúm-
ingóöogætlasérnú að sofalanga
nótt og fram á hádag, þvl hvass
var hann enn og vel kaldur eins og
þeir oröuðu þaö. En viö dögun
vaknar Daniel við það, að GIsli er
að fara út úr“verbúðinni en segir
ekki neitt, kemur inn að vörmu