Morgunblaðið - 29.11.2002, Blaðsíða 6

DAGLEGT LÍF
6 B FÖSTUDAGUR 29. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Acidophilus
H
á
g
æ
ð
a
fra
m
le
ið
sla
A
ll
ta
f
ó
d
ýr
ir
Fyrir meltingu
og maga
FRÁ
FRÍHÖFNIN
-fyrir útlitið
ÝMSAR ástæður eru fyrirþví að fólk óskar eftir að fánafni sínu breytt. Oftastliggja tilfinningar þar að
baki, viðkomandi þykir ef til vill vænt
um einhverja manneskju og langar til
að bera nafn hennar, en algengustu
nafnabreytingar eru einmitt þær að
fólk bætir öðru eiginnafni við upp-
runalegt eiginnafn. Sækja þarf um
leyfi til nafnbreytingar til dóms- og
kirkjumálaráðuneytisins þar sem til-
greindar eru ástæður fyrir nafn-
breytingunni og gengur það ferli yf-
irleitt fljótt og vel fyrir sig ef óskin
um nafnbreytingu þykir vera af eðli-
legum og skiljanlegum ástæðum.
Ferlið getur þó reynst flóknara, eink-
um ef fólk vill skipta alfarið um eig-
innafn og eða kenninafn, en dóms-
málaráðherra er heimilt að leyfa
mönnum að taka upp ný nöfn „ef telja
verður að gildar ástæður mæli með
því,“ eins og segir í lögunum um
mannanöfn, númer 45 frá árinu 1996.
Fjöldi útgefinna nafnbreytinga-
leyfa á síðasta ári voru 100 eiginnöfn,
12 millinöfn og 40 kenninöfn. Árið
2000 voru útgefin leyfi fyrir 79 eig-
innöfnum, 17 millinöfnum og 21
kenninafni. Í þessum tölum eru ekki
ættarnöfn eða nöfn á erlendum rík-
isborgurum.
Ekki fleiri en þrjú eiginnöfn
Í fyrsta kafla laganna um um
mannanöfn segir að fullt nafn manns
sé eiginnafn hans eða eiginnöfn, milli-
nafn ef því er að skipta, og kenninafn.
Eiginnöfn og millinafn mega aldrei
vera fleiri en þrjú samtals. Algeng-
ustu óskir um nafnbreytingar eru
þær að fólk óskar eftir því að bæta
eiginnafni, einu eða tveimur, við hið
upprunalega, en einnig eru dæmi um
að fólk óskar eftir því að taka upp
millinafn.
Til aðgreiningar er rétt að taka
fram að eiginnöfn eru öll viðurkennd
íslensk mannanöfn svo sem Anna,
Sigríður, Jón, Guðmundur, en um
millinafn gilda þær reglur að það
skuli dregið af íslenskum orðstofnum
eða hafa unnið sér hefð í íslensku
máli, en má þó ekki hafa nefnifalls-
endingu. Dæmi um millinöfn eru
Vídalín, Önfjörð, Svarfdal og Snæ-
berg og getur hver sem er tekið upp
slík nöfn hafi þau verið samþykkt af
mannanafnanefnd.
Í þeim kafla laganna sem fjallar um
nafnbreytingar er kveðið á um að
dómsmálaráðherra sé heimilt að
leyfa manni breytingu á eiginnafni
og/eða millinafni, þar með talið að
taka nafn eða nöfn til viðbótar því eða
þeim sem hann ber eða fella niður
nafn eða nöfn sem hann ber, ef telja
verður að ástæður mæli með því.
Um breytingar á kenninafni gilda
ennfremur þær reglur að heimilt er
með leyfi dómsmálaráðherra að feðr-
að barn sé kennt til stjúpforeldris.
Leita skal samþykkis þess kynfor-
eldris sem ekki fer með forsjá barns-
ins, ef unnt er, áður en ákvörðun er
tekin um slíkt leyfi. Sé kynforeldri
ekki samþykkt breytingu á kenni-
nafni getur dómsmálaráðherra engu
að síður leyft breytinguna ef sérstak-
lega stendur á og telja verður að
breytingin verði barninu til verulegs
hagræðis. Hið sama gildir um heimild
til að fósturbarn, sem er í varanlegu
fóstri hjá fósturforeldrum, sé kennt
til fósturforeldris.
Heimilt að kenna sig
til beggja foreldra
Ef um er að ræða breytingu á nafn-
ritun, til dæmis þegar menn hafa ver-
ið skírðir tveimur nöfnum, eru aðeins
skráðir með eitt, en vilja bæta hinu
við, eða vilja fella niður eitt nafn af
fleirum sem skráð eru, þarf ekki að
sækja um sérstakt leyfi til ráðuneyt-
isins heldur annast Hagstofan slíkar
breytingar í þjóðskrá. Hið sama gild-
ir um breytingar á kenninafni, það er
ef menn vilja kenna sig við móður í
stað föður. Í þeim kafla laganna sem
fjallar um kenninöfn segir að hver
maður skuli kenna sig til föður eða
móður nema hann eigi rétt á að bera
ættarnafn og kjósi að gera svo. Manni
er ennfremur heimilt að kenna sig til
beggja foreldra sinna eða bera ætt-
arnafn sem hann á rétt á til viðbótar
því að kenna sig til föður eða móður.
Heimilt er að ófeðrað barn sé kennt
til afa síns.
Nokkur brögð hafa verið að því á
undanförnum árum að ungt fólk hef-
ur óskað eftir að taka upp ættarnafn
og eins hefur færst í vöxt að fólk óski
eftir að kenna sig við móður, í stað
föður, og liggja oftast til þess per-
sónulegar ástæður sem eru vitaskuld
einkamál hvers og eins.
Dæmi eru um að fólk óski eftir
breytingu á eiginnafni og/eða kenni-
nafni á þeim forsendum að það telji
sig hafa orðið fyrir óþægindum vegna
upprunalega nafnsins. Þá munu einn-
ig vera dæmi um að fólk hafi óskað
nafnbreytingar af þeirri ástæðu að
þeim þótti nafnið, sem því var upp-
haflega gefið, einfaldlega ljótt.
Nýtt nafn en sama númer
Þótt fólk taki upp nýtt nafn þá
heldur það sömu kennitölu sam-
kvæmt núgildandi lögum, en þegar
gamla nafnnúmerakerfið var við lýði,
breyttist nafnnúmerið um leið og
nafnbreytingin varð. Á þeim tíma
gengu sögur um að ónefndir athafna-
menn, sem komnir voru upp að vegg
vegna fjármálaóreiðu, hefðu gengið á
lagið og látið breyta nafni sínu og síð-
an haldið áfram á hoppandi ferð í við-
skiptalífinu eins og ekkert hefði í
skorist, með nýtt nafn og númer. Að
vísu var afar erfitt að fá nafninu
breytt samkvæmt eldri lögum um
nafnbreytingar, frá árinu 1925, og
þurftu menn samkvæmt þeim að
sýna fram á að nafnið þeirra væri „er-
lent, óþjóðlegt eða klaufalegt“. Þetta
tókst fæstum, en menn gripu þá
gjarnan til þess ráðs, ef þeir hétu
fleiri en einu nafni, að fella niður
nafnið sem réð nafnnúmerinu og nafn
númer tvö var þá gert að aðalnafni,
með tilheyrandi breytingum í nafn-
númerakerfinu og þar með voru þeir
orðnir „nýir menn“ í kerfinu. Þetta er
liðin tíð.
Í ársbyrjun 1986 var tekin upp
kennitala, í staðinn fyrir nafnnúmera-
kerfið, sem þá var „sprungið“, eins og
það var kallað, en kennitalan er í raun
gamla fæðingarnúmerið sem allir fá
þegar þeir koma í heiminn. Þessi
kennitala fylgir viðkomandi einstak-
lingi til æviloka, jafnvel þótt hann láti
breyta nafni sínu í þjóðskrá.
Undir
Dóms- og kirkjumálaráðuneytið gaf út sam-
tals 152 leyfi til nafnbreytinga á síðasta ári.
Sveinn Guðjónsson kynnti sér lögin um
mannanöfn og ræddi við nokkra einstak-
linga sem hafa látið breyta nafni sínu.
svg@mbl.is
TILGÁTUR um að ungviðiðforheimskist af tölvuleikjum,sjónvarpsglápi og netnotkun
eru ekki á rökum reistar samkvæmt
nýjustu rannsóknum. Þvert á móti
virðist greindarvísitala barna og
unglinga vera stöðugt að hækka og
er sögð 25 stigum hærri heldur en
hjá öfum þeirra og ömmum. The
Sunday Times greindi nýverið frá
ýmsum rannsóknum og kenningum
sérfræðinga, sem flestar virðast
hníga í sömu átt hvað þetta varðar.
Þar segir að vísindamenn reki hækk-
andi greindarvísitölu til þess að ung-
menni séu sífellt að kljást við flókna
víxlverkun rafeindatækni og afþrey-
ingar, en slík iðja, ásamt betra mat-
aræði, örvi heilastarfsemi ungu kyn-
slóðarinnar umfram það sem kyn-
slóðirnar á undan áttu kost á.
Sama er uppi á teningnum í öllum
vestrænum ríkjum er haft eftir Ulric
Neisser, sálfræðiprófessor við Corn-
ell-háskólann í New York, sem hefur
borið saman alþjóðlegar niðurstöður
greindarprófa. Hann segir hækkun
greindarvísitölunnar þó ekki vera
jafnmikla á öllum sviðum. Í þeim
hluta prófsins, sem lúti að óhlut-
bundinni rökhugsun hafi greindar-
stuðullinn hækkað um sjö stig síðast-
liðna tvo áratugi, en aftur á móti
staðið í stað í mál- og stærðfræði-
hlutanum.
Skáka foreldrunum
Talið er að greindarvísitalan hafi
hækkað hvað mest undanfarin örfá
ár og tölvuleikjakynslóðin skáki for-
eldrum sínum um 15 stig. Ekki er
víst að allir séu á eitt sáttir um sann-
leiksgildi þessa, enda hafa greindar-
mælingar verið afar umdeildar frá
því fyrst var farið að beita þeim fyrir
um eitt hundrað árum. Vísindamenn
telja þó að greindarprófin hafi
þróast mikið í áranna rás og niður-
stöðurnar gefi til dæmis traustar vís-
bendingar um skólaeinkunnir barna.
Sumir fullyrða jafnvel að þær segi
fyrir um tekjur þeirra og þjóðfélags-
stöðu í framtíðinni. Svipuð var trú
sérfræðinganna á árunum áður, því
greindarpróf, sem gerð voru á börn-
um á þriðja og fjórða áratug liðinnar
aldar, voru notuð til að spá fyrir um
hættu á elliglöpum.
Kveikt á
gáfnaljósum
 S J Ó N VA R P S G L Á P
SIGURÐUR A. Magnússon rithöfundur sótti aldrei
formlega um nafnbreytingu, en segir að líklega hafi
hefðarforsendur ráðið því að einn góðan veðurdag var
bókstafurinn A kominn í þjóðskrá á milli eignnafns
hans og kenninafns.
„Ég byrjaði að skrifa mig Sigurður A. Magnússon
þegar ég var í Grikklandi árið 1951, en þá sendi ég
reglulega greinar til birtingar í Morgunblaðinu. Al-
nafni minn og vinur, Sigurður Magnússon hjá Loftleið-
um, sem einnig var afkastamikill greinahöfundur, og
skrifaði einnig ferðabækur, hafði þá samband við mig
og sagði að þar sem hann væri nú eldri maður og hefði
verið að reyna að taka úr mér óknyttina í bernsku ætti
ég að gera eitthvað í að breyta nafni mínu til að forða
því að okkur yrði ruglað saman sem höfundum. Þá datt
mér í hug að merkja mig móður minni og þetta A
stendur því fyrir Aðalheiðarson, þótt það sé hvergi
skráð. Hins vegar hefur það verið sett í sviga í al-
fræðibókum, í bókum eins og Samtíðarmenn og þess
háttar uppsláttarritum,“ sagði Sigurður A. Magn-
ússon.
Morgunblaðið/Sverrir
Sigurður A. Magnússon bætti A-inu við til aðgrein-
ingar frá Sigurði Magnússyni hjá Loftleiðum.
Eitt lítið A
kennt við móður
Sigurður A. Magnússon
ALGENGT er að fólk bæti öðru eiginnafni við upp-
runalegt eiginnafn sitt, eins og Steinunn Anna Eiríks-
dóttir gerði fyrr á þessu ári, en áður hét hún „bara“
Steinunn:
„Það eru nokkur ár síðan ég fór að velta þessu fyrir
mér enda heita bræður mínir tveimur nöfnum. Ég var
skírð Steinunn eftir móðurömmu minni og þar sem mér
þykir vænt um báðar ömmur mínar fannst mér tilvalið
að taka einnig upp nafn Önnu föðurömmu minnar.“
Steinunn Anna sagði að nafnbreytingin hefði gengið
fljótt og vel fyrir sig. „Ég sótti bara um á sérstöku
eyðublaði þar sem ég tilgreindi ástæðuna fyrir þessari
ósk minni að taka einnig upp nafn föðurömmu minnar.
Það var auðvitað auðsótt mál og ég borgaði svo 4.000
krónur fyrir,“ sagði Steinunn Anna.
Morgunblaðið/Þorkell
Steinunn Anna Eiríksdóttir vildi líka bera nafn föð-
urömmu sinnar.
Þykir vænt um
báðar ömmurnar
Steinunn Anna Eiríksdóttir
nýjum
nöfnum