Morgunblaðið - 28.11.2001, Blaðsíða 4

4 B MIÐVIKUDAGUR 28. NÓVEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
1.
Á móti einstefnu áleiðis að húsinu
hans. Leigubílstjórinn ruglaðist.
Lagleg byrjun, hugsa ég. Þrýsti
þumalfingri á dyrabjölluna og heyri
símann hringja inni.
Bíð.
Bíð enn.
Ólafur Jóhann Ólafsson rithöf-
undur og athafnamaður sviptir upp
útidyrum húss síns í Austurbæ
Reykjavíkur. „Blessaður. Ég veit
aldrei hvort það er síminn eða dyra-
bjallan. Þeir tengdu þetta eitthvað
vitlaust.“
2.
Varla er ofmælt að aðalpersónan í
nýjustu skáldsögu Ólafs, Höll minn-
inganna, hafi einnig farið á móti um-
ferðinni. Sé hefðbundið líf til mætti
kalla það einstefnu. Lífshlaup Krist-
jáns Benediktssonar – eins og Ólafur
nefnir manninn, en hann á sér fyr-
irmynd í raunveruleikanum eins og
þegar hefur komið fram – var aftur á
móti fráleitt að hætti fjöldans: Hann
yfirgefur eiginkonu og börn á Ís-
landi snemma á síðustu öld; gufar
bókstaflega upp, og starfar lengst af
eftir það sem einkaþjónn bandaríska
blaðakóngsins William Randolph
Hearst.
Ökuferðin í upphafi var því ef til
vill vel við hæfi, þegar öllu er á botn-
inn hvolft.
3.
Þigg kaffi fyrst hann var búinn að
hella uppá. Ólafur fær sér vatn.
„Þetta er í fyrsta skipti sem ég
nota lífshlaup einhvers sem grunn-
tón í sögu. En þetta er skáldsaga; þó
að persónurnar séu ekki allar úr
lausu lofti gripnar eru þær hug-
arburður minn. Ég þekkti ekki
þennan mann og velti því fyrir mér
hvort nokkur hafi þekkt hann,“ segir
rithöfundurinn.
Kristján Tómas Ragnarsson,
læknir í New York, sonarsonur fyr-
irmyndarinnar, er góðvinur Ólafs
Jóhanns og sagði honum sögu afa
síns fyrir nokkrum árum. „Þá var ég
að skrifa síðustu bók á undan þess-
ari, Slóð fiðrildanna, en byrjaði að
pára hjá mér punkta strax og heim
kom þetta kvöld. Sagan sat í mér;
hún er heillandi; ég vissi strax ég
myndi skrifa eitthvað upp úr þessu.
Svona lagað er alltaf að gerast;
sambönd og hjónabönd bresta en
sjaldan á svona dramatískan hátt.
Þegar allt virðist leika í lyndi spring-
ur oft allt í loft upp; og ekki bara í lífi
einstaklingsins; stundum nota þjóðir
og jafnvel mannkynið allt helstu
þekkingu sína til að búa svo um
hnútana að við getum tortímt okkur.
Þetta greip mig.
Líka það að fólki sem málar sig út
í horn í lífinu finnst það oft ekki eiga
afturkvæmt til hins fyrra lífs.
Það held ég sé ekki spurning um
að vera góðmenni eða illmenni; mað-
urinn í bókinni er svolítið flókinn,
hann reynir að botna í sjálfum sér,
en hann er ekki illmenni.“
4.
Sagan gerist að talsverðu leyti í
höllu Hearsts blaðakóngs á Kyrra-
hafsströnd Bandaríkjanna. Ólafur
Jóhann skoðaði sig um þar og fékk
meira að segja að dvelja næturlangt,
þótt alla jafna sé ekki boðið upp á
slíkt. Í húsinu er nú safn.
„Mér fannst ég verða að skoða
hvert smáatriði; skynja andrúms-
loftið í húsinu og stemmninguna á
staðnum. Allt sem Hearst segir og
það sem fram fer í kastalanum er
skáldskapur en það varð að passa
inn í sögulegt samhengi. Ef ég trúi
því ekki að umhverfið sé rétt þá
verður það sem ég bý til inn í um-
hverfið ekki nógu trúverðugt.“
5.
Árni Tómas Ragnarsson, læknir í
Reykjavík og bróðir Kristjáns Tóm-
asar, hefur verið Ólafi Jóhanni mjög
innan handar vegna bókarinnar.
„Hann hefur hjálpað mér afskaplega
mikið með alls konar gögn, meðal
annars hugleiðingar ættingja
mannsins sem hafa velt málinu mikið
fyrir sér. Árni ekki síst; hann er
geysilega skynugur maður og til-
finninganæmur.
Mér var mikið í mun að ættingj-
arnir væru sáttir því fyrirmyndin er
svo augljós. Þess vegna vildi ég vera
viss um að vera nógu nærgætinn.
Árni las bókina í handriti og mér
fannst það léttir hve ánægður hann
var.“
6.
Ólafur Jóhann hefur lengi stundað
viðskipti og er nú einn forráðamanna
hins risavaxna bandaríska fjölmiðla-
fyrirtækis AOL-Time Warner. Seg-
ist sjálfur illa geta verið langdvölum
burtu frá eigin börnum, vegna þess
hve hann sakni þeirra. „Á árum áður
var ég ansi mikið að heiman vegna
vinnunnar þannig að ég þekki til-
finningarnar; að sofa ekki í eigin
rúmi og sjá krakkana ekki í marga
daga, stundum vikur. Nú ferðast ég
hins vegar eins lítið og ég mögulega
get. En blessað ímyndunaraflið kem-
ur til sögunnar,“ segir hann spurður
um hvernig hafi verið að setja sig í
spor mannsins. „Ekki varð hjá því
komist að hugleiða hvernig manni
líður sem sker svona á tengslin.“
Síminn hringir á ný. Nei, það er
víst dyrabjallan. „Komdu blessuð...“
„Já, þakka þér kærlega fyrir,“ segir
rithöfundurinn og lokar eftir stuttan
stans í anddyrinu. Kemur inn með
gjöf sem verið var að færa honum.
Hann játar því að sagan í nýju
bókinni sé átakanleg, sömuleiðis því
að það hafi verið erfitt að skrifa
hana. „Mér fannst ég þurfa að ganga
ansi nærri sjálfum mér til að geta
sagt hana; þurfti að spyrja sjálfan
mig spurninga, og svara, sem
kannski hefði verið auðveldara að
setja til hliðar og fara einhverja auð-
veldari leið en fannst það ekki hægt.
Ég hef verið heppinn að því leyti
[...þrjú nett högg í eldhúsborðið...] að
mér gekk mjög vel að vinna. Lokaði
mig ansi mikið af og tókst að vinna
lengi óslitið. Ef ég næ að setjast nið-
ur að morgni og skrifa í fjóra til
fimm tíma er ég góður. Þá er búið úr
pokanum; ég skil að vísu alltaf svolít-
ið eftir til morgundagsins svo ég eigi
auðveldara með að fara í gang.“
Sögupersónan spyr sjálfan sig að
því í bókinni hvort brotalöm sé í sál-
inni. Komst Ólafur Jóhann að ein-
hverri niðurstöðu? Er hægt að svara
því hvað gerðist?
„Ég held í raun að hver lesandi
verði að svara því fyrir sjálfan sig.
Og ég held að svörin verði margs-
konar, að hver muni svara út frá eig-
in reynslu. Við vitum hver ytri
ástæðan er fyrir því að hann fór, en
hverjar eru hinar innri ástæður sem
fá hann til þess? Ef til vill vanmátt-
arkennd hans sjálfs.“
7.
Ólafur Jóhann var athafnamaður
sem fékkst við ritstörf, en er rithöf-
undur sem fæst auk þess við við-
skipti. Segist rithöfundur í fullu
starfi sem sinni viðskiptum sér til
dundurs og afþreyingar. Enginn
skrifi tíu tíma á dag. „Í við-
skiptastússinu vil ég helst sitja á
kontórnum og leggja meginlínur
með helstu samstarfsmönnunum en
ekki skipta mér af of miklu. Það sem
skiptir mig mestu máli er sálarró og
jafnvægi í lífinu; þá get ég skrifað
best.“ Og þannig hagar hann lífinu. Í
viðskiptum hittir hann fólk sem er að
fást við annað en ritstörf. Fær þann-
ig inspirasjón utan úr veröldinni,
eins og hann orðar það, og slíkt henti
mjög vel. „Ef viðskiptin trufluðu
skriftirnar myndi ég sleppa því að
sinna þeim. Mér finnst þetta tvennt
hins vegar styðja hvort við annað og
ég get sinnt viðskiptunum algjörlega
á mínum nótum. Er tvo eða þrjá eða
fjóra eða fimm tíma á dag í þeim en
ritstörfin sitja algjörlega fyrir og
hafa gert síðan ég skrifaði Slóð fiðr-
ildanna.
Ég held það sé ekkert óhollt fyrir
rithöfunda að geta slitið sig burt frá
sjálfum sér og verkum sínum að
minnsta kosti stund úr degi því þetta
er mikil einvera. Rithöfundurinn er
svo nátengdur þeim persónum sem
hann er að búa til og lífi þeirra að
þegar ég er búinn að þurrausa mig
eftir fjögurra til fimm tíma skriftir
er gott að svitna við að spila fótbolta,
og stússa í framhaldi af því í ein-
hverju öðru sem gaman er að. Og ég
hef gaman af þessum miðl-
unarbransa því þar er verið að búa
til lifandi efni; þar er verið að skapa;
blöð og tímarit og bíómyndir og
músík og bækur.“
Skyldi það skipta rithöfundinn
Ólaf Jóhann máli hverjum hann er
að segja sögu. Skiptir máli hvort
hann er að skrifa fyrir Íslendinga
eða einhverja aðra?
„Þetta er interessant spurning.
Maður skrifar af tveimur ástæðum;
annars vegar er innri þörf – sá sem
skrifar ekki til þess að honum líði
betur sleppir því. Enginn pínir sig til
skrifta. Hins vegar skrifar maður
ekki bækur bara fyrir sjálfan sig
heldur svo einhver geti notið þeirra.
Nú er þessi bók að fá sitt framhalds-
líf, hið raunverulega líf segja sumir,
þegar hún lifnar í hugum lesenda
sem hver les út frá sinni reynslu.
Mínar persónur endurspegla það
sem ég þekki og ég veit, þess vegna
eru þær íslenskar og þótt þær séu
kannski á milli tveggja heima á
margan hátt, eins og Kristján Bene-
diktsson – eins og ég hef verið á milli
tveggja heima um nokkurt skeið, þó
annarra heima en hann að sumu
leyti en svipaðra að öðru – held ég að
við mennirnir séum eins hvar sem
við búum í heiminum. Og held ég sé
ekki frekar að segja Íslendingum
þessa sögu en Kínverjum eða Frökk-
um eða Bandaríkjamönnum eða
Bretum.
Í Slóð fiðrildanna segi ég sögu ís-
lenskrar konu sem býr í Bretlandi,
en hvergi hef ég heyrt að hún sé sér-
íslensk. Að svona myndi bara Íslend-
ingur hugsa og bara Íslendingur
gera. Að einhver skilji ekki hvað
manneskjan er að hugsa. Tugir
dóma eru komnir um bókina, jafnvel
hundrað, og þetta hefur hvergi sést í
allri þeirri umfjöllun.
Þó að við látum stundum svo
mennirnir að einhver óskapleg gjá
sé á milli þjóðfélagshópa eða þjóða
eða trúarhópa þá erum við að und-
irlagi öll eins og sömu tilfinningar
bærast með mönnum; blóðið í öllum
er 37 gráðu heitt.“
8.
Rithöfundurinn og athafnamað-
urinn nefndi fótbolta áðan og í ljós
kemur að hann er forfallinn knatt-
spyrnumaður.
Nú mætir hann þrjá daga í viku
hjá einkaþjálfara. „Við hittumst í há-
deginu þegar ég er búinn að skrifa,
byrjum einn á móti einum í fótbolta í
hálftíma, þar sem átökin eru mikil.
Síðan lætur hann mig lyfta, teygja
og slíkt. Tvo aðra daga spila ég svo
fótbolta innanhúss þar sem við erum
þrír eða fjórir saman í liði og þar
ganga menn í barndóm, sem er mjög
gott. Enginn tekur sig allt of alvar-
lega og þetta er helvíti gaman; að
geta hlaupið, djöflast og sparkað í
vini og kunningja! Það er eins og að
vera kominn aftur í fimmta flokk
KR. Ég er orðinn alveg forfallinn,“
segir Ólafur Jóhann.
Lokaorðin eru mælt á bílastæðinu.
Ég þigg far austur úr, Ólafur Jóhann
sest undir stýri og ekur af stað í við-
eigandi átt – á móti einstefnunni.
Á milli tveggja heima
Morgunblaðið/Einar Falur
ÓLAFUR JÓHANN ÓLAFSSON: Fólki sem málar sig út í horn finnst það oft
ekki eiga afturkvæmt til fyrra lífs.
eftir Skapta
Hallgrímsson
 Vaka- Helgafell hefur gefið út
skáldsöguna Höll minninganna eftir
Ólaf Jóhann Ólafsson.
JÁTNING er eftir
Birgittu H. Hall-
dórsdóttur.
Sagan segir af
sjö krökkum,
þremur stelpum
og fjórum
strákum, óað-
skiljanlegir vinir
öll bernsku- og
æskuárin. Ein stelpan var Agatha,
skírð í höfuðið á ensku skáldkon-
unni frægu, Agöthu Christie. Hún
átti erfiðan uppvöxt, ólst ásamt
eldri systur sinni, Barböru, upp hjá
einstæðri móður sem ól önn fyrir
fjölskyldunni á vafasaman hátt.
Þegar sagan hefst hefur Agatha bú-
ið í Danmörku um hríð eftir voveif-
legan dauða móður hennar en
skyndilegt andlát í fjölskyldunni
dregur hana heim á ný. Agatha hef-
ur tæpast stigið fæti á land þegar
hún fær að vita um hræðilegan
dauðdaga systur sinnar.
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin er
219 bls., prentuð í Lettlandi. Verð:
3.480 kr.
Skáldsaga
Á lífsins leið IV. Í
þessu fjórða
bindi ritsafnsins
segja fjölmargir
kunnir menn og
konur frá hugð-
arefnum sínum,
minnisstæðum
atvikum á lífsleið-
inni og fólki sem
ekki gleymist og skrá sjálfir sögur
sínar. Atburðir gerast á ýmsum ára-
tugum 20. aldarinnar, flestir hér-
lendis en einnig víðar, ýmist á landi
eða sjó.
Umsjón með útgáfunni höfðu Karl
Helgason og Ólafur Haukur Árnason.
Bókin er gefin út til styrktar
Barnaspítala Hringsins og forvarna-
starfi IOGT meðal barna.
Útgefandi er góðgerðafélagið Stoð
og styrkur. Æskan ehf. dreifir bók-
inni. Bókin er 160 bls., prentuð í
Odda. . Verð: 3.670 kr.
Endurminningar
GLATT er í
Glaumbæ eftir
Guðjón Sveins-
son kemur nú út
í þriðja sinn.
Hér segir frá
barnafjölskyldu
sem býr í sjáv-
arþorpi. Faðirinn
er kennari en
stundar búskap í hjáverkum.
Bókin er myndskreytt af Erlu Sig-
urðardóttur.
Útgefandi er Mánabergsútgáfan.
Bókin er 142 bls., prentuð í Prent-
smiðju Hafnarfjarðar. Verð: 2.310
kr.
Börn
Gæsahúð II –
Hryllings-
myndavélin er
eftir R.L. Stine.
Karl Emil Gunn-
arsson þýddi.
Þetta er önnur
bókin í ameríska
bókaflokknum
„Goosebumps“.
Hrollvekjan segir frá Garðari og vin-
um hans sem finna gamla mynda-
vél. Allar myndir sem teknar eru á
hana misheppnast en myndavélin
virðist sjá fram í tímann og spá ill-
um atburðum. Spurningin er: Hver
verður næst fyrir barðinu á hryll-
ingsmyndavélinni?
Útgefandi er Salka. Bókin er 137
bls., prentuð í Danmörku. Verð:
1.680 kr.
Skál fyrir skamm-
deginu er fyrsta
ljóðabók Ófeigs
Sigurðssonar.
Bókin hefur að
geyma 69 ljóð.
Útgefandi er
Nykur. Bókin er 69
bls., prentuð í Lit-
rófi.
Ljóð