Morgunblaðið - 12.06.2002, Blaðsíða 6

6 C MIÐVIKUDAGUR 12. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
SAMSKIPTI Kínverja og Íslendinga
í menningu og listum hafa vaxið mjög
á liðnum árum. Saga þessara sam-
skipta nær kannski ekki langt aftur í
tímann, en hefur þó einkennst af því
að þjóðirnar hafa miðlað hvor annarri
mörgu markverðu úr menningu
hvorrar um sig. Kínverskir listamenn
hafa sótt okkur heim, einkum tónlist-
armenn og myndlistarmenn, og þar
er fjölbreytnin mest. Tvær stórar
sýningar með kínverskri myndlist
hefur rekið á fjörur Íslendinga á
þessu ári, og á liðnum árum hafa kín-
verskir listamenn sem búsettir eru
hér á landi sýnt verk sín í galleríum
og myndlistarsölum í Reykjavík. Kín-
verskir tónlistarhópar hafa marg-
sinnis sótt okkur heim og leikið þjóð-
lega tónlist heimalands síns.
Kínversk-íslenska menningarfélagið
hefur staðið fyrir heimsóknum flestra
þessara hópa. En kínversk menning
hefur líka leitað hingað eftir öðrum
leiðum. Sinfóníuhljómsveit Íslands
hefur boðið til sín bæði einleikurum
og hljómsveitarstjórum frá Kína, og
hljómsveitin hefur efnt til kínverskra
tónleika og leikið verk þekktra núlif-
andi tónskálda frá Kína. Kínverskar
bókmenntir hafa líka átt vinsældum
að fagna á Íslandi og nægir þar að
nefna metsöluskáldin Jung Chang
höfund Villtra svana og Amy Tan höf-
und Konu eldhússguðsins og Dóttur
beinagræðarans. Kínverskar kvik-
myndir hafa líka borist hingað til
lands, og er skemmst að minnast
myndar Ang Lees, Krjúpandi tígurs,
dreka í leynum sem vakti mikla at-
hygli. Árið 1999 var efnt til kínverskr-
ar kvikmyndaviku og ljósmyndasýn-
ingar í Reykjavík í tilefni af hálfrar
aldar afmæli kínversku byltingar-
innar, en sá viðburður var skipulagð-
ur af Kínversk-íslenska menningar-
félaginu.
Á kínaskóm í mussu
Þegar leitað er lengra til baka má
finna að þræðir kínverskrar menn-
ingar hafa spunnist hingað á ýmsan
hátt, jafnvel í fatnaði. Á hippatíma-
num var kragasnið sem gengur undir
nafninu „mandarín“ í alþjóðlegum
fataiðnaði það allra vinsælasta og
mussur í kínverskum stíl með mand-
arínkraga, eða kínakraga eins og
hann var líka kallaður, voru vinsælar
flíkur. Undir lok áttunda áratugar
síðustu aldar komu svo kínaskórnir til
landsins og ungar stúlkur klæddust
þessum svörtu þunnbotna tauskóm
með ristarbandi við hvaða tækifæri
sem var. Heilu kínaskórnir komu ör-
lítið síðar og voru notaðir bæði af
kvenfólki og karlmönnum. Fyrir örfá-
um árum dúkkuðu kínverska fata-
tískan og mandarínkragarnir aftur
upp á yfirborðið hér á landi í fallegum
og litríkum silkikjólum í kínverskum
sniðum með skáhnepptu berustykki.
Þetta var alþjóðleg tíska, og ekki að
því að spyrja að hún varð vinsæl hér.
Sennilega er það þó kínversk mat-
armenning sem mest áhrifin hefur
haft á íslenskt samfélag. Með komu
flóttamanna frá Víetnam, sem sumir
hverjir voru af kínverskum ættum, og
auknum straumi fólks frá Asíu hingað
til lands, hefur veitingahúsum sem
bjóða upp á kínverskan mat fjölgað
svo um munar. Kínverskur matur
eldaður á íslenska vísu er varla
nokkrum Íslendingi framandi lengur
og kínversk matargerð hefur skotið
föstum rótum hér á landi.
Það er af sem áður var, þegar sú
mynd sem fólk hafði af Kína voru
vestrænar klisjur eins og þær sem
maður sá í bíómyndum eins og Tísku-
drósinni Millí með Julie Andrews:
þvottahús, flugeldaverksmiðjur og
reykmettuð ópíumgreni. En fleiri
angar kínverskrar menningar hafa
teygt sig hingað til lands. Það eru
þeir sem snúa að heilsu og heilsu-
rækt. Kínverskir nuddarar og hnykk-
læknar hafa stundað störf sín hér á
landi í þónokkurn tíma og kínversk
leikfimi á talsverðum vinsældum að
fagna. Nýverið var til að mynda
formlega stofnað félag Qi Gong iðk-
enda hér á landi undir forystu Gunn-
ars Eyjólfssonar leikara, sem hefur
iðkað og kennt Qi Gong á Íslandi í
mörg ár. Leikfimin er bæði andleg og
líkamleg og er upprunnin í Kína fyrir
meir en 2000 árum.
Menning Kínverja og Íslendinga
blandast líka blóðböndum. Fyrir
skemmstu komu hingað til lands tíu
lítil börn frá Kína, ættleidd af íslensk-
um foreldrum.
Íslendingasögurnar og Strax
En hvað er það sem við höfum sýnt
Kínverjum í heimsóknum okkar til
Kína, og hvaða sneiðar íslenskrar
menningar hafa verið bornar á borð
þar? Fiskur og lýsi eru þar að lík-
indum í efsta sæti, en íslenskir lista-
menn hafa í æ ríkari mæli heimsótt
Kína á síðustu árum. Það sætti tíð-
indum er Karlakór Reykjavíkur fór í
tónleikaferð til Kína árið 1979 fyrstur
íslenskra hópa, en þá voru ferðir Ís-
lendinga þangað enn fátíðar. Síðan þá
hafa bæði myndlistarmenn og tónlist-
armenn heimsótt landið og kynnt
Kínverjum íslenska menningu. Ís-
lenskar bíómyndir hafa verið sýndar í
Kína; fyrir tveimur árum voru Ís-
lendingasögurnar gefnar út á kín-
versku og ekki er langt síðan skáld-
saga Einars Más Guðmundssonar,
Englar alheimsins, kom út þar í landi.
Árið 1997 var ópera Atla Heimis
Sveinssonar, Tunglskinseyjan, flutt í
Kína, og hlýtur það að teljast til
stærstu menningarvitjana Íslendinga
á kínverskri grund. Ein mesta frægð-
arför íslenskra listamanna til Kína
var árið 1986 þegar Stuðmönnum,
undir nafninu Strax, var boðið í op-
inbera heimsókn til landsins. Það
þótti líka fréttnæmt þegar Kristján
Jóhannsson söng í óperu Puccinis,
Turandot, í Forboðnu borginni í Pek-
ing.
Flogið á vit villtra svana
og engla alheimsins
Sk ipu lögð menningartengs l Í s lands og K ína e iga
sér há l f rar a ldar sögu. Bergþóra Jónsdótt ir
ræðir hér v ið í s lenska l i s tamenn, sem hafa he im-
sótt K ína , og Arnþór He lgason, formann K ín-
versk- ís lenska menningarfé lags ins
begga@mbl.is
RUT Ingólfsdóttir fiðluleikari hefur
tvívegis sótt Kína heim, árið 1998
með Gerrit Schuil píanóleikara og
1999 með Kammersveit Reykjavíkur.
„Báðar ferðirnar voru til komnar
fyrir tilstilli Ólafs Egilssonar sendi-
herra, sem hefur verið óþreytandi við
að koma íslenskum listamönnum og
íslenskri list á framfæri í Kína. Þetta
voru algjörar ævintýraferðir, af því
að við vorum að spila á stöðum þar
sem lítil vestræn tónlistarhefð var
fyrir, sérstaklega í fyrri ferðinni. Við
Gerrit vorum í borginni Harbin í
Norðaustur-Kína og þar eru mikil
rússnesk áhrif. Borgin er þekktust
fyrir ísskúlptúrasýningar sem haldn-
ar eru á veturna. Borgin hefur greini-
lega staðið í stað í áratugi; þarna lá
járnbrautin til Vladivostok, en ennþá
hestvagnar á götunum og margt
ótrúlegt að sjá. Við spiluðum á hátíð;
héldum tvenna tónleika og það var
mjög vel tekið á móti okkur. En að
einhver vissi eitthvað um Ísland
þurfti maður ekki að láta sér detta í
hug. Við lentum í tungumálaerfið-
leikum, en höfðum þó túlk með okkur
allan tímann. Það var kona sem
kenndi ensku í háskólanum og hafði
boðist til að vera fylgdarkona okkar.
Við vorum í hennar ágætu höndum
og mannsins hennar, en aðra gátum
við ekki talað við beint. Þegar komið
er á þessar slóðir getur maður ekkert
talað nema í gegnum túlka.
Ísland fjarlægt
Í ferð okkar Gerrits spiluðum við
nokkur íslensk verk; sónötur eftir
Jón Nordal og Fjölni Stefánsson og
Rómönsu eftir Árna Björnsson, og
þeim var öllum mjög vel tekið, en
maður hafði það þó á tilfinningunni að
enginn þekkti til landsins eða tónlist-
arinnar. Frá Harbin fórum við til
borgar sem heitir Dalian þar sem
Kínverjar og Íslendingar eiga mikil
samskipti í kringum skipasmíðar.
Það var skipasmíðastöðin sem stóð
fyrir tónleikum; leigði hús og fyllti
það af boðsgestum. Þar voru her-
menn jafnt sem börn í hljóðfæranámi
og eftir tónleikana hittum við hljóð-
færaleikara og fiðlusmið og fleiri sem
hafði verið boðið á tónleikana, en
maður hafði á tilfinningunni að Ísland
væri þessu fólki ansi fjarlægt.
Ferð Kammersveitar Reykjavíkur
ári seinna var skipulögð í framhaldi af
ferð okkar Gerrits. Við Gerrit áttum
fund með umboðsfólki síðasta daginn
okkar í Peking og uppúr því kom boð-
ið um að Kammersveitin kæmi til
Kína ári seinna.
Í báðum ferðunum var ótrúlega vel
tekið á móti okkur og af einstakri
elskusemi. Kínverjarnir lögðu mikið á
sig til að gera allt fyrir okkur; sýna
okkur allt sem hægt var; fara með
okkur á Kínamúrinn, í Forboðnu
borgina og fleira. Í bæði skiptin
reyndu þeir að leyfa okkur að njóta
þessa líka sem ferðalags. Í seinni
ferðinni tókst allt mjög vel eins og í
þeirri fyrri, en hver við vorum var
kannski meiri spurning fyrir Kínverj-
ana. Á tónleikum Kammersveitar-
innar í Peking, sem sendiráðið skipu-
lagði, var þónokkuð margt fólk sem
þekkti þó til vestrænnar menningar
og þeim tónleikum var mjög vel tekið.
Ég heyri það á þeim íslensku lista-
mönnum sem hafa farið til Kína síðan
að þar er allt að breytast í mjög vest-
rænt horf.
Bág kjör háskólakennara
Mér finnst sérstaklega ánægjulegt
að hafa ekki bara komið til Peking,
heldur haft tækifæri til að fara til
fleiri borga og sjá muninn. Dalian,
þar sem við Gerrit spiluðum, var til
dæmis eins og hver önnur nútíma-
borg í Ameríku með háhýsum, – og
allt svo nýtt og hreint. Það var eins og
að stökkva öld fram í tímann að koma
þangað frá Harbin. Í þeirri ferð vor-
um við Gerrit mikið með túlkinum
okkar og manninum hennar. Þau
sögðu okkur mikið frá sínum að-
stæðum sem voru ótrúlega slæmar.
Þau voru bæði háskólakennarar; hún
kenndi ensku en hafði aldrei komið til
enskumælandi lands. Launin þeirra
voru eitthvað um fimmþúsund krónur
á mánuði og augljóst að þau höfðu
mjög lágt kaup miðað við aðra í Kína.
Okkur fannst þau bitur. Þau voru
ekki af réttum ættum og töluðu mikið
um stéttaskiptingu, að fólk yrði að
hafa réttu samböndin til að eiga von
um að komast áfram og fá hærra
kaup. Við Gerrit vorum mikið með
þessum hjónum og sáum að lífið var
aldeilis ekki auðvelt hjá þeim. Kín-
verjarnir voru einstakir, og vildu líka
að við spiluðum kínverska tónlist fyr-
ir þá. Það sýndi okkur líka að þeir
vissu ekki alveg hvernig hlutirnir
ganga fyrir sig, því þeir réttu okkur
bara nóturnar og vildu að við spil-
uðum. Við Gerrit spiluðum nokkur lít-
il kínversk lög. Í ferð Kammersveit-
arinnar bjuggum við okkur undir
þetta og létum útsetja fyrir okkur
nokkur lítil lög til að hafa með okkur.
Þetta voru lög eins og Maó formaður
og annað mjög þekkt, Fiðrildaelsk-
endurnir sem ég held að sé þjóðlag,
en það er byggt á þeirra rómeó- og
júlíusögu um elskendur sem breytast
í fiðrildi þegar þeir fá ekki að eigast.
Það hefur verið saminn fiðlukonsert
við þetta stef og ég keypti mér nót-
urnar að honum og var gefinn geisla-
diskur með, með þeim óskum að ég
spilaði þetta næst þegar ég kæmi.
Það er aldrei að vita hvernig rætist úr
því.“
Öðru vísi fiðluleikari ílentist í Kína
Þegar Gerður Gunnarsdóttir
myndhöggvari fór til Kína árið 1999
varð einn ferðafélagi hennar eftir þar
í landi. Það var Fiðluleikarinn, högg-
mynd eftir hana sjálfa.
„Árið 1999 barst tilkynning í Sam-
band íslenskra myndlistarmanna
þess efnis Ísland hefði fengið leyfi til
að senda þrjá fulltrúa landsins á al-
þjóðlega myndlistarsýningu í borg-
inni Quingdao. Það var reiknað með
um 160 myndlistarmönnum alls stað-
ar að úr heiminum. Það er langt til
Kína, en ég sló strax til. Þeir sem
sóttu um sendu myndir af verkum og
annað til Kína. Kínverjar völdu svo
þrjá íslenska myndlistarmenn til að
taka þátt í sýningunni, auk mín voru
það Tryggvi Ólafsson og Ásta Ólafs-
dóttir. Þetta var rosalega spennandi
og mikið tækifæri fyrir mig. Ég átti
þrjú stór verk sem ég lét pakka inn
og senda til Kína. Það var verið að
vígja nýja menningarmiðstöð í
Quingdao og hún var opnuð með
þessari sýningu. Það var geysilega
vel að öllu staðið og mikil og stór sýn-
ingarskrá gefin út. Hver listamaður
skildi svo eftir eitt verk í Quingdao,
og ég valdi verk sem ég kalla Fiðlu-
leikarann. Kínverjarnir voru mjög
hrifnir af myndinni, því fiðlan er eitt
af fyrstu hljóðfærunum sem börn
læra á hjá þeim. Þetta þótti mér ákaf-
lega skemmtilegt.
Stjórnandi í fótspor Fiðluleikara
Áður en ég fór til Kína hafði Hafn-
arfjarðarbær keypt eitt af verkunum
mínum, sem var Stjórnandi. Sú mynd
var send til Baoding sem er vinabær
Hafnarfjarðar. Ég var farin frá Kína
þegar myndin kom þangað, þannig að
Ólafur Egilsson sendiherra afhenti
hana að gjöf fyrir hönd Hafnarfjarð-
arbæjar. Baoding er lítil borg
skammt frá Peking en mjög indæl.
Þegar við vorum í þessari ferð, áður
en Stjórnandinn kom þangað, var
Kór Öldutúnsskóla að syngja þar og
við Grétar Kristjánsson maðurinn
minn slógumst í för með Ólafi Egils-
syni sendiherra og Rögnu konu hans
til að hlusta á kórinn og skoða borg-
ina. Það var algjört ævintýri. Kína er
bara eitt ævintýri út af fyrir sig.
En þeir í Quingdao urðu svo hrifnir
af Fiðluleikaranum, að þegar ég kom
heim höfðu þeir samband við mig og
spurðu hvort þeir mættu steypa hann
í brons, og hafa annað verkið í Tón-
listargarðinum hjá sér og hitt inni í
Menningarmiðstöðinni. Ég var að
sjálfsögðu yfir mig hrifin og sam-
þykkti það í hvelli. Það þýddi að ég
varð að fara aftur til Kína 2001, og
var náttúrulega mjög ánægð með
það. Þá fórum við með Halldóri Ás-
grímssyni utanríkisráðherra og fjöl-
mörgum Íslendingum, því það var
verið að fagna þrjátíu ára stjórnmála-
sambandi þjóðanna. Við lentum í
þessu föruneyti og það var óskaplega
gaman. Þetta var mikil athöfn; Hall-
dór Ásgrímsson afhjúpaði verkið og
hélt ræðu, og það var virkilega vel
staðið að þessu af Kínverjanna hálfu.
Ég gat ekki verið annað en stolt, því
ég held að ég sé fyrsti og eini Íslend-
ingurinn sem á verk á opinberum
stöðum í Kína. Ég var jafnframt
fyrsti erlendi listamaðurinn sem fékk
að setja upp höggmynd í Tónlistar-
garðinum, þar voru þá eingöngu verk
eftir Kínverja. Ég á ekki bara þessi
þrjú verk í Kína, því það fjórða er í Ís-
lenska sendiráðinu í Peking.
Mér fannst ýmislegt hafa breyst
þótt það væru ekki nema tvö ár á milli
heimsókna minna til Kína; sérstak-
lega í Peking. Hraðinn var meiri og
bílaumferðin meiri, og þeir eru fljótir
að taka við nýjungum. Ef við ætlum
að reyna að sjá eitthvað af þessu
gamla verðum við sennilega að flýta
okkur, þeir eru svo fljótir að taka við
nýjungum. Í Peking voru menn byrj-
aðir að taka það sem þeir kalla hu-
tongs, þessar örmjóu smágötur sem
er ótrúlega gaman að skoða. Það er
heilt ævintýri út af fyrir sig. Þetta eru
húsagötur, svo mjóar, að það er ekki
hægt að keyra bíla þar. Húsin standa
báðum megin götunnar með verslanir
á jarðhæðinni, en fólkið býr á efri
hæðunum. Á kvöldin ber fólk eldavél-
arnar sínar út á gangstétt og eldar;
öll fjölskyldan saman. Þessu voru
þeir að byrja að ryðja í burtu, en ég
held að þeir hafi ákveðið núna að
vernda ákveðin hutong-svæði sem
ekki verður hreyft við. Það var margt
svona sem mér fannst óskaplega
gaman að sjá og upplifa í Kína. Kín-
verjar eru einstaklega elskulegir og
hlýlegir og afar hjálplegir; ég myndi
fara þangað hvenær sem er aftur.“
Ólíkur heimur sem
gefur nýja lífssýn
Fiðluleikarinn í Quingdao. Halldór Ásgrímsson, Gerður Gunnarsdóttir og fleiri.