Morgunblaðið - 12.06.2002, Blaðsíða 2
2 C MIÐVIKUDAGUR 12. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ákvörðun íslensku stjórnarinnar um
að færa fiskveiðilögsöguna út í 50
sjómílur auk þess sem hún voni að
stjórnmálasambandið verði til þess
að auka vináttu þjóðanna. Í grein-
inni, sem var birt í heild í lauslegri
þýðingu í Morgunblaðinu, segir að
um merkan áfanga í sögu samskipta
þjóðanna sé að ræða og er þessum
nýja kafla í sögu samskiptanna fagn-
að. „Hinn mikli leiðtogi kínversku
þjóðarinnar, Mao formaður, hefur
sagt: „Sérhver þjóð, stór eða smá,
hefur sínar sterku og veiku hliðar.“
Við höfum alltaf haldið því fram að
allar þjóðir, stórar eða smáar, séu
jafningjar, og að fimm und-
irstöðuatriði friðsamlegrar sam-
búðar séu grundvöllur, sem sam-
skipti þjóða eigi að byggjast á. Við
erum andvígir kenningu heims-
valdastefnunnar, sem kveður svo á
að stórþjóðir séu öðrum fremri, en
smáþjóðir öðrum síðri. Við munum
ávallt, eins og fyrr og nú, berjast með
smærri þjóðum heims gegn valda-
stefnu og yfirdrottnun risaþjóðanna.
Íslenzka þjóðin hefur átt í langvar-
andi sjálfstæðisbaráttu. Hún hefur
margsinnis barizt gegn erlendri
ásælni og afskiptum, og krafizt þess
að bandarískar herstöðvar verði
lagðar niður. Nú hefur íslenzka rík-
isstjórnin ákveðið að færa fiskveiði-
lögsöguna úr 12 sjómílum frá strönd-
um landsins í 50 mílur. Í þessari
ákvörðun felst krafa íslenzku þjóð-
arinnar, og hefur hún hlotið skilning
víða um heim. Ríkisstjórn Kína og
kínverska þjóðin styðja íslenzku
þjóðina í réttmætri baráttu hennar.“
Kínverjar opnuðu sendiráð við
Víðimel 1972 og Chen Tung var
fyrsti kínverski sendiherrann á Ís-
landi, en hann afhenti trúnaðarbréf
sitt 8. september 1972.
Fyrsta pólitíska heimsóknin 1955
Sem fyrr segir voru samskipti
þjóðanna lítil áður en stjórnmála-
sambandinu var komið á. Íslend-
ingar heimsóttu Kína af og til um
miðbik nýliðinnar aldar en eftir því
sem næst verður komist fór fyrsta
pólitíska sendinefndin, fimm manna
nefnd ungliða stjórnmálaflokka, héð-
an til Kína 1955 í boði kínverskra
stjórnvalda og hitti m.a. utanrík-
isráðherra landsins. Í nefndinni voru
Stefán Gunnlaugsson, Halldór B.
Stefánsson, Indriði G. Þorsteinsson,
Sigurður Guðgeirsson og Böðvar
Pétursson. „Við vorum fulltrúar
æskulýðshreyfingarinnar á Íslandi,“
segir Stefán Gunnlaugsson, fyrrver-
andi bæjarstjóri í Hafnarfirði og al-
þingismaður, og bætir við að ekki
hafi komist á nein sambönd í kjölfar-
ið. Þetta hafi verið kynnis- og
skemmtiferð og m.a. hafi félagarnir
sungið íslensk lög fyrir kínverska
æsku. „Við vorum engir söngmenn,
en sungum lög sem allir lærðu í æsku
og kunnu, lög eins og Siggi var úti
með ærnar í haga, Blátt lítið blóm
eitt er og Afi minn fór á honum Rauð.
Kínversku ungliðarnir kunnu samt
vel að meta þetta og klöppuðu mik-
ið.“
Sendiráð opnað í Peking
Sigurður Bjarnason, sendiherra í
Kaupmannahöfn, var fyrsti sendi-
herra Íslands gagnvart Kína. Hann
afhenti trúnaðarbréf sitt 25. sept-
ember 1973 og gegndi stöðunni til 20.
september 1976, en fór aðeins tvisvar
til Kína. Þá tók Pétur J. Thorsteins-
son við og var hann sendiherra gagn-
vart Kína til 24. febrúar 1988 með
búsetu í Reykjavík. Hann var fyrsti
svonefndi heimasendiherra Íslands,
sendiherra með búsetu í heimalandi.
Hann gerði það að venju að heim-
sækja tvisvar á ári þau fjarlægu
lönd, sem hann var sendiherra gagn-
vart. Benedikt Gröndal tók við af
honum og var sendiherra í Kína til
12. apríl 1991 þegar Ingvi S. Ingva-
son tók við en hann gegndi stöðunni
til 1995.
Ísland opnaði sendiráð í Peking
21. janúar 1995. Hjálmar W. Hann-
esson var fyrsti íslenski sendiherr-
ann með aðsetur í Kína en hann var
sendiherra frá 1995 til 1998 og bjó í
Peking. Hann segir að vegna menn-
ingarmunar hafi verið mikil viðbrigði
að flytja frá Þýskalandi til Kína enda
um mjög ólíka menningarheima að
ræða. Mikill tími hafi farið í að finna
húsnæði fyrir starfsmenn sendiráðs-
ins, því mörg fyrrverandi ríki Sov-
étríkjanna og fleiri ríki höfðu opnað
sendiráð í Peking skömmu áður og
ekki í mörg hús að venda auk þess
sem strangar reglur hefðu gilt um
hvar sendiráðsmenn mættu búa.
Eins hefði tekið langan tíma að að
koma sendiráðinu í almennilegt hús-
næði en það hefði tekist skömmu fyr-
ir heimsókn Vigdísar Finnboga-
dóttur, þáverandi forseta Íslands, og
Halldórs Ásgrímssonar, utanrík-
isráðherra í september 1995.
Heimsókn Vigdísar vendipunktur
Hjálmar segir að með heimsókn
Vigdísar hafi sendiráðinu opnast
mjög margar nýjar dyr í Kína mun
fyrr en ella, m.a. í samskiptum við
fjölmiðla, sem hafi verið mikil og góð,
en þeir hafi komið þó nokkurri kynn-
ingu á Íslandi til skila enda koma for-
setans vakið mikla athygli á Íslandi
og íslenskum málefnum. Sendiráðið
hafi búið að þessari heimsókn allan
hans tíma í Peking og hún hafi verið
geysilega mikil lyftistöng fyrir allt
starfið, en Jiang Zemin, forseti Kína,
sé nú að endurgjalda þessa heim-
sókn.
Nokkur eftirmál urðu á Íslandi
vegna ummæla Vigdísar við Li Peng
forsætisráðherra þess efnis að frelsið
væri afstætt, en fram kom hjá Vigdís
í samtali við Morgunblaðið að sér
fyndist ómaklega að sér vegið með
gagnrýni á ummæli sín. Forsætis-
ráðherrann hefði rætt um frjálst og
fullvalda Kína og spyrt orðin saman,
en hún hafi svarað því til að sér þætti
sérkennilegt og athyglisvert að
leggja eina og sömu merkingu í þau.
„Í mínum heimahögum eru þetta tvö
orð og þau eru aðgreind. Svo kunni
að vera að fullveldi og frelsi fari ekki
saman,“ var haft eftir Vigdísi í Morg-
unblaðinu sem sagðist hafa lokið
samtali sínu við forsætisráðherrann
með eftirfarandi orðum: „Góðir eru
þeir tímar þegar menn mega hugsa
það sem þeim sýnist og segja það
upphátt.“ „Moldviðrið sem fylgdi í
kjölfarið var gersamlega að ósekju,“
segir Hjálmar um viðræður Vigdísar
og forsætisráðherrans í heimsókn-
inni og bætir við að Vigdís hafi komið
því á framfæri á kurteisan hátt að Ís-
lendingar teldu að virða ætti mann-
réttindi um allan heim.
Eitt hugljúfasta landið
Ólafur Egilsson hefur verið sendi-
herra í Kína síðan 26. mars 1998. Í
fyrra var íslenska viðskiptasetrinu
komið þar á fót í samvinnu við við-
skiptaþjónustu utanríkisráðuneyt-
isins (VUR) og starfar það í tengsl-
um við sendiráðið. Þar njóta íslensk
fyrirtæki aðstöðu til að kanna mark-
aðsmöguleika sína í Kína. Ólafur seg-
ir að hægt hafi verið að veita íslensk-
um fyrirtækjum ötulan stuðning við
að átta sig á og hagnýta sér þá mögu-
leika sem felist í samstarfi við Kín-
verja á þessum stóra markaði. Margt
sé ólíkt hvað snerti viðskiptahætti og
aðstæður og því sé þeim mun mikil-
vægara að geta unnið í samvinnu við
fólk sem þekki þarfir Íslendinga en
hafi jafnframt staðarþekkingu. Í
sendiráðinu eru samtals átta starfs-
menn og þar á meðal fjórir kínversk-
ir. Ólafur segir að skipasmíðar Kín-
verja fyrir Íslendinga hafi sett svip á
samskiptin, en Íslendingar hafi fyrst
og fremst selt sjávarafurðir til Kína
og tækniþekkingu í sambandi við
fiskvinnsluvélar. Gert sé ráð fyrir að
samstarf á jarðhitasviðinu aukist í
framtíðinni. Talið sé að jarðhiti finn-
ist á allt að 3.000 stöðum í Kína, en
hann sé enn lítið nýttur. Um 50 verk-
fræðingar og tæknimenn hafi notið
þjálfunar í jarðhitaskóla SÞ í
Reykjavík síðan hann tók til starfa
1980.
Ólafur segir að sambandið á
stjórnmálasviðinu hafi gengið mjög
vel. Tíðar gagnkvæmar heimsóknir
hafi leitt til þess að kínverskir leið-
togar hafi fengið meiri vitneskju um
Ísland og viðhorf íslenskra ráða-
manna og með sama hætti hafi for-
ystumenn í íslenskum þjóðmálum átt
þess kost að gera sér betur grein fyr-
ir þeirri öru þróun sem átt hafi sér
stað í Kína, sérstaklega á und-
anförnum tveimur áratugum. Í gegn-
um þessi samskipti hafi líka fengist
stuðningur frá ráðamönnum við sam-
starfsverkefni. Mikill velvilji ríki hjá
Kínverjum í garð Íslands. Þeir af
æðstu ráðamönnum þjóðarinnar sem
hafi komið til Íslands hafi borið landi
og þjóð mjög vel söguna og það sé ein
ástæða þess hve margir kínverskir
menn í háum stöðum hafi haft áhuga
á að sækja landið heim. Sérstaklega
hafi verið vitnað til orða Qian Qichen,
utanríkisráðherra í áratug og nú eins
af aðstoðarforsætisráðherrum lands-
ins, en hann hafi sagt að Ísland væri
eitt allra hugljúfasta land sem hann
hefði komið til á öllum sínum ferli. Í
kínverska ríkisráðinu, sem sé æðst í
stjórnkerfinu og yfir ráðuneytunum,
séu 10 menn og þrír af núverandi
meðlimum þess hafi komið til Íslands
en auk Qian Qichen hafi Li Lanqing
varaforsætisráðherra heimsótt Ís-
land 1995 og frú Wu Yi, fyrrverandi
utanríkisviðskiptamálaráðherra
Kína og eina konan í ríkisráðinu, þar
sem hún fer með öll viðskiptamál,
hafi komið hingað árið 2000. Li Peng,
forseti kínverska þjóðþingsins og
næstæðsti valdamaður Kína, hafi
líka komið til Íslands árið 2000 auk
annarra.
Um 50 Íslendingar búa í Kína og
heimsóknir Íslendinga þangað hafa
aukist á undanförnum árum. Í því
sambandi má nefna að íslenskir
verkfræðinemar voru í rannsókn-
arferð í Kína á dögunum og segir
Ólafur þessa vakningu ánægjulega.
Það sé að renna upp fyrir mönnum
hvað framfarirnar hafi verið miklar
og hvað hlutverk Kína í heiminum
eigi eftir að stækka á komandi árum,
jafnvel fyrr en menn varir.
Hjálmar W. Hannesson var fyrsti sendiherra Íslands gagnvart Kína með aðsetur í Pek-
ing, en hann afhenti Jiang Zemin, forseta Kína, trúnaðarbréf sitt 21. janúar 1995.
Pétur J. Thorsteinsson afhenti trúnaðarbréf sitt í Peking 20. september 1976. Hann
var sendiherra gagnvart Kína í tæplega 12 ár eða lengur en nokkur annar.
Fyrsta íslenska pólitíska sendinefndin heimsótti Kína 1955 og sungu Sigurður Guð-
geirsson, Indriði G. Þorsteinsson, Stefán Gunnlaugsson, Halldór B. Stefánsson og
Böðvar Pétursson fyrir kínverska ungliða við mikinn fögnuð áheyrenda.
steg@mbl.is
LI Peng, forseti kínverska þingsins
og fyrrverandi forsætisráðherra,
kom í opinbera heimsókn til Íslands
í september 2000 og varð heimsókn-
in umdeild.
Mörg félagasamtök efndu til sam-
eiginlegs útifundar á Austurvelli
daginn eftir komu Li Pengs til
landsins til að mótmæla heimsókn
hans til Íslands. Á fundinum var
vakin athygli á ástandi mannrétt-
inda í Kína og fórnarlamba blóð-
baðsins á Torgi hins himneska friðar
var minnst.
Fram kom hjá fundarboðendum
að kínversk stjórnvöld hefðu barið
niður andóf námsmanna og lýðræð-
issinna í blóðbaði á Torgi hins him-
neska friðar í júní 1989. SUS skoraði
á íslenska ráðamenn að hunsa heim-
sókn Li Pengs til Íslands og taka
þannig undir hörð mótmæli ungra
sjálfstæðismanna vegna komu hans
til landsins. Þá sendi Íslandsdeild
Amnesty International samhljóða
bréf til forseta Íslands, forsætisráð-
herra, utanríkisráðherra og forseta
Alþingis þar sem vakin var athygli á
ástandi mannréttindamála í Kína.
Vegna fundarins ákvað kínverska
sendinefndin að heimsækja ekki Al-
þingishúsið eins og til hafði staðið.
Íslenskir lögreglumenn og kín-
verskir öryggisverðir hindruðu
fréttamann Stöðvar 2 í að leggja
spurningar fyrir Li Peng á Nesja-
völlum og lögreglan hafði afskipti af
sama fréttamanni og meinaði honum
aðgang að húsi í Breiðholti þar sem
Li Peng var í heimsókn. Fréttamað-
urinn spurði Li Peng hvort hann
bæri ábyrgð á blóðbaðinu á Torgi
hins himneska friðar, en fékk ekki
svar og urðu af þessu nokkur eft-
irmál.
Morgunblaðið fjallaði um heim-
sóknina í leiðara þriðjudaginn 5.
september 2000 og þar segir m.a.:
„Kína er eitt af voldugustu ríkjum
veraldar. Þar býr um fjórðungur
mannkyns og búast má við að áhrif
Kínverja í heiminum fari stöðugt
vaxandi næstu áratugina. Sú opnun,
er átt hefur sér stað í kínversku
efnahagslífi, gerir jafnframt að
verkum að Kína er orðið að mik-
ilvægum markaði, ekki síður fyrir
Ísland en önnur vestræn ríki. Sam-
skiptin við Kína eru því mikilvæg
fyrir okkur Íslendinga og nauðsyn-
legt að efla þau enn frekar.
Það breytir hins vegar ekki því að
okkur ber skylda til að fordæma það
sem okkur þykir miður fara í stjórn-
arfari Kína og ekki hika við að vekja
athygli á því í samskiptum okkar við
kínverska ráðamenn.
Þrátt fyrir að Ísland hafi átt veru-
leg samskipti og viðskipti við Sovét-
ríkin á meðan þau voru og hétu varð
það ekki til þess að við létum af
gagnrýni á stjórnarfarið þar í landi.
Að sama skapi hafa Íslendingar ekki
sætt sig við að Kínverjar reyni að
segja okkur fyrir verkum, til dæmis
hvað varðar samskiptin við lýðræð-
isríkið Taívan.
Staða mannréttindamála er að
mörgu leyti hrikaleg í Kína og er
sorglegt að fjölmennasta þjóð ver-
aldar skuli enn búa við þá andlegu
kúgun er raun ber vitni. Tjáningar-
frelsi og óheft skoðanaskipti eru
grundvöllur okkar samfélags.
Það sama á því miður ekki við um
Kína líkt og greinilega kom í ljós er
forseti kínverska þingsins ákvað að
hætta við heimsókn sína í Alþingi Ís-
lendinga til þess að þurfa ekki að sjá
fólk, sem notfærði sér lýðræðislegan
rétt í okkar þjóðfélagi og mótmælti
heimsókn hans. Þann sama rétt og
námsmennirnir á Torgi hins him-
neska friðar börðust fyrir að kín-
versk alþýða fengi en guldu fyrir
með lífi sínu hina örlagaríku daga
sumarið 1989.“
Umdeild heimsókn
Li Peng, forseti þjóðþings Kína, heimsótti Ísland fyrir tæplega tveimur árum og
voru ekki allir sáttir við heimsóknina. Hér eru mótmælendur við Hótel Sögu.
Morgunblaðið/Ásdís